واردات نفت چین در سپتامبر به ۱۱میلیون بشکه در روز رسید؛
سایه دیپلماسی نوسانی بر نفت
این بازگشت قیمتی در حالی رخ داد که تنها چهار روز پیش، هر دو شاخص نفتی حدود ۴ درصد از ارزش خود را از دست داده بودند. اما چه شد که بازار ظرف ۷۲ ساعت، از یک سقوط سنگین به موجی از امید بازگشت؟ پاسخ را باید در تغییر ناگهانی لحن سیاسی کاخ سفید، سیگنال‌های دیپلماتیک تازه در خاورمیانه و داده‌های مثبت اقتصادی از شرق آسیا جست‌وجو کرد.
بازی دوگانه واشنگتن
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، طی یک آخر هفته پرخبر ابتدا با تهدیدی صریح علیه چین، فضای بازارهای جهانی را متشنج و اعلام کرد در صورت تداوم «رفتارهای غیرمنصفانه تجاری پکن»، از اول نوامبر تعرفه ۱۰۰ درصدی بر کالاهای چینی اعمال خواهد کرد؛ تصمیمی که به تعبیر تحلیلگران می‌توانست آغازگر مرحله‌ای تازه از جنگ تجاری میان دو قدرت بزرگ اقتصادی جهان باشد. اما تنها دو روز بعد، ترامپ در موضعی کاملا متفاوت، تلاش کرد تنش‌ها را فرو بنشاند. او در مصاحبه‌ای گفت: «ما نمی‌خواهیم به چین آسیب بزنیم؛ می‌خواهیم به آنها کمک کنیم و روابط را بهبود بخشیم.» همین چرخش ناگهانی در گفتار کافی بود تا بازارهای مضطرب، از جمله بازار نفت، با امید به کاهش تنش‌ها واکنش نشان دهند. در واقع، بازار انرژی در هفته‌های اخیر به‌شدت از مواضع و رفتار واشنگتن تاثیر گرفته است.
سرمایه‌گذاران به‌ویژه نگران این بودند که اعمال تعرفه‌های جدید موجب افت رشد اقتصادی چین و کاهش تقاضای جهانی انرژی شود. از همین رو، تغییر لحن ترامپ به‌سرعت به‌عنوان نشانه‌ای از عقب‌نشینی موقت در جبهه تجاری تعبیر شد و معاملات آتی نفت را از سقوط بیشتر نجات داد. «سورو سارکار»، تحلیلگر موسسه DBS در سنگاپور، به رویترز گفت: «ریزش قیمت‌ها در هفته گذشته، ترکیبی از آتش‌بس در غزه و بازگشت بی‌ثباتی به روابط تجاری آمریکا و چین بود. اما اکنون، تمایل دو طرف برای مذاکره سقفی برای کاهش قیمت‌ها ایجاد کرده است.» او افزود که مسیر کوتاه‌مدت بازار، به نتایج مذاکرات احتمالی میان ترامپ و شی جین‌پینگ وابسته است؛ دیداری که ممکن است در حاشیه نشست همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه در کره‌جنوبی برگزار شود.
نفت گروگان کاخ سفید
بازار نفت در ماه‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری به ابزار فشار سیاسی بدل شده است. تصمیمات واشنگتن در قبال چین، روسیه و خاورمیانه، هم‌زمان چندین محرک قیمتی را فعال کرده‌اند. تهدید تعرفه‌ای ترامپ علیه چین در روز جمعه ۱۰ اکتبر، نگرانی از رکود جهانی و افت تقاضا را برانگیخت؛ اما پیام آشتی‌جویانه او در روز یکشنبه، امید به توافق را زنده کرد. این نوسان رفتاری، نشانگر نوعی «دیپلماسی نوسانی» است که به اعتقاد برخی تحلیلگران، بخشی از استراتژی انتخاباتی ترامپ برای کنترل بازارها پیش از انتخابات پیش‌رو است. در همین حال، در خاورمیانه نیز تحولات ژئوپلیتیک هم‌زمان به میدان آمده‌اند.
