صنعت پلاستیک ترکیه در ۲۰۵۰
هرچند ترکیه پیوندهای تاریخی و فرهنگی نزدیکی با اروپا دارد، بخش اعظم آن در قاره آسیا واقع شده است. ترکیه قدرتی دریایی محسوب نمی‌شود، با این حال وجود تنگه بسفر به آن نقشی راهبردی در تجارت جهانی غلات بخشیده است.
موقعیت جغرافیایی ترکیه یکی از عوامل مثبت برای پیشرفت بلندمدت آن است، زیرا با افزایش اهمیت حمل‌ونقل زمینی، ترکیه می‌تواند میان اروپا و خاورمیانه پل ترانزیتی ایجاد کند. ترکیه بر شرق مدیترانه تسلط دارد؛ منطقه‌ای ناپایدار که این کشور با تکیه بر قدرت اقتصادی و نظامی خود می‌تواند به برقراری ثبات در آن کمک کند.
از نظر جمعیتی، ترکیه در مرحله میانی روند معکوس‌سازی تغییرات جمعیتی قرار دارد؛ وضعیتی که مشابه ایالات متحده است و نشان می‌دهد این کشور نسبت به بیشتر کشورهای اروپایی از ساختار جمعیتی جوان‌تر و پویاتری برخوردار است.
در چند دهه اخیر، دو دیدگاه متفاوت درباره هویت ترکیه شکل گرفته است: یکی بر پایه سکولاریسم و دیگری بر مبنای ارزش‌ها و سنت‌های فرهنگی و مذهبی.
این دو دیدگاه، ترکیه را با یک جامعه چندوجهی مواجه ساخته‌اند که نقش آن در سیاست و اقتصاد کشور برجسته است.
صنعت پلاستیک؛ رشد و چالش‌ها
ترکیه در حال تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های نوظهور صنعت پلاستیک جهان است. در سال ۲۰۲۴، تقاضای کل رزین‌های اصلی شامل آکریلونیتریل بوتادین استایرن، پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، پلی‌استایرن و پلی‌وینیل کلراید به حدود ۶.۷میلیون تن رسید؛ رقمی که نسبت به ۱۴۵هزار تن در سال ۱۹۸۰، حدود پنجاه برابر افزایش یافته‌است. این رشد چشم‌گیر بازتاب‌دهنده تحول ساختاری اقتصاد ترکیه و گسترش صنایع مصرف‌کننده مواد شیمیایی و پلیمری است.
بخش تولیدی ترکیه ستون فقرات اقتصاد این کشور است؛ بخشی متنوع، فناورانه و صادرات‌محور که طی دو دهه اخیر نقش مهمی در رشد پایدار و اشتغال ایفا کرده است. صنایع کلیدی ترکیه (از فرآوری مواد غذایی و نساجی گرفته تا خودروسازی، لوازم خانگی، ماشین‌آلات، الکترونیک و فناوری‌های دفاعی) همگی مصرف‌کنندگان عمده مواد شیمیایی هستند و پیوند مستقیمی با بازار پلاستیک دارند.
صنعت شیمی جایگاهی محوری در اقتصاد ترکیه دارد. این کشور نه‌تنها بخش بزرگی از نیاز داخلی خود را تامین می‌کند، بلکه به‌عنوان دروازه‌ای میان اروپا، خاورمیانه و آسیای مرکزی، سهم قابل‌توجهی از تولیدات شیمیایی خود را به بازارهای منطقه‌ای و اروپایی صادر می‌کند. ترکیه با وجود توان بالای تولید، همچنان واردکننده عمده رزین PVC است؛ اما مصرف سرانه پلاستیک در این کشور(حدود ۷۶ کیلوگرم در سال) نشان می‌دهد ترکیه یکی از اصلی‌ترین بازیگران منطقه در تبدیل رزین به محصولات نهایی پلاستیکی است.
اقتصاد پرتحرک ترکیه در سال‌های اخیر با چالش‌هایی مواجه شده است. دخالت‌های سیاسی در اقتصاد، سیاست‌های غیرمتعارف پولی، تورم بالا، بدهی‌های سنگین و سابقه بحران‌های ارزی مهم‌ترین عواملی بوده‌اند که ثبات اقتصادی را تهدید کرده‌اند. در کوتاه‌مدت، رشد اقتصادی ترکیه تحت تاثیر سیاست تعرفه‌ای ایالات متحده قرار گرفته است. آمریکا تعرفه‌هایی تا ۵۰ درصد بر فولاد و آلومینیوم و ۱۵ درصد بر سایر کالاهای وارداتی از ترکیه اعمال کرده است که موجب کاهش رقابت‌پذیری این کشور در بازارهای بین‌المللی شده و نقش آن به‌عنوان مرکز تولید منطقه‌ای را تضعیف می‌کند.
