یک کارشناس نفتی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به بررسی نقش فناوری اطلاعات در صنعت نفت و پتروشیمی پرداخت
پنج پنجره نفتی بلاک‌چین
محمد نریمان‌فرد، تحلیلگر نفت در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد به موضوع فناوری بلاک‌چین و ظرفیت بالای آن برای تحول دیجیتال در صنعت نفت و پتروشیمی پرداخت. به گفته وی این فناوری می‌تواند شفافیت، امنیت، و کارآیی را در زنجیره تامین و معاملات انرژی افزایش دهد.
به گزارش دنیای اقتصاد، این روزها بحث استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی در سیاستگذاری‌های اقتصادی داغ شده است؛ به‌ویژه در بخش توزیع فرآورده‌های نفتی مثل بنزین و گازوئیل که اصلاح قیمتی در آنها به نوعی بن بست رسیده و مصرف بی‌رویه و قاچاق آنها به یک معضل بزرگ برای دولت تبدیل شده است. چنانکه مجموعه دنیای اقتصاد هم همین هفته نشستی با عنوان «ضرورت اصلاح سیاستگذاری یارانه بنزین با تکیه بر منطق اقتصاد و زیرساخت‌های فناورانه» به منظور ارائه راهکارهای عمدتا کوتاه‌مدت و فناورانه برای توزیع بهینه‌تر یارانه‌ها برگزار کرد.
محور اصلی جلسه مذکور این بود که حالا در شرایطی که حاکمیت رغبتی به اصلاح قیمت ندارد، حداقل می‌توان در کوتاه‌مدت و برای برون‌رفت از معضل کنونی از زیرساخت‌های فناورانه برای حل مشکلاتی که یارانه بنزین به وجود آورده استفاده کرد.
این مشکلات شامل مصرف بیش از حد و قاچاق بنزین می‌شود که به گفته شهرام رضایی، فعال حوزه فناوری و کارآفرین، می‌توان از داده‌های موجود و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های آی‌تی در توزیع بهینه و دقیق یارانه‌ها استفاده کرد. یکی از تکنولوژی‌های قابل استفاده و تجربه‌شده برای این حوزه بلاک‌چین است که نه تنها فراهم‌کننده زیرساخت‌ها بلکه اصولا ماهیت شکل‌گیری ارزهای دیجیتال با استفاده از این فناوری امکان ظهور یافت.
فناوری بلاک‌چین در سال‌های اخیر به عنوان یکی از نوآوری‌های بنیادین در عرصه دیجیتال شناخته شده است. این فناوری با ویژگی‌هایی همچون شفافیت، امنیت، غیرمتمرکز بودن و قابلیت رهگیری، فرصت‌های چشم‌گیری را برای صنایع پیچیده و سرمایه‌بر نظیر نفت و پتروشیمی فراهم آورده است.
محمد نریمان فرد، تحلیلگر اقتصادی حوزه نفت و گاز و پتروشیمی در مصاحبه با دنیای اقتصاد به بررسی کاربردها، مزایا و چالش‌های به‌کارگیری بلاک‌چین در صنعت نفت و پتروشیمی پرداخت.
وی با بیان اینکه صنعت نفت و پتروشیمی به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد جهانی، با زنجیره تامین گسترده، معاملات بین‌المللی پیچیده و داده‌های حجیم روبه‌روست، افزود: وجود واسطه‌های متعدد، عدم شفافیت در قیمت‌گذاری و ریسک‌های مربوط به جعل اسناد از جمله چالش‌های این صنعت است. از همین رو فناوری بلاک‌چین می‌تواند با ایجاد یک دفتر کل دیجیتال توزیع‌شده، بسیاری از این مشکلات را مرتفع سازد.
کاربردهای بلاک‌چین در صنعت نفت و پتروشیمی
نریمان فرد در ادامه با اشاره به اینکه موضوع شفاف‌سازی زنجیره تامین از اهم کاربردهای بلاک‌چین در صنعت نفت و پتروشیمی است، توضیح داد: با استفاده از بلاک‌چین، هر مرحله از زنجیره تامین از استخراج نفت خام تا تحویل محصولات نهایی پتروشیمی قابل ثبت، تایید و رهگیری است. این امر موجب افزایش اعتماد بین تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان می‌شود. از دیگر کاربردهای بلاک‌چین در صنعت نفت و پتروشیمی موضوع قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) است چرا که در قراردادهای هوشمند با بستر بلاک‌چین می‌توانند فرآیندهای تجاری مانند خرید و فروش نفت، اجاره تجهیزات، یا حمل‌ونقل دریایی را به صورت خودکار و بدون نیاز به واسطه اجرا کنند.
این امر باعث کاهش هزینه‌های تراکنش و حذف تاخیرهای اداری می‌شود.وی گفت: رهگیری و اصالت کالا از دیگرکاربردهای بلاک‌چین در صنعت نفت و پتروشیمی است که در بازار نفت و مشتقات آن این موضوع مهمی محسوب می‌شود. بلاک‌چین می‌تواند با ثبت سوابق دقیق هر بشکه نفت یا هر محموله مواد پتروشیمی، اصالت کالا را تضمین کند.
