شکست «آیدل» نشان می‌دهد که روس‌ها در فناوری از چین و آمریکا عقب افتادهاند؛
آبرو ریزی روبات روسی
این اتفاق با واکنش رسانه‌ها در روسیه و سایر کشورها مواجه و به یک نقطه بحث‌برانگیز در رقابت جهانی رباتیک تبدیل شد. از سوی دیگر، دلایل فنی و کارشناسی عملکرد روسیه در حوزه روبات هوش مصنوعی و چشم‌انداز مسیر آینده این کشور مورد ارزیابی قرار گرفت.
واکنش‌های داخلی و خارجی
۱۱ نوامبر ۲۰۲۵، روز سرنوشت‌سازی برای شرکت روسی آیدل بود. قرار بود که رونمایی از ربات انسان‌نمای این شرکت نماد توانایی روسیه در حوزه رباتیک و هوش مصنوعی انسان‌نما شود، اما چیزی نگذشت که به نمایشی طنزآمیز و خجالت‌آور تبدیل شد. واکنش‌های داخل روسیه به این موضوع دو دسته بود. برخی از اراده و تلاش روسیه برای توسعه ربات انسان‌نما تمجید کردند. برخی دیگر هم نسبت به عجله در رونمایی و ضعف‌های فنی آشکار روبات انتقاد کردند.
مدیرعامل شرکت آیدل نسبت به این موضوع این‌گونه واکنش نشان داد که سقوط روبات ناشی از «مسائل کالیبراسیون» و شرایط نوری نامساعد (مثلا نورپردازی صحنه) بوده است. او همچنین این رخداد را «تجربه در زمان واقعی» خواند و گفت: «اشتباه خوب به دانش تبدیل می‌شود، اشتباه بد به تجربه.» اما واکنش‌ها در شبکه‌های اجتماعی نسبت به این موضوع متفاوت بود.
شبکه‌های اجتماعی روسی پر از واکنش‌های طنزآمیز شدند؛ یکی از کاربران نوشت:«ربات مثل کسی است که خیلی ودکا خورده» تحلیلگران فناوری در روسیه هم مطرح کردند که احتمالا تیم سازنده منابع مالی و زنجیره تامین گسترده‌ای ندارد و اینکه این پروژه هنوز در فاز آزمایشی قرار دارد، اما تصمیم به رونمایی زودهنگام گرفته شده است.
از سوی دیگر، برخی محافل دولتی یا شبه‌دولتی این پروژه را نشان‌دهنده بلندپروازی روسیه دانستند. نمادی از این که روس‌ها نمی‌خواهند در حوزه رباتیک انسان‌نما عقب بمانند. با این حال، سقوط روبات به شکلی عمومی‌ای که در رسانه‌ها بازتاب یافت، ممکن است بر اعتماد عمومی به توان داخلی تاثیر منفی بگذارد. واکنش‌ها نسبت به شکست روسیه در نمایش روبات انسان‌نما صرفا به رسانه‌های داخلی محدود نشد، بلکه در سطح بین‌المللی، رسانه‌های غربی و آسیایی این رخداد را به‌عنوان نشانه‌ای نمادین از چالش‌های صنعت رباتیک روسیه بررسی کردند.
برای نمونه، در گزارش سایت بیزینس اینسایدر آمده است که روبات آیدل روی صحنه افتاد، همان‌طور که موسیقی فیلم «راکی» پخش می‌شد.» در مقاله‌وبگاه «تایمز» نیز نوشته شد که این رخداد «صحنه‌ای شبیه به پایان یک شب مستی» بود. در این میان، بخشی از تحلیلگران بین‌المللی تاکید کردند که این نوع شکست در مراحل اولیه توسعه ربات‌های انسان‌نما متداول است و اینکه نمایشی عمومی از نمونه‌ای که هنوز در فاز آزمون قرار دارد، ریسک‌پذیر است.
