«دنیای اقتصاد» ابعاد مدیریت کلان حوزه گاز را بررسی می‌کند؛
توزیع بهینه به سبک «سبد سوخت»
وی با این جمله امکان صدق این زمزمه‌ها را رد کرد ولی با این حال عنوان کرد که سیاست توزیع سوخت طبق یک برنامه پیش‌بینی سالانه انجام می‌گیرد که در آن وظیفه وزارت نفت ارائه کامل یک سبد سوخت است. طبق این برنامه صنایع و نیروگاه‌ها موظف به مصرف متوازن از این سبد هستند. اخیرا برخی از رسانه‌ها گزارش‌هایی در زمینه محدودیت عرضه گاز در تابستان جاری منتشر کردند. مضمون اصلی گزارش‌های ذکر شده به صنعت سیمان برمی‌گشت که فعالان این صنعت از کاهش عرضه گاز سوخت کارخانه‌ها سخن گفته بودند. از همین رو خبرنگار دنیای اقتصاد از مدیرعامل شرکت ملی گاز موضوع را پیگیری کرد. سعید توکلی در پاسخ به این پرسش که «آیا در حال حاضر صنعت یا بخش دیگری از جامعه و اقتصاد وجود دارد که محدودیت یا قطعی گاز بر آنها اعمال شده باشد؟» توضیح داد: عرضه گاز در تابستان برای صنایع محدودیتی ندارد. تاکید می‌کنم وظیفه وزارت نفت ارائه کامل یک سبد سوخت است و این سبد سوخت را هم عرضه می‌کند چنانچه امسال در بخش پالایش و پخش و نفت زحمت زیادی برای تهیه این سبد انجام گرفت.»
وی گفت: با توجه به اینکه پر شدن مخزن نفت‌گاز نیروگاه‌ها برای فصل زمستان اهمیت بالایی دارد و برای این امر لازم است گازرسانی نیروگاه‌ها به طور کامل و مستمر در تابستان انجام گیرد، باید بخش سیمانی که امکان مصرف سوخت مازوت را دارد، از این سوخت استفاده کند، آن هم در فصلی که از نظر آلودگی هوا مشکلی وجود نداشته باشد. توکلی بیان کرد: در کشور چین با آن همه تجهیزاتی که برای تولید انرژی تجدیدپذیر و واردات گاز وجود دارد، ۵۴ تا ۵۸ درصد زغال‌سنگ استفاده می‌کنند.
در تابستان امسال حدود ۳۰۰میلیون مترمکعب به نیروگاه‌ها و ۱۶۰میلیون مترمکعب برای بخش خانگی و صنایع خرد و ۱۶۰میلیون متر دیگر به صنایع عمده گاز اختصاص یافته است. اما این ارقام در فصل سرد کاملا متفاوت می‌شود و حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد گاز تحویلی به خطوط لوله از سوی مشترکان خانگی و تجاری و صنایع غیر عمده، حمل‌ونقل و کشاورزی مصرف می‌شود، اما در همین زمان باید به بخش‌های دیگر از جمله صنایع عمده هم گازرسانی شود، به همین دلیل در ماه‌های سرد، روزانه حدود ۳۰۰میلیون مترمکعب ناترازی ایجاد می‌شود، بنابراین باید با سوخت جایگزین جبران شود. سال گذشته بسیاری از نیروگاه‌های کشور در تامین سوخت خود با مشکلاتی مواجه شدند.
مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل توانیر، سال گذشته اعلام کرد: گازوئیل تحویلی به نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته حدود ۳۰ درصد کمتر شده و ۶۰ درصد مخازن سوخت نیروگاه‌ها خالی است. با اینکه تابستان سال گذشته آمارهایی در زمینه کاهش تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها منتشر شد که حکایت از کمبود ذخایر این بخش می‌کرد، اما در همان زمان گفته شد که بخشی از این کاهش ذخیره زمستانی به دلیل رویگردانی نیروگاه‌ها از مصرف سوخت دوم مازوت در تابستان بوده است.
به عبارت دیگر نیروگاه‌ها از سبدسوختی که به آنها تحویل داده شده بود به طور ناموزون استفاده کرده بودند و با اینکه ذخیره گازوئیلی کمتری داشتند، باز از این سوخت بیشتر از مازوت استفاده کرده بودند و این موضوع باعث شده بود که در زمستان با کمبود گازوئیل روبه‌رو شوند. در ابتدای دولت چهاردهم ۱.۸میلیارد لیتر گازوئیل در مخازن نیروگاه‌ها موجود بود؛ رقمی که نسبت به ۲.۸میلیارد لیتر سال قبل از آن، نشان از کاهش شدید این سوخت داشت.
