اعتبار سه دهک اول افزایش یافت؛
کالابرگ در ایستگاه پنجم
مرحله پنجم کالابرگ الکترونیک که قرار بود در هفته نخست آذر ماه آغاز شود؛ امروز، شنبه ۱۵ آذر ماه آغاز میشود. وعده پرداخت کالابرگ به دهکهای مشمول که ذیل قانون اصل نود قرار دارد، ابتدا از هفته اول به هفته دوم آذر ماه انتقال یافت. با این حال، از خبرهای منتشرشده مشخص شد که تا انتهای هفته دوم آذر ماه، هنوز منابع مورد نیاز برای این مرحله از کالابرگ تامین نشده بود. روز چهارشنبه هفته گذشته (۱۲ آذر ماه) وزیر رفاه، خبر داد که منابع مورد نیاز برای پرداخت مرحله پنجم کالابرگ تامین شده است. پس از آن، روز پنجشنبه، احمد میدری، وزیر رفاه، از پرداخت کالابرگ برای دهکهای یک، دو و سه درآمدی در روز ۱۵آذرماه خبر داد. نکته قابلتوجه پنجمین مرحله از پرداخت کالابرگ الکترونیک آن است که این مرحله اولین مرحلهای است که اعتبار واریزی به ازای هر فرد در دهکهای اول تا سوم، افزایش ۱۲۰ هزار تومانی داشته و به ۶۲۰ هزار تومان رسیده است.
بر اساس گفته وزیر، امروز ۱۵ آذر ماه، به ازای هریک از افراد دهکهای اول تا سوم، ۶۲۰ هزار تومان اعتبار شارژ میشود که تا پایان اسفند ماه قابل استفاده است. زمانبندی پرداخت کالابرگ الکترونیک برای سایر دهکهای مشمول، فعلا اعلام نشده است. با این حال شنیدهها حاکی از آن است که احتمال افزایشی اندک(کمتر از ۱۰۰ هزار تومان) در مبلغ کالابرگ دهکهای چهارم تا هفتم نیز وجود دارد.
تاکنون بسیاری از کارشناسان اعلام کردهاند که جبران اثرات افزایش تورم بر معیشت افراد (بهخصوص در دهکهای پایین درآمدی) بسیار سخت و پر هزینه است. به نظر میرسد کاهش قدرت خرید اقشار مختلف، کارشناسان و مسوولان را متقاعد کرده که پرداخت مستمر و منظم کالابرگ الکترونیک میتواند بر معیشت افراد در دهکهای پایین درآمدی موثر باشد. با این وجود، کنترل تورم و کاهش شتاب افزایش قیمتها همواره موثرترین راهکار برای جلوگیری از کاهش رفاه آحاد جامعه دانسته میشود. طبق اعلام مرکز آمار، برای اقلام خوراکی در آبان ماه سال جاری بیش از ۶۶ درصد نسبت به ماه مشابه سال گذشته رشد شاخص قیمت ثبت شده است.
خبرهای متفاوت در شیوه اجرا کالابرگ
در ماههای گذشته خبرهای متفاوت و متناقضی در خصوص تغییرات طرح کالابرگ الکترونیک به گوش رسیده است. در هفته اول آبانماه جلسه مجلس با حضور، احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه در خصوص کالابرگ الکترونیک برگزار شد. پس از این نشست رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد که طرح کالابرگ جدید تغییر چندانی نکرده و با اقلام کمتر ادامه خواهد یافت. پس از آن در ۲۴ آبانماه وزیر کار، رفاه و تعاون اجتماعی از شیوه جدید تخصیص کالابرگ خبر داد. ابتدا گفته شد، در شیوه جدید تخصیص کالابرگ، مبلغ کالابرگ همان ۵۰۰ هزار تومان باقی خواهد ماند اما دو روش برای دریافت کالابرگ پیش روی مشمولان است. در شیوه اول مردم مانند گذشته میتوانند همان ۵۰۰ هزار تومان را دریافت کرده و ۱۱ کالای مشمول کالابرگ را با آن خریداری کنند و در شیوه دوم، در فروشگاههای منتخب با قیمت مصوب و با تخفیف تا ۲۰ درصد، کالا خریداری کنند. پس از اعلام این سخنان، توضیحات مختلفی در خصوص کالابرگ منتشر شد. مثلا گفته شده بود که در خصوص شیوه اجرای کالابرگ اختلافنظرهایی میان وزارت رفاه و مجلس وجود داشته است. دولت پیشنهاد پرداخت اعتبار را مطرح کرده است. بر اساس پیشنهاد دولت، مردم میتوانند با اعتبار کالابرگ، به شیوه بدون تخفیف و یا با قیمت مصوب و ۲۰ درصد تخفیف کالاهای مورد نیازشان را خریداری کنند. از سوی دیگر مجلس اعلام کرده بود که حداقل سه دهک نخست درآمدی با ارائه کالا به جای اعتبار تحت پوشش طرح کالابرگ قرار بگیرند. مبنای طرح مجلس، تامین ۲۱۰۰ کالری مورد نیاز برای دهکهای مختلف به ویژه سه دهک اول اعلام شده بود. به عبارتی دیگر قرار بود به سه دهک اول معادل ۵۰۰ هزار تومان کالا داده شود و پس از آن به دهکهای بعدی معادل ۳۵۰ هزار تومان کالا داده شود.