علاوه بر این از بلاک‌چین می‌توان برای مدیریت داده‌ها و امنیت اطلاعات استفاده کرد. با غیرمتمرکز بودن شبکه بلاک‌چین، خطر هک یا تغییر داده‌ها به شدت کاهش می‌یابد. این امر برای داده‌های حساس مانند اطلاعات حفاری، قیمت‌ها، و گزارش‌های زیست‌محیطی بسیار حیاتی است. همچنین گزارش‌دهی و انطباق با مقررات نیز از کاربردهای بلاک‌چین در صنعت نفت و پتروشیمی است و شرکت‌های نفتی موظف به رعایت مقررات زیست‌محیطی و گزارش‌دهی دقیق هستند. بلاک‌چین با ثبت خودکار داده‌های مربوط به انتشار گازها، مصرف انرژی و بازیافت می‌تواند انطباق با مقررات را ساده‌تر و شفاف‌تر کند.
این کارشناس حوزه نفت و گاز در ادامه به نمونه‌های واقعی استفاده از بلاک‌چین در شرکت‌های BP و Shell اشاره کرد و گفت: این شرکت‌ها پروژه‌هایی آزمایشی برای مدیریت معاملات انرژی با استفاده از بلاک‌چین راه‌اندازی کرده‌اند. همچنین پلتفرم VAKT در اروپا از بلاک‌چین برای مدیریت اسناد تجارت نفت خام استفاده می‌کند. PetroBloq نیز در آمریکای شمالی یک بستر بلاک‌چینی ویژه شرکت‌های نفت و گاز طراحی کرده است تا فرآیندهای لجستیکی و مالی را بهینه کند.
البته در این مسیر با چالش‌ها و محدودیت‌هایی نیز مواجه هستیم.موضوعاتی نظیر مقیاس‌پذیری و سرعت تراکنش‌ها هنوز در برخی شبکه‌های بلاک‌چین محدود است.هزینه‌های پیاده‌سازی اولیه و نیاز به تغییر زیرساخت‌های IT بالا است.نیاز به استانداردسازی بین‌المللی برای تعامل میان شرکت‌های نفتی از کشورهای مختلف وجود دارد. در مواقعی هم مقاومت سازمانی در برابر پذیرش فناوری‌های جدید در ساختارهای سنتی وجود دارد.
نریمان‌فرد گفت: یکی از مدیران ارشد صنعت پتروشیمی کشور اخیرا اشاره داشته است که زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی به‌صورت خطی است و براساس رویکرد‌هایی مانند بازده زنجیره، بازده‌های عملیاتی، نرخ تبدیل و محور کاهش هزینه‌ها تعریف می‌شود، اما در عالم واقع ارتباطات خطی نیست و بسیار پیچیده‌تر است. این صنعت چند چالش از جمله وابستگی به سرمایه‌گذاری‌های سنگین، عدم انعطاف در برابر تغییرات بازار، فاصله زیاد با مصرف‌کننده نهایی و نوآوری و ساختارهای بوروکراتیک دارد که به ریسک‌های عملیاتی، تجاری و مالی منجر می‌شود.
وی افزود: با توجه به اینکه صنعت پتروشیمی در عصر دیجیتال‌سازی و هوش مصنوعی قرار دارد، هم‌اکنون در زنجیره‌های خطی، منظم و پرزحمت فعالیت می‌کنیم و از خوراک ورودی به سمت تولید مواد پایه و مشتقات می‌رویم و به تولید محصولات مصرفی می‌رسیم که اغلب با تمرکز بر بازده عملیاتی، نرخ تبدیل و کاهش هزینه‌ها همراه است.
در صورتی که در آینده، روندهای کلان فناوری، این صنعت را مانند بقیه صنایع نه به شکل تدریجی، بلکه به‌صورت ساختاری و بنیادین دگرگون می‌کند. بسیاری از صنایع پیشرو از خودروسازی تا صنایع غذایی و بانکداری به سمت مفاهیمی مثل اکوسیستمی و مدل کسب‌وکار پلتفرمی رفته‌اند که در صنعت پتروشیمی کمتر درباره‌اش بحث شده است. زنجیره ارزش دیگر خطی نیست، بلکه شبکه‌ای از مشارکت‌کنندگان است که در ارتباط با یکدیگر ارزش خلق می‌کنند. در واقع ارزش نه فقط از تولید فیزیکی محصول، بلکه از گردآوری، تفسیر و مدیریت داده‌ها نیز تولید می‌شود.
اینترنت اشیای صنعتی، هوش مصنوعی، دیجیتال توین، کلان‌داده‌ها و بلاک‌چین و توکن‌سازی می‌تواند در توسعه صنعت پتروشیمی استفاده شود که این امر مزایایی مثل قابلیت معامله، تفسیرپذیری دارایی، نقدشوندگی و نوآوری مالی را به همراه دارد.صنعت پتروشیمی جدا از صنایع دیگر نیست و موج‌های فناوری، این صنعت را تحت‌تاثیر قرار داده است. از این رو در انزوا نمی‌توان صنعت را توسعه داد، بلکه به ارتباطات بین‌المللی و زیرساخت‌ها برای توسعه صنعت پتروشیمی نیاز است.
