جوابیه انجمن مهندسی دریایی ایران به گزارش «دنیای اقتصاد»
در پی انتشار گزارش «گروه محیط زیست و پایداری دریایی انجمن مهندسی دریایی ایران» درباره پیامدهای حذف تدریجی LNG از بازار بین‌المللی سوخت‌های دریایی، روزنامه دنیای اقتصاد نیز به بازتاب آن پرداخت. با وجود ارزشمندی این بازتاب، تمرکز آن عمدتا بر جنبه‌های اقتصادی بوده و سایر ابعاد مهم این موضوع، از جمله پیامدهای زیست‌محیطی و تمدنی، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ موضوعی که انجمن بر ضرورت روشنگری، تبیین و تکمیل آن تاکید دارد.
نقش ابعاد چندوجهی چارچوب خالص کربن و تاثیر آن بر اقتصاد ملی
در حالی‌که عنوان و محتوای گزارش تحلیلی انجمن بر استفاده از چارچوب «خالص صفر کربن» در کنار فرصت های اقتصادی به‌عنوان یک اهرم فشار در مناسبات سیاسی بین‌المللی تاکید دارد و بهره‌برداری از این فرصت را تنها در چارچوب یک برنامه مستقل کربن‌زدایی دریایی ممکن می‌داند، بازنشر خبر در رسانه اقتصادی صرفا بعد اقتصادی آن را برجسته کرده و ارتباط این فرصت با مسیر «توسعه دریا‌محور و اقتصاد آبی» را نادیده گرفته است. این رویکرد که در ادبیات سیاسی معاصر ایران گاه با عنوان «نئولیبرالیسم ایرانی‌شده» توصیف می‌شود، تمرکز حکمرانی را بر رشد بنگاه‌های اقتصادی قرار می‌دهد و در نتیجه، نقش سایر حوزه‌های اجتماعی و تمدنی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی، پیوند تمدنی میان اقتصاد و سایر ارزش‌های جامعه تضعیف می‌شود و همین امر می‌تواند به مرور، به محدود شدن پایداری عملی این مسیر بینجامد.
الزامات برنامه مستقل کربن‌زدایی دریایی: از نظریه تا عمل
تصمیمات سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) در چارچوب «خالص صفر» (Net Zero Framework) ابعاد چندوجهی دارد: محیط‌زیستی، اقتصادی، فنی، اجتماعی، تمدنی و ژئوپلیتیک. نادیده گرفتن هر یک از این ابعاد می‌تواند به حذف تدریجی ایران از صحنه تجارت دریایی جهانی منجر شود.
از این‌رو، تدوین یک برنامه مستقل کربن‌زدایی دریایی با نگاه کل‌نگر ضروری است؛ برنامه‌ای که در هماهنگی با اسناد بالادستی نظیر سیاست‌های کلی توسعه دریا‌محور و ضرورت تدوین طرح جامع توسعه دریا‌محور، همچنین ظرفیت‌های برنامه هفتم توسعه (از جمله برنامه ملی تغییرات اقلیمی) و تعهدات بین‌المللی ایران در کنوانسیون تغییرات اقلیمی و اهداف کنفرانس پاریس شکل گیرد و همسو با الزامات IMO به اجرا درآید.
این برنامه باید به گونه‌ای طراحی شود که مدیریت راهبردی منابع نفت و گاز فسیلی کشور با کاهش هم‌زمان ردپای کربن همراه گردد. چنین رویکردی در عمل به معنای حرکت در دو مسیر موازی است: تداوم صادرات انرژی فسیلی به‌عنوان منبع اصلی درآمد ملی و در عین حال توسعه و استقرار فناوری‌های نوین برای کاهش انتشار و همسویی با اهداف خالص صفر.
با این حال، در رسانه‌های تخصصی، مسوولان به دفعات بر «فرصت باقی‌مانده برای استفاده حداکثری از منابع فسیلی» تاکید می‌کنند. چنین ادبیاتی می‌تواند موجب ابهام در افکار عمومی شود و خطر ایجاد یک دوگانگی را به همراه داشته باشد: از یک سو تعهد به کربن‌زدایی و توسعه پایدار و از سوی دیگر تمرکز صرف بر بهره‌برداری فسیلی. تداوم این گفتمان، بدون پیوند روشن با برنامه مستقل کربن‌زدایی دریایی، در نهایت می‌تواند به تضعیف جایگاه ایران در روند جهانی گذار انرژی بینجامد.