با وجود این چالش‌ها، ترکیه همچنان چشم‌اندازی مثبت و آینده‌ای امیدوارکننده پیش رو دارد. موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز، جمعیت جوان و تحصیلکرده، زیرساخت‌های صنعتی پیشرفته و ظرفیت بالای صادرات، پایه‌های استواری برای ادامه رشد اقتصادی فراهم کرده است. تحقق این چشم‌انداز منوط به مدیریت هوشمندانه چالش‌هایی چون تورم، بدهی ارزی، بهره‌وری پایین و ضعف‌های ساختاری است.
سناریوهای پیش‌رو
برای سناریوی پایه از جدیدترین داده‌های پایگاه ICIS Supply and Demand تا سال ۲۰۵۰ استفاده شده و فرض بر این است که جمعیت ترکیه تا سال ۲۰۵۰ به بیش از ۹۰میلیون نفر افزایش یابد. برخی از فرضیات مرتبط با رشد اقتصادی و افزایش تقاضای مصرفی پلاستیک در ترکیه، بر پایه صنایعی کلیدی همچون مواد غذایی و نوشیدنی، نساجی، خودروهای سبک و مبلمان استوار است.
تقاضا برای رزین‌ها از ۶.۷میلیون تن در سال ۲۰۲۴ به ۱۰.۵میلیون تن در سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت و مصرف سرانه نیز از ۷۶ کیلوگرم به ۱۱۴ کیلوگرم خواهد رسید. این روند بیانگر میانگین رشد اقتصادی سالانه ۲.۵ درصدی در دهه ۲۰۳۰ است که در دهه ۲۰۴۰، به دلیل کاهش تدریجی جمعیت در سن کار، به ۲.۴ درصد کاهش می‌یابد.
در سناریوی نخست، موسوم به «در مرکز جهان»، ترکیه موفق می‌شود از چالش‌ها عبور کند و با اجرای اصلاحات اقتصادی عمیق و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، تورم را مهار کرده و بهره‌وری نیروی کار را ارتقا دهد. پیش‌بینی‌پذیری و ثبات سیاست‌ها همراه با حاکمیت قوی و شفافیت نهادها، موجب افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌شود. با وجود این شرایط، رشد اقتصادی در دهه‌های ۲۰۳۰ و ۲۰۴۰، ۳.۱ درصد در سال خواهد بود. تولید ناخالص داخلی سرانه در سال ۲۰۵۰ حدود ۲۱درصد بالاتر از سناریوی پایه پیش‌بینی می‌شود و تقاضای رزین‌ها به ۱۲میلیون تن (۱۳۲ کیلوگرم سرانه) در سال می‌رسد.
در سناریوی دوم، موسوم به «فرصت‌های از دست‌رفته»، ترکیه نتوانسته از چالش‌های موجود عبور کند و سیاست‌های غیرمتعارف و ناپایدار اقتصادی ادامه پیدا می‌کند. تورم بالا، کاهش اعتماد عمومی، فرار سرمایه، کاهش ارزش لیر و ناآرامی‌های اجتماعی و سیاسی، اقتصاد کشور را دچار رکود نسبی می‌کند. در این حالت، تولید ناخالص داخلی سرانه حدود ۷ درصد کمتر از سناریوی پایه خواهد بود و تقاضای پلاستیک تا سال ۲۰۵۰ تنها به ۱۰.۲میلیون تن (۱۱۰ کیلوگرم سرانه) خواهد رسید، یعنی ۲.۵ درصد کمتر از پیش‌بینی پایه.
به این ترتیب، آینده ترکیه میان دو مسیر کاملا متفاوت قرار دارد: یکی با اصلاحات، ثبات و شکوفایی؛ دیگری با بی‌ثباتی، فرار سرمایه و فرصت‌های از دست‌رفته. مسیر نخست ترکیه را به مرکز تولید و تجارت منطقه‌ای در حوزه پلاستیک و مواد شیمیایی تبدیل می‌کند، درحالی‌که مسیر دوم می‌تواند بخش بزرگی از ظرفیت‌های این کشور را بلااستفاده باقی بگذارد و حرکت آن را کند سازد.
* کارشناس صنعت پتروشیمی