ترامپ روز یکشنبه در مسیر سفرش به منطقه اعلام کرد که «جنگ غزه به پایان رسیده» و قصد دارد در نشست قاهره درباره توافق آتش‌بس میان اسرائیل و حماس سخنرانی کند. در چارچوب این توافق، هفت گروگان اسرائیلی آزاد شدند؛ نشانه‌ای از آغاز اجرای آتش‌بس که واشنگتن نقشی کلیدی در میانجی‌گری آن داشته است. آرامش نسبی در منطقه‌ای که حدود یک‌سوم از نفت جهان از آن تامین می‌شود، فشار روانی ناشی از ریسک ژئوپلیتیک را کاهش داد و زمینه رشد قیمتی را تقویت کرد.
چین؛ معمای جدید بازار
در شرق آسیا، داده‌های تازه از اقتصاد چین نیز به افزایش قیمت نفت کمک کرد. طبق گزارش اداره گمرک چین، واردات نفت خام این کشور در ماه سپتامبر ۴ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته و به ۱۱میلیون بشکه در روز رسیده است. این رقم بالاترین میزان استفاده از ظرفیت پالایشگاه‌های چین در سال جاری را نشان می‌دهد. شرکت مشاوره انرژی اویل‌کم(Oilchem) اعلام کرد که واحدهای تقطیر در پالایشگاه‌های چین در سپتامبر با ۷۳ درصد ظرفیت فعالیت کرده‌اند که ۱ واحد درصد بیشتر از ماه اوت و ۳ واحد درصد بالاتر از مدت مشابه سال قبل است. پالایشگاه‌های دولتی چین بیشترین سهم را در این افزایش داشته و با ۸۱ درصد بهره‌برداری از ظرفیت، سطح فعالیت خود را ۳ واحد درصد نسبت به سال گذشته بالا برده‌اند. در مقابل، پالایشگاه‌های خصوصی که اصطلاحا teapot refiners نامیده می‌شوند نیز با رشد ۳ واحد درصدی به سطح ۶۲ درصد ظرفیت رسیده‌اند. کاهش تعداد پالایشگاه‌های در حال تعمیرات (از ۱۶ مورد در ماه اوت به ۱۴ مورد در سپتامبر) نیز به افزایش تولید کمک کرده است.
با وجود این، داده‌های شرکت تحلیلی موسسه کپلر تصویر متفاوتی را نشان می‌دهد. بر اساس این گزارش، واردات دریایی نفت چین در سپتامبر نسبت به ماه پیش کاهش یافته و به پایین‌ترین سطح از ژانویه رسیده است. واردات نفت از ایران نیز در این ماه به کمترین میزان خود از آغاز سال کاهش پیدا کرده است. «مو یو شو»، تحلیلگر ارشد نفت خام در کپلر، دلیل این کاهش را «سهمیه‌های محدود واردات برای پالایشگاه‌های مستقل» و «کاهش جذابیت آربیتراژ میان بازارهای آسیا، برزیل و غرب آفریقا» دانسته است. به‌رغم این افت ماهانه، مجموع واردات نفت خام چین در نه‌ماه نخست سال با ۲.۶ درصد رشد به ۴۲۳میلیون تن رسیده؛ نشانه‌ای از ادامه سیاست ذخیره‌سازی نفت در این کشور. تحلیلگران معتقدند پکن همچنان از فرصت قیمت‌های پایین‌تر برای افزایش ذخایر استراتژیک خود استفاده می‌کند، حتی اگر مصرف داخلی در کوتاه‌مدت رشد نکند.
رشد ظاهری، مازاد واقعی
در نگاه اول، افزایش واردات و رشد بهره‌برداری پالایشگاه‌ها در چین باید نشانه‌ای مثبت برای بازار جهانی نفت باشد. اما جزئیات داده‌ها حاکی از تناقضی ظریف است: رشد تولید فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین و گازوئیل در چین، از سطح مصرف داخلی پیشی گرفته است. این بدان معناست که بخشی از رشد پالایش، نه ناشی از افزایش واقعی تقاضا، بلکه ناشی از تمایل شرکت‌های چینی برای صادرات فرآورده‌های مازاد است. بر اساس گزارش شرکت مشاوره و تحلیل انرژی Oilchem، تولید روزانه بنزین و گازوئیل در چین در سپتامبر در سطحی بالا باقی مانده، اما عرضه همچنان از تقاضا پیشی گرفته است.
