نقش اتاق‌های مشترک در توسعه بازرگانی کشورها بررسی شد
پل ارتباطی تجارت جهانی
در این میان، اتاق‌های مشترک بازرگانی یکی از کارآمدترین ابزارهایی هستند که می‌توانند مسیر همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان دو کشور را هموار سازند. این اتاق‌ها نه‌تنها به‌عنوان نماینده اتاق بازرگانی ایران در کشورهای هدف فعالیت می‌کنند، بلکه پلی ارتباطی میان بخش خصوصی ایران و نهادهای اقتصادی و تجاری طرف مقابل به شمار می‌آیند.
اتاق‌های مشترک بستری برای گفت‌وگو، تبادل اطلاعات و پیگیری فرصت‌های اقتصادی فراهم می‌کنند. آنها با استفاده از ظرفیت سفارتخانه‌ها و رایزنان اقتصادی، دسترسی بخش خصوصی ایران به اطلاعات دقیق و به‌روز از بازارهای خارجی را امکان‌پذیر می‌سازند. فعالان بخش خصوصی به همین نکته اشاره می‌کند و اتاق‌های مشترک را «یکی از الزامات توسعه تجارت» می‌خوانند.
بر اساس اظهارات نمایندگان بخش خصوصی، در حال حاضر نزدیک به ۴۰ اتاق مشترک میان ایران و کشورهای مختلف جهان فعال هستند. تجربه نشان داده که این اتاق‌ها در کشورهای منطقه و آسیایی عملکرد موفق‌تری داشته‌اند و در برخی کشورها از جمله کره‌جنوبی و ژاپن نیز فعال‌اند. با وجود این دستاوردها، همکاری با برخی کشورهای اروپایی همچنان با موانع جدی مواجه است. این موضوع بیانگر آن است که اتاق‌های مشترک به‌تنهایی قادر به حل تمام چالش‌ها نیستند، اما می‌توانند مسیر را برای گفت‌وگو و تعامل باز کنند.
نکته قابل‌توجه این است که اتاق‌های مشترک تنها یک ابزار اداری نیستند، بلکه نقش پل ارتباطی میان دولت‌ها و بخش خصوصی را نیز بر عهده دارند. البته در این میان باید به این نکته اشاره کرد که در بسیاری از کشورها ساختار مستقلی تحت عنوان «اتاق بازرگانی» وجود ندارد و نهادهای مشابه وظایف مرتبط را بر عهده می‌گیرند.
با این حال، جلسات مشترک و پیگیری‌های متقابل میان آنها و اتاق ایران به تحقق اهداف تجاری کمک می‌کند. در ایران نیز اگرچه دولت نقشی پررنگ‌تر در مدیریت و سیاستگذاری دارد، اما اتاق‌های مشترک توانسته‌اند جایگاهی مشخص برای بخش خصوصی فراهم آورند تا در تعامل مستقیم با همتایان خارجی خود به توافق برسند.
آنچه اهمیت این اتاق‌ها را دوچندان می‌کند، انعطاف‌پذیری و استقلال نسبی آنهاست. هرچند اتاق ایران چارچوب کلی فعالیت‌ها را تعیین می‌کند، اما جزئیات همکاری‌ها، مذاکرات و اجرای قراردادها اغلب بر عهده اتاق‌های مشترک و نمایندگان بخش خصوصی است. به این ترتیب، بخش خصوصی ایران می‌تواند با دست بازتری وارد میدان تعاملات بین‌المللی شود و از فرصت‌های پیش‌آمده بهره گیرد.
الزامات توسعه تجارت کشورها
فعالان حوزه تجارت کشور بر این باورند که اتاق‌های مشترک نقشی محوری در توسعه تجارت خارجی ایران ایفا می‌کنند و به‌عنوان نمایندگان اتاق بازرگانی در کشورهای هدف عمل می‌کنند. به گفته آنها، این نهادها با اتاق‌های متناظر در سایر کشورها ارتباط برقرار کرده، اطلاعات لازم را جمع‌آوری کرده و از ظرفیت سفارتخانه‌ها و رایزنان اقتصادی بهره می‌گیرند. هم‌اکنون حدود ۴۰ اتاق مشترک میان ایران و کشورهای مختلف فعال است که دستاوردهای مثبتی به همراه داشته‌اند، هرچند همکاری با برخی کشورهای اروپایی با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. فعالان بخش خصوصی با اشاره به اینکه تجربه نشان داده اتاق‌های مشترک در کشورهای منطقه و آسیایی عملکرد موثرتری دارند، تاکید دارند که اتاق‌های مشترک یکی از الزامات توسعه تجارت محسوب می‌شوند.
نمایندگان بخش خصوصی کشور درباره میزان قدرت و استقلال این اتاق‌ها عنوان می‌کنند که در ایران، اتاق بازرگانی نسبت به بسیاری کشورها استقلال بیشتری دارد و همین امر موجب تقویت نقش بخش خصوصی شده است. درحالی‌که دولت‌ها در مدیریت تجارت نقش پررنگی دارند، اتاق‌های مشترک به‌عنوان پل ارتباطی میان بخش خصوصی و دولت‌ها عمل می‌کنند. در واقع اتاق ایران چارچوب کلی را تعیین می‌کند، اما جزئیات قراردادها و اجرای همکاری‌ها بر عهده اتاق‌های مشترک و فعالان بخش خصوصی است.
