دانشگاه و نفت در میدان علم و عمل
در کشور ما این صنعت از یک سو با چالش‌های فراوان فنی، عملیاتی و مدیریتی روبه‌رو است و از سوی دیگر نیازمند بهره‌گیری از دانش روزآمد و فناوری‌های نوین برای حفظ و افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی است. پتانسیل رابطه دانشگاه و صنعت نفت در صورت مدیریت صحیح و ایجاد سازوکارهای مناسب می‌توانند نقش کلیدی در ارتقای قابلیت‌های فناورانه و اقتصادی کشور ایفا کنند.
بومی‌سازی فناوری‌های کلیدی و کاهش وابستگی
واردات فناوری‌های کلیدی علاوه بر هزینه‌های ارزی بالا، کشور را در معرض فشارهای سیاسی و تحریم‌های اقتصادی قرار می‌دهد. دانشگاه‌ها با ظرفیت‌های تحقیقاتی خود، می‌توانند در راستای مهندسی معکوس، توسعه دانش فنی، بومی‌سازی فرآیندها و طراحی و ساخت تجهیزات تخصصی گام بردارند.
تحقیقات کاربردی در حوزه اکتشاف و توسعه میادین: دانشگاه‌ها می‌توانند با انجام پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه مدل‌سازی مخازن، ژئوشیمی، ژئوفیزیک، و توسعه روش‌های نوین ازدیاد برداشت (EOR) به کاهش نیاز به نرم‌افزارها و خدمات خارجی کمک کنند.
فناوری‌های حفاری و تکمیل چاه: تحقیقات در زمینه طراحی و ساخت مته‌های حفاری، سیالات حفاری، سیمان‌کاری چاه و تجهیزات سرچاهی که متناسب با شرایط زمین‌شناسی ایران باشد و..
فناوری‌های پالایش و پتروشیمی: توسعه کاتالیست‌های جدید، بهینه‌سازی فرآیندهای جداسازی، طراحی تجهیزات فرایندی و توسعه فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی با ارزش افزوده بالاتر و...
فناوری‌های حفظ و نگهداری تجهیزات: تحقیق در زمینه مواد مقاوم در برابر خوردگی، پوشش‌های حفاظتی و روش‌های پیش‌بینانه برای نگهداری تجهیزات، می‌تواند عمر مفید سرمایه‌گذاری‌ها را افزایش دهد. دانشگاه‌ها، با توجه به ماهیت پویا و خلاقانه خود، می‌توانند بستری مناسب برای ایجاد ایده‌های نو و ارائه راه‌حل‌های خلاقانه برای این مسائل باشند.دانشگاه با استفاده از ظرفیت خود می‌تواند در خصوص بهینه‌سازی فرآیندها،افزایش بازدهی استخراج،کاهش اثرات زیست‌محیطی،مدیریت دارایی و ریسک،فناوری‌های دیجیتال و هوشمندسازی موثر واقع شود. صنعت نفت برای حفظ و ارتقاء جایگاه خود، نیازمند نیروی انسانی متخصص، خلاق و آشنا با آخرین دستاوردهای علمی و فنی است.
دانشگاه نقش اساسی در تربیت نیروی انسانی ایفا می‌کند.به‌روزرسانی سرفصل‌های آموزشی، ارائه دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و تخصصی و پروژه‌های پایان‌نامه‌ای در راستای نیاز صنعت از جمله این اقدامات است. اساتید می‌توانند به عنوان مشاوران امین و خبره برای صنعت نفت عمل کنند و با ارائه خدمات مشاوره‌ای تخصصی،برگزاری کارگاه‌های آموزشی و سمینارهای تخصصی،انتقال دانش فنی از طریق همکاری در پروژه‌ها و ایجاد پایگاه‌های دانش مشترک،دانش انباشته شده در دانشگاه را به بدنه اجرایی صنعت منتقل کنند.
چالش‌های موجود
انتظارات دانشگاه از صنعت: دانشگاه معمولا در جست‌وجوی پروژه‌های تحقیقاتی بلندمدت، تامین بودجه کافی و پایدار برای تحقیقات بنیادی و کاربردی، دسترسی آزاد به اطلاعات و داده‌های صنعت، و ایجاد بستری برای طرح سوالات علمی عمیق هستند. در مقابل، صنعت نفت ضمن نظر به حفظ اسرار تجاری و رقابت‌پذیری غالبا به دنبال راه‌حل‌های سریع و عملی برای مشکلات روزمره، بازگشت سرمایه (ROI) مشخص و قابل اندازه‌گیری در کوتاه‌مدت، و ارائه فناوری‌های آماده به کار است.
بوروکراسی:ساختارهای اداری به ویژه در سازمان‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ به همراه فرآیندهای طولانی تصویب پروژه‌ها، مشکلات در عقد قراردادها و عدم انعطاف‌پذیری در قراردادها، تامین مالی و تبادل دانش چالش برانگیز است.