افزون بر این، اعلام شده بود که وزارت رفاه مکلف شده است به هر میزان قیمت کالاها افزایش پیدا کند، با افزایش کالابرگ قدرت خرید خانوار را جبران کند. به عبارتی قرار بر این شده بود که به موازات تورم، قیمت ۱۱ قلم مواد غذایی که در سبد مورد پیشنهاد انستیتو تغذیه ایران بوده، هر چقدر افزایش قیمت در اثر تورم وجود داشته باشد، وزارت رفاه آن را بر روی کالابرگ جبران کند به صورتی که مردم برای تامین این ۱۱ قلم کالای غذایی مشکلی نداشته باشند.
افزایش بار مالی کالابرگ بر بودجه دولت ؟
بر اساس اعلام وزیر رفاه، در چهار مرحله نخست، حدود ۸۴میلیون نفر کالابرگ دریافت کردهاند و در مجموع حدود ۱۰۰ هزارمیلیارد تومان، معادل یکمیلیارد و صدمیلیون دلار کالا در ۲۵۴ هزار فروشگاه در قالب این طرح عرضه شده است. «دنیای اقتصاد» نیز پیش از این برآوردی از هزینههای این طرح کرده بود. بر این اساس برآورد شده بود که هر مرحله از پرداخت کالابرگ تقریبا ۲۴.۸هزارمیلیارد تومان هزینه داشته است که با آمارهای اعلام شده توسط وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی یعنی پرداخت ۱۰۰ هزارمیلیارد تومان در چهار مرحله تطابق دارد.
افزون بر این با توجه به تغییرات جدید طرح کالابرگ به نظر میرسد که بار مالی این طرح بر بودجه کشور سنگینتر خواهد شد. طبق اعلام مجلس در مرحله جدید کالابرگ، دولت موظف است ما به هر میزان که تورم کالاها تشدید شده است، وزارت رفاه با افزایش کالابرگ، قدرت خرید مردم را حفظ کند. به عبارتی قیمت ۱۱ قلم کالای مشمول کالابرگ باید ثابت باقی بماند و این تفاوت قیمت ناشی از تورم را دولت پرداخت خواهد کرد. به نظر میرسد افزایش ۱۲۰ هزار تومانی رقم کالابرگ سه دهک نخست نیز بر اساس تصمیمات اخیر رخ داده است. نکته قابلتوجه آن است که حتی در چهار مرحله نخست واریز کالابرگ که رقم پرداختی ثابت بود، تامین منابع با دشواری و تاخیر همراه بود. بررسیها نشان میدهد مرحله پنج، به دلیل افزایش رقم تعلق گرفته به هر فرد مشمول، تنها برای پرداخت به ۳ دهک نخست، به حدود ۱۶ هزارمیلیارد تومان منبع نیازمند است.
در سال جاری و ماههای گذشته، قیمتها یک روند افزایشی را طی کردهاند و تورم نقطهبه نقطه در انتهای آبان ماه سال جاری به رقم ۴۹.۴ درصد رسید. با توجه به این مساله در صورتی که روند افزایش قیمتها ادامه پیدا کند، این مابهالتفاوت قیمت ۱۱ قلم کالای مشمول نیز بیشتر خواهد شد و بار مالی قابلتوجهی بر بودجه دولت خواهد داشت.
طرح کالابرگ نخستین بار در اسفندماه سال ۱۴۰۱ اجرا شد. در ابتدا افرادی که یارانه دریافت میکردند میتوانستند با استفاده از یارانه از فروشگاههای منتخب کالا خریداری کنند. پس از آن یارانهای جداگانه تحت عنوان یارانه تشویقی به مشمولان داده شد تا کالاهای اساسی خریداری کنند. این یارانه در ابتدا حدود ۸۰ هزار تومان بود که در میانه سال ۱۴۰۲ به ۱۲۰ هزار تومان رسید. پس از آن در بهمن ماه همان سال این طرح با عنوان فجرانه و با مبلغ ۲۲۰ هزار تومان برای اثربخشی بیشتر ادامه یافت. با این حال این طرح تنها چند ماه بعد و در اردیبهشت ۱۴۰۳ متوقف شد. دلیل این وقفه مشکلات تامین مالی عنوان شده بود.
با این حال این طرح پس از یازدهماه وقفه و در اسفندماه سال ۱۴۰۳ مجددا اجرا شد. برای تامین منابع اولین مرحله این طرح یکمیلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برداشته شد. پس از آن مرحله دوم با تامین مالی ۲۷ هزارمیلیارد تومانی سازمان برنامه و بودجه در فروردین ماه اجرا شد. با این وجود مرحله سوم طرح کالابرگ با چالشهایی در تامین مالی همراه بود و درحالیکه قرار بود در اردیبهشتماه پرداخت شود، پرداخت آن تا تیرماه به طول انجامید.
این موضوع باعث نگرانی کارشناسان در مورد تداوم اجرای طرح کالابرگ در سال جاری شده بود. با این حال مرحله چهارم طرح کالابرگ پس از دو ماه در شهریورماه پرداخت شد. همچنین اعلام شده بود که مرحله پنجم در آبان ماه پرداخت خواهد شد. اما مرحله پنجم در آبان ماه انجام نشد و به نظر میرسد مرحله پنجم کالابرگ با تغییرات جدید در آذرماه اجرایی خواهد شد. در چنین شرایطی با توجه به چالشهایی که پیش از این نیز در خصوص تامین مالی طرح کالابرگ وجود داشته است، نگرانیهایی در خصوص تداوم پرداخت کالابرگ به شیوه جدید و با حفظ قدرت خرید برای مشمولان وجود دارد.