همچنین، این موضوع باعث شد تا مخاطبان جهانی درباره توانایی روسیه برای رقابت با چین و آمریکا در حوزه رباتیک هوش مصنوعی سوال کنند و برخی آن را شاهدی دانستند بر «فاصله بین تبلیغات اغراق‌آمیز شده و واقعیت.»
علل فنی و کارشناسی
جدای از واکنش‌های کاربران و رسانه‌ها کارشناس‌ها و فعالان هم به ارزیابی علل شکست روسیه در اولین ربات انسان‌نما پرداختند. از نظر آنها، کالیبراسیون و حسگرها، منابع محدود و زنجیره تامین داخلی، نمایش عمومی پیش از بلوغ کامل و تجربه محدود در ربات‌های انسان‌نما از جمله این عوامل است. تیم توسعه روبات آیدل اعلام کرد که دوربین‌های استریوی روبات در نور پایین یا شرایط نوری صحنه دچار مشکل شدند که باعث از دست دادن تعادل شده است.
همچنین، کنترل تعادل، سنسورهای فیدبک،و الگوریتم‌های واکنش به محیط (که برای روبات انسان‌نما ضروری‌اند) ممکن است هنوز به درستی تنظیم نشده باشند. از سوی دیگر، بر اساس گزارش‌ها، روبات آیدل با حدود ۷۷ درصد قطعات ساخت روسیه ساخته شده است و تیم توسعه قصد دارد این رقم را به ۹۳ درصد برساند که چنین فرآیندی دشوار است. خصوصا در شرایطی که تحریم‌ها و محدودیت‌های فناوری بین‌المللی بر فضای فناوری روسیه سایه انداخته‌اند. این یعنی توسعه قطعات با کیفیت بالا یا تامین فناوری‌های پیشرفته ممکن است پیچیده‌تر باشد.
علاوه بر این، به گفته منتقدین، تصمیم به رونمایی عمومی در زمانی که روبات هنوز در فاز آزمایشی قرار دارد، احتمال وقوع خطا را بالا می‌برد. اشتباهات توسعه‌ای طبیعی‌اند اما زمانی که در صحنه عمومی رخ می‌دهند، بازتاب‌های منفی بیشتری دارند.از طرف دیگر، فعالیت در ربات‌های انسان‌نما با چالش‌های متعددی در سخت‌افزار پیشرفته، کنترل نرم‌افزاری، تعامل با محیط و انسان و ایمنی روبه‌رو است که روسیه در مقایسه با چین و آمریکا تجربه تاریخی طولانی‌تر یا سرمایه‌گذاری گسترده‌تر در این زمینه ندارد.
علاوه بر این، زمانی که یک پروژه ملی در حضور رسانه‌ها دچار مشکل می‌شود، نه تنها مشکل فنی آن را بلکه تاثیرش بر تصویر عمومی و اعتماد به صنعت داخل را هم باید در نظر گرفت. به این دلیل که این اتفاق می‌تواند منجر به فشار بیشتر برای شتاب دادن به توسعه شود که خود ممکن است ریسک خطاها را افزایش دهد.
مقایسه با چین و آمریکا
برای اینکه بتوانیم علت شکست روسیه در رونمایی اولین ربات هوش مصنوعی را بهتر درک کنیم، وضعیت این کشور را در مقایسه با دو بازیگر عمده این حوزه کشورهای چین و آمریکا مورد بررسی قرار می‌دهیم. چین در چند سال اخیر حرکت بسیار فعال و پرشتابی در این حوزه داشته است. برای مثال، طبق گزارش‌ها، چین اکنون حدود دو سوم پتنت‌های جهانی مرتبط با روبات انسان‌نما را در اختیار دارد.شرکت‌هایی مانند یوبی‌تِک و یونی‌تری روباتیکز پیشرفته‌ترین نمونه‌ها را تولید می‌کنند.