مدیریت سوخت از زاویه کل و جز
هر کشوری به منظور حفظ پایداری و امنیت شبکه انرژی خود، برنامه‌ریزی‌هایی در سطح کلان انجام می‌دهند. از جایگاه نقشی که قرار است برای کل جامعه برنامه‌ریزی کند تامین پایدار و برابر همه بخش‌ها در اولویت اصلی قرار می‌گیرد، در این صورت بر اساس ضرورت‌ها و با توجه به داشته‌ها و منابع، برنامه‌ای تدوین می‌شود که هیچ بخشی از جامعه و اقتصاد از نعمت انرژی بی‌بهره نماند.
با توجه به منابع فعلی گاز کشور و اولویت‌هایی که طبق سیاست‌های کلان تعیین شده، بخش خانگی و صنایع خرد در بالای رده‌بندی قرار می‌گیرد. بعد از آن بخش‌های صنعتی و صادراتی قرار دارند، ذکر این نکته اهمیت دارد که بخش خانگی برخلاف تصور رایج «دود کردن نامولد منابع ارزشمند» نیست بلکه خود دارای ارزش افزوده‌ای است که محصول آن تولید گرما و سوخت خانگی است که به نوبه خود تولیدکننده یا تجدیدکننده حیات انسانی است که در اقتصاد همان نیروی کار انسانی قلمداد می‌شود.
با این حال از نظر جزء یا خرد، بخش‌های مختلف در رقابت برای سهم‌بری بیشتری از این منابع محدود هستند. از همین رو است که وقتی صنعتی با کمبود یا قطعی گاز مواجه می‌شود از دیدگاه خود به نقد موضوع می‌پردازد، در شرایطی که در نگاه کلان ضرورت‌های برنامه‌ریزی موجبات این تحدید را شکل داده است که باید به آن هم توجه شود.
در این صورت برنامه‌ریز برای حوزه صنعت و نیروگاه امکاناتی روی میز دارد که می‌توان به شکل زیر ترسیم کرد:
صنایع انرژی‌بری که امکان استفاده از سوخت جایگزین ندارند. در این صنایع که بیشتر تولیدکننده‌های فولاد و پتروشیمی‌ها را شامل می‌شود، باید برای تمام فصول آنها با توجه به سهمی که از کل دارند، گاز فراهم شود.
صنایع انرژی بری که امکان استفاده از سوخت جایگزین دارند. این صنایع شامل سیمانی‌ها و بخشی از نیروگاهی امکان استفاده از چند نوع سوخت جایگزین مانند مازوت و نفت‌گاز را به جای گاز دارند. اینجاست که سیاستگذار با توجه به ماهیت این صنایع امکانی برای تنظیم منبع محدود گاز در طول سال می‌یابد.
تلاش می‌شود که تا حد ممکن در طول زمستان که بیشتر گاز به اولویت اول اختصاص می‌یابد، این صنایع از گازوئیل استفاده کنند چرا که این سوخت نسبت به مازوت که در زمستان شرایط برای وارونگی هوا و آلودگی حساس است، کمتر آلودگی ایجاد می‌کند. برای تابستان هم با اینکه فصل فراوانی گاز است، اما بیشتر آن در نیروگاه‌ها به مصرف می‌رسد. سهم‌های صادراتی، ذخیره‌سازی و پتروشیمی‌ها هم بیشتر در این فصل ادا می‌شود. به همین جهت بخش سوخت مازوت اهمیت می‌یابد. آلودگی مازوت در روزهای گرم کمتر از خود پایداری نشان می‌دهد و تنها در این فصول امکان مصرف می‌یابند.
بنابراین امسال تابستان برای اجرای سیاست سوخت کشور، صنعت گاز تمام تلاش خود را برای تامین نیروگاه‌ها به کار گرفت، به‌طوری که رکورد مصرف روزانه گاز نیروگاه‌ها در ۱۳ مرداد با ثبت ۳۱۲میلیون مترمکعب به‌عنوان بیشترین مقدار مصرف ثبت شد. سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران ۱۸ مرداد با اعلام اینکه نیروگاه‌ها با ظرفیت کامل گاز را تحویل می‌گیرند، از افزایش بیش از ۵ درصدی تحویل گاز به نیروگاه‌ها در سال ۱۴۰۴ خبر داد و بیان کرد: از ابتدای امسال نزدیک به یک‌میلیارد و ۶۰۰میلیون مترمکعب گاز بیشتری به نیروگاه‌ها تحویل شده است.
بر اساس آمار رسمی، میانگین تحویل سوخت به نیروگاه‌ها (شامل گاز، نفت‌گاز و نفت‌کوره) از ابتدای شهریور ۱۴۰۳ تا پایان تیر ۴۰۴، به ۲۷۲میلیون مترمکعب در روز رسید. این مقدار نسبت به مدت مشابه در پایان دولت سیزدهم، رشد قابل‌توجه ۲۱میلیون مترمکعب در روز را نشان می‌دهد. این موضوع نشان‌دهنده آمادگی کامل صنعت گاز برای پاسخ به نیازهای فصلی و تغییرات ناگهانی مصرف است که از سوی دیگر به افزایش سطح ذخایر سوخت مایع نیروگاهی برای زمستان نیز کمک می‌کند.
