بررسی عوامل دخیل در حجم مصرفی؛
آب در بستههای اینترنتی؟
کاربران ایرانی بارها گلایه کردهاند که حجم بستههای اینترنتیشان سریعتر از انتظار تمام میشود. کارشناسان معتقدند که این اتفاق به دلیل استفاده از شبکههای اجتماعی و ویدئوها نیست و بخشی از آن به شیوه محاسبه حجم، ناپایداری شبکه و سیاستهای اپراتورها مربوط میشود. بنابراین بررسی دقیق این عوامل نشان میدهد که تجربه مصرف اینترنت در ایران تنها به رفتار کاربران محدود نمیشود و مکانیسمهای فنی پنهان نقش قابلتوجهی در کاهش سریع حجم بستهها دارند.
اتمام بستهها،زودتر از حد انتظار
شاید شما هم گاهی احساس کرده باشید که حجم اینترنتتان «زودتر از حد انتظار» تمام میشود؛ حتی در روزهایی که استفاده سنگینی از گوشی یا لپتاپ نداشتهاید. این تجربه برای بسیاری از کاربران آشناست و معمولا با پرسشی جدی همراه میشود؛ چرا بستههای اینترنت اینقدر سریع کاهش مییابند و دلایل فنی این اتفاق چیست؟
در نگاه اول ممکن است تصور کنیم پاسخ ساده است و مربوط میشود به ویدئوهای کوتاه و شبکههای اجتماعی پرمصرف یا برنامههایی که در پسزمینه گوشی فعالاند و بهروزرسانی میشوند. اما واقعیت این است که ماجرای مصرف اینترنت پیچیدهتر از اینهاست و چند عامل فنی و پنهان نقش مهمی در سرعت کاهش حجم بستهها دارند؛ عواملی که معمولا کاربران از آنها خبر ندارند، اما تجربه روزانه آنها را به شکل ملموسی تحتتاثیر قرار میدهد. یکی از مهمترین دلایل شیوه محاسبه حجم مصرفی است. بسته به مسیر داده و سیاست اپراتور، ترافیک داخلی و خارجی ممکن است به شکل متفاوتی محاسبه شود. به عبارت دیگر وقتی دادهها از مسیرهایی عبور میکنند که زیرساخت شبکه کنترل آنها را برعهده دارد حجم مصرفی دقیقا مطابق با حجم واقعی محاسبه میشود. اما در شرایطی که مسیرها کمتر شفاف یا ناشناخته باشند ترافیک بیشتری مصرف کند.
عامل دوم ناپایداری و کیفیت شبکه است. وقتی اینترنت قطع و وصل میشود یا سرعت آن نوسان دارد بخشی از دادهها مجبور به ارسال دوباره میشوند. مثال ساده آن زمانی است که فایلی را دانلود میکنید و اتصال قطع میشود؛ بخش از فایل که قبلا دریافت شده، دوباره باید از سر گرفته شود و همین موضوع باعث میشود حجم مصرفی شما افزایش پیدا کند بدون اینکه متوجه شوید. این مشکل محدود به دانلود فایل نیست و در استفاده روزانه از اپلیکیشنها و ویدئوهای آنلاین هم رخ میدهد بهویژه برنامههایی که در پسزمینه بهروزرسانی میشوند یا دائما سرور را بررسی میکنند. فرض کنید مثلا یک ویدئوی ۱۰۰ مگابایتی را تماشا میکنید: به دلیل سربار و تکرار بستهها، مصرف واقعی میتواند به ۱۱۰ تا ۱۲۰ مگابایت برسد.
سومین نکته سربار پروتکلها یا «Overhead» است. هر بار که دادهای بین دستگاه شما و سرور منتقل میشود، بخشی از حجم مصرفی صرف بستههای کنترلی، رمزنگاری و پروتکلهای ارتباطی میشود. وقتی کیفیت شبکه پایین باشد یا ناپایداری رخ دهد این سربار بیشتر میشود و بهطور غیرمستقیم روی مصرف اینترنت اثر میگذارد.
در کنار این موارد سیاست اپراتورها در تعریف بستهها نیز تاثیر دارد. برخی بستهها ممکن است شامل محدودیتهای پنهان باشند. برای مثال ترافیک برخی سرویسها پرمصرفتر محاسبه شود یا بخشهایی از اینترنت شبانه جداگانه حساب شوند. همین موضوع باعث میشود که کاربران گاهی احساس کنند حجم بستهشان خیلی سریعتر از انتظار تمام شده است حتی اگر استفاده آنها عادی بوده باشد. در مجموع ترکیب این عوامل تصویری متفاوت از چیزی را شکل میدهد که به ظاهر میبینیم. این دلایل پنهان همان چیزهایی هستند که باعث میشوند تجربه روزانه کاربران از مصرف اینترنت همیشه با آنچه تصور میکنند همخوان نباشد.
امیرحسین دهقان، کارشناس شبکه در این باره به سیاستهای فروش اینترنت اشاره میکند و به «دنیای اقتصاد» میگوید: «یکی از نکات مربوط به اپراتورها و سیاستهای فروش اینترنت است. اگر شما از پیامرسانهای داخلی استفاده کنید مخصوصا آنهایی که در داخل کشور میزبانی میشوند طبیعتا ترافیک مصرفی کمتر محاسبه میشود یا تخفیفهایی در محاسبه حجم دارد. اما در مقابل زمانی که از پلتفرمهای خارجی استفاده میکنید مصرف اینترنت شما به صورت کامل و تمامبها محاسبه میشود.