بر این اساس، عبدالله مهاجر دارابی، عضو هیات‌رئیسه اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: طبیعی است که در حوزه تجارت، اتاق مشترک به‌عنوان نماینده اتاق بازرگانی ایران در کشورهای هدف فعالیت می‌کند. این اتاق‌ها پل ارتباطی میان ایران و کشور مقابل به‌شمار می‌آیند؛ به‌گونه‌ای که تجارت را با اتاق متناظر خود در آن کشور پیگیری می‌کنند، اطلاعات لازم را به دست می‌آورند و از ظرفیت‌های سفارتخانه‌ها و رایزنان اقتصادی ما نیز بهره می‌گیرند. بسیاری از این اتاق‌ها به‌طور جدی و موثر وارد عمل شده‌اند.
او ادامه داد: در حال حاضر نزدیک به ۴۰ اتاق مشترک با کشورهای مختلف جهان داریم و در این زمینه دستاوردهای خوبی نیز حاصل شده است. البته در مسیر کار، موانع متعددی نیز وجود داشته است، به‌ویژه در همکاری با برخی کشورهای اروپایی. با این حال حتی با کشورهایی چون کره‌جنوبی و ژاپن نیز اتاق مشترک داریم، گرچه تجربه نشان داده که این اتاق‌ها در کشورهای منطقه و آسیایی فعال‌تر و موفق‌تر عمل کرده‌اند. بنابراین اتاق مشترک یکی از الزامات توسعه تجارت است؛ نهادی که اتاق بازرگانی ایران آن را به‌درستی پیش‌بینی و تاسیس کرده و دقیقا در راستای اهداف خود پیش می‌برد.
مهاجر دارابی در پاسخ به این سوال که اتاق‌های مشترک تا چه اندازه قدرت دارند و دولت‌ها چه میزان به آنها اجازه نقش‌آفرینی در توسعه تجارت می‌دهند، گفت: در اینجا دو طرف ماجرا وجود دارد؛ از یک سو دولت ایران و از سوی دیگر دولت کشورهای هدف. معمولا استقلالی که اتاق ایران دارد، در کمتر کشوری دیده می‌شود. بسیاری از کشورها شاید نهادی با عنوان «اتاق بازرگانی» نداشته باشند، اما سازمان‌ها یا موسسات اقتصادی مشابهی دارند که همین وظایف را بر عهده می‌گیرند و در بخش خصوصی نمایندگی کشور خود را ایفا می‌کنند.
این نهادها جلسات مشترکی با اتاق ایران برگزار کرده و پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهند. همان‌طور که ما مطالبات و مسائل خود را به دولت ارائه می‌دهیم و از آن کمک می‌گیریم، طرف مقابل نیز چنین مسیری را طی می‌کند. در کشور ما قانون بر این اساس است که دولت مدیریت کند و نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشد؛ بنابراین کشورها در این فرآیند ورود می‌کنند و از طریق همین اتاق‌ها و واسطه‌ها به دستاوردهایی دست می‌یابیم. در واقع، این نهادها نقش پل ارتباطی میان بخش خصوصی و دولت‌ها را بر عهده دارند.
او اظهار کرد: اتاق مشترک ایران با هدف پیگیری مصوبات و تعمیق همکاری‌ها شکل گرفته است. هرچند نماینده اتاق ایران محسوب می‌شود، اما استقلال‌هایی نیز از سوی اتاق ایران به آنها داده شده است. اتاق ایران در کلیات ورود می‌کند، اما اجرای جزئیات و قراردادها اغلب توسط اتاق‌های مشترک و بخش خصوصی پیگیری می‌شود.
هیات‌هایی که به کشورهای مختلف اعزام می‌شوند، معمولا قراردادها و پروتکل‌های خود را تنظیم می‌کنند و آنها را به اجرا درمی‌آورند. بنابراین، اگرچه اتاق‌های مشترک زیرمجموعه و نماینده اتاق ایران به‌شمار می‌روند، اما فعالیت‌های آنها به‌طور مستقیم به نیازها و تعاملات بخش خصوصی گره خورده است.
مرور اظهارات فعالان بخش خصوصی کشور نشان می‌دهد که اتاق‌های مشترک بازرگانی نقشی کلیدی در معماری تجارت خارجی ایران ایفا می‌کنند. این نهادها توانسته‌اند در شرایطی که محدودیت‌ها و موانع گوناگون در مسیر تجارت خارجی وجود دارد، به‌عنوان پل ارتباطی میان بخش خصوصی و دولت‌ها عمل کنند و مسیر تعاملات اقتصادی را هموار سازند. دستاوردهایی که تاکنون از فعالیت حدود ۴۰ اتاق مشترک حاصل شده، نشان می‌دهد که این ساختارها می‌توانند بخشی از بار دیپلماسی اقتصادی کشور را بر دوش بکشند و زمینه‌ساز توسعه روابط تجاری در سطح منطقه و فراتر از آن شوند.
با وجود موانعی که در همکاری با برخی کشورها وجود دارد، تجربه موفق اتاق‌های مشترک در آسیا و منطقه نشان می‌دهد که تقویت این نهادها می‌تواند به تنوع‌بخشی شرکای تجاری و رشد صادرات غیرنفتی ایران کمک کند. آینده تجارت ایران، به‌ویژه در شرایط حساس کنونی، بیش از هر زمان دیگری نیازمند سازوکارهایی است که ارتباط میان بخش خصوصی و نهادهای بین‌المللی را تسهیل کنند. اتاق‌های مشترک در این میان نه‌تنها نماینده اتاق ایران، بلکه بازوی اجرایی بخش خصوصی در مسیر تعامل با جهان به شمار می‌آیند؛ ابزاری راهبردی که در صورت حمایت و تقویت، می‌تواند نقش‌آفرین اصلی در توسعه پایدار تجارت خارجی ایران باشد.