عدم شفافیت در گزارش‌دهی نتایج تحقیقات، یا عدم ارائه بازخورد کافی از سوی صنعت در خصوص نحوه استفاده از نتایج، می‌تواند به کاهش اعتماد منجر شود. یا صنعتگران ممکن است به دلیل نگرانی از لو رفتن اطلاعات محرمانه به رقبا، تمایلی به اشتراک‌گذاری داده‌های حساس با دانشگاه‌ها نداشته باشند. ضمنا چه در دانشگاه‌ها و چه در صنعت، بودجه ناکافی تحقیقات در دانشگاه‌ها،محدودیت‌های مالی در صنعت یا عدم وجود مکانیسم‌های پایدار تامین مالی از جمله چالش‌هاست.
فرصت‌های پیش‌رو و راهکارهای تقویت رابطه
ایجاد مراکز نوآوری و تحقیقاتی مشترک: تاسیس مراکز نوآوری، پارک‌های علم و فناوری، و پژوهشکده‌های مشترک بین دانشگاه‌ها و شرکت‌های صنعت نفت، می‌تواند به ایجاد بستری مناسب برای همکاری‌های هدفمند و متمرکز کمک کند.در این راستا تعریف پروژه‌های استراتژیک،ایجاد زیرساخت‌های مشترک و ایجاد فضایی برای تبادل اندیشه موثر است.
حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور: شرکت‌های دانش‌بنیان که غالبا توسط فارغ‌التحصیلان و اساتید دانشگاهی تاسیس می‌شوند، نقش کلیدی در تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی و ارائه راه‌حل‌های نوآورانه به صنعت دارند. در این مقوله حمایت‌های مالی و اعتباری، فراهم کردن بسترهای لازم برای ورود به بازار و ایجاد شتاب‌دهنده‌ها و مراکز رشد و قانون‌گذاری حمایتی می‌تواند موثر باشد. هدایت تحقیقات دانشگاهی به سمت نیازهای واقعی صنعت، نیازمند رویکردی فعال از سوی خود صنعت است. تعریف دقیق اولویت‌های پژوهشی، بودجه‌گذاری اختصاصی برای پروژه‌های صنعتی،مشارکت در تعریف شاخص‌های ارزیابی پروژه و استفاده از ظرفیت پایان‌نامه‌ها از اقداماتی است که باید مدنظر قرار گیرد.
برگزاری رویدادهای مشترک و ارتقای ارتباطات: افزایش تعامل و شناخت متقابل، نیازمند فضایی برای گفت‌وگو و تبادل نظر است.می‌توان با برگزاری کنفرانس‌ها، سمینارها و نمایشگاه‌ها و برگزاری کارگاه‌های آموزشی مشترک ونشست‌های تخصصی یا استفاده از پلتفرم‌های آنلاین این فضا را ایجاد کرد. کاهش شکاف بین تئوری و عمل و افزایش درک متقابل، از طریق برنامه‌های کارآموزی و تبادل نیروی انسانی نیز امکان‌پذیر است.کارآموزی دانشجویان در صنعت، دوره‌های کارآموزی صنعتی برای استادان، تبادل متخصصان و استفاده از ظرفیت بازنشستگان صنعتی ضروری است.
توسعه چارچوب‌های قانونی و مالی حمایتی: در این راستا باید به اصلاح آیین‌نامه‌ها و مقررات، ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، ارائه معافیت‌های مالیاتی و استانداردسازی قراردادها توجه کرد.
در پایان باید گفت، رابطه دانشگاه و صنعت نفت در ایران، به عنوان یک رابطه راهبردی و حیاتی، از پتانسیل‌های عظیمی برای توسعه پایدار، خودکفایی فناورانه، و ارتقای جایگاه ایران در عرصه بین‌المللی صنعت نفت برخوردار است. این رابطه می‌تواند موتور محرک نوآوری، بومی‌سازی دانش، و تربیت نیروی انسانی متخصص باشد و به حل چالش‌های پیچیده عملیاتی و فنی در این صنعت کمک شایانی کند. برای بهره‌برداری کامل از پتانسیل دانشگاه، نیازمند یک رویکرد جامع، همکاری‌های مستمر و تعهد راسخ از سوی هر دو بخش (دانشگاه و صنعت نفت) هستیم.
همچنین تقویت رابطه دانشگاه و صنعت نفت، به پیشرفت و توسعه پایدار جمهوری اسلامی ایران کمک شایانی خواهد کرد. این سرمایه‌گذاری روی دانش و فناوری، تضمین‌کننده آینده‌ای روشن‌تر و خودکفاتر برای صنعت نفت و کشور در عرصه بین‌المللی است.