الگوی عملیاتی: تجربه نروژ در توازن منافع فسیلی و کربن‌زدایی
برای روشن شدن امکان اجرای این دو مسیر موازی در عمل، می‌توان به تجربه نروژ اشاره کرد. این کشور از یک‌سو پس از جنگ اوکراین صادرات منابع انرژی فسیلی خود را حدود ۸ درصد افزایش داد و جایگاه خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده گاز اروپا تثبیت کرد. از سوی دیگر، با توسعه زیرساخت‌های نوین مانند خودروهای برقی و مشارکت فعال در بازار تجارت کربن، نرخ کاهش ردپای کربن را شتاب بخشید. به‌گونه‌ای که امروز بیش از ۸۰درصد انتشار داخلی این کشور تحت پوشش قیمت‌گذاری کربن (از طریق مالیات یا بازار ETS اتحادیه اروپا) قرار دارد و نروژ را در مسیر تحقق هدف خالص صفر کربن تا ۲۰۵۰ قرار داده است.
در کنار این سیاست‌های کلان، نروژ به‌عنوان پیشروترین کشور در دریانوردی پاک نیز مجموعه‌ای از اقدامات الزام‌آور و حمایتی را برای کاهش ردپای کربن در حمل‌ونقل دریایی به اجرا گذاشته است. بر اساس «برنامه اقدام دولت برای دریانوردی سبز»، این کشور متعهد شده تا سال ۲۰۳۰ انتشار کربن در حمل‌ونقل دریایی داخلی و بخش شیلات را به نصف کاهش دهد. در همین راستا، از سال ۲۰۲۶ استفاده از سوخت‌های فسیلی برای کشتی‌های عبوری از فجوردهای ثبت‌شده در میراث جهانی یونسکو ممنوع می‌شود و این ممنوعیت تا سال ۲۰۳۲ به کشتی‌های بزرگ‌تر نیز تعمیم خواهد یافت. علاوه بر این، دولت نروژ با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سوخت پاک، حمایت از کشتی‌های هیبریدی و تمام‌برقی، و مشارکت در بازار تجارت کربن اتحادیه اروپا (EU ETS)، مسیر رسیدن به هدف خالص صفر کربن را شتاب بخشیده است.
اهمیت بازنمایی چندوجهی گزارش‌های تخصصی در رسانه‌ها
انجمن مهندسی دریایی ایران تاکید دارد که بازنمایی یک‌سویه از گزارش‌های تخصصی می‌تواند به تقلیل‌گرایی اقتصادی منجر شود و ابعاد راهبردی توسعه را در سایه قرار دهد؛ درحالی‌که توسعه ایران نیازمند توجه هم‌زمان به اقتدار ملی و تعامل فعالانه در عرصه بین‌الملل است.
شایسته است رسانه‌های محترم در بازتاب گزارش‌های تخصصی، ابعاد راهبردی، اقتصادی و چندوجهی آنها را با دقت منعکس کنند و در ترویج گفتمان توسعه دریا‌محور، پیوند آن را با اسناد بالادستی نظام، تقویت اقتدار ملی و شکوفایی اقتصاد آبی و سایر ظرفیت‌های اقتصادی مدنظر قرار دهند، تا اطلاعات کامل و دقیق در اختیار مخاطبان قرار گیرد و چالش‌ها، فرصت‌ها و ظرفیت‌های فعال ایران در عرصه بین‌الملل به‌درستی نشان داده شود. ملت ایران در طول تاریخ و به‌ویژه در دوران معاصر و به‌ویژه در تجربه جنگ ترکیبی و چند لایه ۱۲ روزه، اقتدار ملی خود را به منصه ظهور رسانده است. یکی از جلوه‌های این اقتدار، هدف‌گذاری مقام معظم رهبری برای تبدیل ایران به قطب جهانی علم است؛ هدفی که در آن، زبان فارسی به‌عنوان یکی از ابزارهای پیشرفت علمی جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت و اقتصاد آبی و توسعه دریا‌محور نیز می‌تواند همچون زبان فارسی، به‌عنوان ابزار هویت‌بخش و پیشران پیشرفت ملی، نقشی تعیین‌کننده ایفا کند.