همانطور که از گذشته هم همینطور بوده است. اما این تفاوت مصرف چگونه مشخص میشود؟ از مسیرهایی که ترافیک از طریق آنها به سرورهای مقصد میرسد؛ یعنی مسیرهایی که اپراتورها و شرکت ارتباطات زیرساخت کنترل میکنند. مثلا وقتی اینستاگرام یا یوتیوب فیلتر نباشند و مردم به صورت عادی از آنها استفاده کنند بسته اینترنتی شما از طریق مسیرهای مشخصی به سرورهای این پلتفرمها میرود و زیرساخت آنها را تایید میکند. در این حالت حجم مصرفی شما بهطور کامل محاسبه میشود و کاهش مییابد.»
او معتقد است اما زمانی که مسیرها برای اپراتورها و شرکت زیرساخت ناشناخته باشد، عملا ممکن است مصرف شما دو برابر، سه برابر و حتی چهار برابر محاسبه شود. این بخش نیز وجود دارد. او ادامه میدهد: «علاوه بر این پلتفرمهایی که مردم روی گوشیهای اندروید یا آیاواس استفاده میکنند معمولا در پسزمینه یک سری بهروزرسانی دارند. یعنی ممکن است شما مجوز دسترسی به برنامه را داده باشید یا نرمافزار قابلیت بررسی دورهای بهروزرسانی داشته باشد. به همین دلیل بهروزرسانیها در پسزمینه انجام میشود و این نوع مصرف هم «دور از ذهن» نیست و اتفاقات عجیبوغریبی هم در این میان رخ میدهد. در مجموع، مصرف بیش از حد اینترنت توسط دستگاهها ناشی از همین الگوهاست. اینکه دقیقا حجم چگونه و با چه الگوریتمی مصرف میشود و اپراتور چگونه از حجم مشترک کم میکند موضوعی است که در حوزه اپراتورها قرار میگیرد و برای کاربران روشن نیست.»
نقش اختلالها
یکی دیگر از ابهاماتی که کاربران همیشه در این خصوص تردید دارند افزایش مصرف اینترنت با تاثیر از ناپایداری شبکه است که در ایران به وضوح وجود دارد. دهقان در خصوص این ابهام میگوید: «ناپایداری میتواند بر مصرف اثر بگذارد. در یک مثال ساده فرض کنید در حال دانلود یک فایل هستید. بسیاری از کاربران دسکتاپ از نرمافزاری مثلInternet Download Manager استفاده میکنند.
اگر هنگام دانلود اینترنت قطع یا دچار اختلال شود کاربر مجبور میشود دانلود را دوباره از ابتدا آغاز کند. این یک نمونه ساده از تاثیر ناپایداری است. همین اتفاق برای اپلیکیشنهایی که روی گوشیهای موبایل نصب شدهاند نیز رخ میدهد. اینترنت تلاش میکند به سرور آن برنامه وصل شود، اما به دلیل ناپایداری اینترنت یا مشکل در اپراتور ارتباط قطع و درخواست دوباره ارسال میشود. هر بار هم که بخشی از فایل دانلود میشود و مجدد از اول آغاز میشود حجم بیشتری مصرف خواهد شد. مثلا ممکن است در مجموع ۱.۳ گیگابایت مصرف شود، چون ۳۰۰ مگابایت اول دانلود شده ولی دوباره تکرار شده است.»
دهقان همچنین معتقد است که در مجموع مصرف کاربران عمدتا مربوط به استفاده از پلتفرمهای خارجی یا داخلی است. بهویژه اینکه مصرف ویدئو چه در پلتفرمهای داخلی و چه در نمونههای خارجی بهطور طبیعی حجم بالایی دارد. کلیت مصرف اینترنت همین است. در نهایت آنچه از همه این موارد روشن است این است که مصرف اینترنت در ایران نه تنها به رفتار کاربران، بلکه به عوامل پنهان فنی و سیاستهای اپراتورها نیز وابسته است. ناپایداری شبکه، نحوه محاسبه حجم مصرفی، بهروزرسانیهای پسزمینه و سربارهای پروتکلها همه دست به دست هم میدهند تا تجربه کاربران گاهی با آنچه انتظار دارند تفاوت داشته باشد.
به همین دلیل کاهش سریع حجم بستهها لزوما به معنای استفاده افراطی کاربران نیست و شناخت دقیق این مکانیسمها میتواند به مدیریت بهتر مصرف اینترنت و انتخاب آگاهانهتر بستهها کمک کند. همچنین کارشناسان میگویند استفاده از مرورگرهای فشردهساز مانند اوپرا مینی، فعالسازی «Data Saver» در اندروید، یا دانلود محتوا با وایفای میتواند به کاهش مصرف کمک کند. با این حال شفافیت بیشتر اپراتورها و اطلاعرسانی دقیق به کاربران گامی اساسی برای رفع ابهامات و ایجاد تجربهای منصفانهتر در مصرف اینترنت خواهد بود. در نهایت فهم و آگاهی از این جزئیات به کاربران امکان میدهد نه تنها مدیریت بهتری روی مصرف خود، بلکه انتخابهای هوشمندانهتری در استفاده روزمره از فضای آنلاین داشته باشند.