این وضعیت می‌تواند به‌زودی موج جدیدی از صادرات سوخت را به بازارهای آسیایی به‌ویژه آسیای جنوب‌شرقی و آفریقا روانه کند؛ موضوعی که در نهایت می‌تواند فشار نزولی جدیدی بر قیمت جهانی نفت وارد کند. از سوی دیگر، واردات گاز طبیعی اعم از خط لوله و LNG در سپتامبر نسبت به سال گذشته ۸ درصد کاهش یافته و به ۱۱میلیون تن رسیده است. این افت می‌تواند نشانه‌ای از ضعف بخش صنعتی و کاهش تقاضای انرژی در نتیجه کندی رشد اقتصادی چین باشد. در واقع، بازار انرژی چین با دو نیروی متضاد روبه‌روست: افزایش پالایش نفت به‌دلیل سیاست‌های صنعتی و ذخیره‌سازی و کاهش مصرف واقعی ناشی از رکود تقاضا.
از آتش‌بس غزه تا جنگ تعرفه‌ها
تحولات ژئوپلیتیک هفته اخیر، تصویری آشکار از وابستگی متقابل سیاست و انرژی ارائه می‌دهد. در خاورمیانه، خبر پایان جنگ غزه و آزادی نخستین گروه گروگان‌ها، بازار را از نگرانی‌های امنیتی رها کرد؛ درحالی‌که در شرق آسیا، تهدید تعرفه‌ای ترامپ علیه چین، نگرانی از رکود جهانی را برانگیخت. این دو رویداد هم‌زمان، پیام‌های متناقضی به بازار نفت ارسال کردند و نشان دادند که ثبات در این بازار بیش از هر چیز به رفتار سیاسی قدرت‌های بزرگ وابسته است. تحلیلگران معتقدند اگر دیدار میان ترامپ و شی جین‌پینگ واقعا در ماه جاری برگزار شود و دو کشور به توافق موقت یا «آتش‌بس تجاری» دست یابند، احتمال دارد قیمت نفت در کوتاه‌مدت تا سطح ۶۸ دلار نیز رشد کند. در مقابل، شکست مذاکرات یا بازگشت تهدیدهای تعرفه‌ای می‌تواند دوباره قیمت‌ها را به زیر ۶۰ دلار برساند.
آینده پرنوسان نفت
بازار نفت اکنون در نقطه‌ای ایستاده است که هر تحول سیاسی یا اقتصادی می‌تواند به سرعت مسیر آن را تغییر دهد. اگرچه آتش‌بس در غزه و داده‌های مثبت چین به رشد قیمت کمک کرده‌اند، اما هیچ‌یک از این عوامل پایدار نیستند. جنگ تعرفه‌ای میان واشنگتن و پکن هنوز پایان نیافته و نوسانات اقتصادی چین همچنان ادامه دارد. در سوی دیگر، اوپک پلاس نیز در شرایطی قرار دارد که هر تصمیم تولیدی آن می‌تواند بر تعادل شکننده بازار تاثیر بگذارد. در مجموع، رشد اخیر قیمت نفت بیش از آنکه حاصل تغییر بنیادین در عرضه و تقاضا باشد، بازتابی از انتظارات و امیدهای سیاسی است.
بازار در حال حاضر با سیگنال‌هایی از آشتی و گفت‌وگو تغذیه می‌شود، نه با افزایش واقعی مصرف یا کاهش پایدار عرضه. به همین دلیل، تحلیلگران نسبت به پایداری این روند هشدار می‌دهند و احتمال می‌دهند که در صورت عدم پیشرفت محسوس در مذاکرات آمریکا و چین، موج جدیدی از اصلاح قیمتی در راه باشد. نفت در هفته‌ای که گذشت، بار دیگر نشان داد تا چه اندازه به سیاست وابسته است.
از واشنگتن تا پکن، از قاهره تا غزه، و از سنگاپور تا پکن، تصمیمات سیاسی رهبران جهان مستقیما بر قیمت انرژی اثر می‌گذارد. بازگشت برنت به بالای ۶۳ دلار، اگرچه نشانه‌ای از آرامش کوتاه‌مدت است، اما زیر پوست بازار هنوز نگرانی از رکود و مازاد عرضه جریان دارد. در این شرایط، آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، نه فقط قیمت فعلی نفت، بلکه اعتماد بازار به ثبات سیاسی است؛ ثباتی که فعلا شکننده و ناپایدار به‌نظر می‌رسد.