برای نمونه، Walker S۲ از UBtech قادر است به‌صورت خودکار باتری‌اش را تعویض کند. علاوه بر این، چین دارای زنجیره تامین سخت‌افزاری قدرتمند و گسترده، نیروی انسانی زیاد، حمایت دولتی و بازار داخلی بزرگ است. به‌عنوان مثال، گزارش‌ها نشان می‌دهند که هزینه ساخت روبات انسان‌نما در چین به‌تدریج کاهش یافته و شرکت‌ها می‌توانند با قیمت‌های پایین وارد بازار شوند.
در مجموع، چین در سخت‌افزار و تولید توانسته سریع‌تر وارد میدان شود و به مقاصد صنعتی و تجاری نزدیک‌تر شود. از سوی دیگر، ایالات متحده در حوزه نرم‌افزار، هوش مصنوعی و الگوریتم کنترل برتری دارد. از سوی دیگر، شرکت‌هایی مانند
Boston Dynamics با ربات‌های انسان‌نما/چهارپای خود سابقه‌ای طولانی دارند. همچنین گزارش‌ها نشان می‌دهند که شرکت‌هایی مانند متا پلتفرمز نیز در توسعه سخت‌افزار و نرم‌افزار ربات‌های انسان‌نما سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
با این همه، آمریکا هنوز در تولید انبوه روبات انسان‌نما با قیمت پایین و هزینه کم وارد نشده است؛ برخی تحلیلگران گفته‌اند که چین در سخت‌افزار پیشرو است، اما آمریکا در نرم‌افزار.
چرا روسیه عقب است؟
در این وضعیت و با مقایسه کشورهای آمریکا و چین بهتر می‌توان عملکرد روسیه در ساخت روبات انسان‌نما را توصیف کرد. ضعف زنجیره تامین داخلی روسیه، نبود تقاضا و سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی از جمله دلایل کلیدی عقب‌ماندگی این کشور در ساخت ربات‌های هوش مصنوعی مطرح می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که زنجیره تامین داخلی روسیه شاید به وسعت چین نباشد و ممکن است که تحریم‌ها و ضعف در تولید انبوه را به همراه بیاورد.
برخلاف چین، بازار داخلی بزرگ و تقاضای مصرفی گسترده ندارد، سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی در سطحی که چین دارد، ندارد، انتخاب به رونمایی عمومی زودهنگام هم ممکن است فشار و نگاه رسانه‌ای را بیش از توان فعلی افزایش داده باشد. این در حالی است که آمریکا و چین از تخصص‌های متمایزکننده بهره‌مندند، اما روسیه در هر دو حوزه (سخت‌افزار و نرم‌افزار) به سطح پیشرو نرسیده است.
در مجموع، رویداد رونمایی روبات آیدل در مسکو اگرچه با سقوطی تاریخی همراه شد، اما خوانشی فراتر از یک اشتباه ساده دارد. از یک سو، این پروژه نماد تلاش روسیه برای ورود به عرصه ربات‌های انسان‌نما است. از سوی دیگر، سقوط عمومی آن نشان‌دهنده فاصله بین روایت و واقعیت فنی است. با این اوصاف به نظر می‌رسد که روس‌ها اکنون در حوزه ربات‌های هوش مصنوعی با چالش روبه‌رو هستند و این سوال مطرح است که «آنها چگونه می‌توانند با منابع محدود نسبت به چین و آمریکا، در حوزه‌ای بسیار فناوری‌محور و سرمایه‌بر پیشرفت کنند؟»
ارزیابی کارشناس‌ها نسبت به این وضعیت در تمرکز بر آزمایش دقیق‌تر، تاخیر در رونمایی تا رسیدن به بلوغ فنی بیشتر، تقویت زنجیره تامین داخلی و تمرکز بر کاربردهای مشخص تا صرفا نمایش‌های نمادین خلاصه می‌شود.
