تقاضا برای طلایسیاه در سال۲۰۵۰ به حدود ۱۱۳میلیون بشکه در روز خواهد رسید
عقبگرد به عصر فسیل
این گزارش جدید که در تازه‌‌‌‌‌ترین نسخه «چشم‌‌‌‌‌انداز انرژی جهان» منتشر‌شده، تصویری متفاوت از آن چیزی ارائه می‌دهد که آژانس طی سال‌های اخیر پیش‌بینی می‌کرد؛ چراکه تا پیش از امسال، تمامی مدل‌‌‌‌‌سازی‌‌‌‌‌های این نهاد مبتنی بر اوج‌‌‌‌‌گیری مصرف نفت و گاز در همین دهه بود، اما عقب‌نشینی دولت‌ها از تعهدات اقلیمی و کاهش جدیت در سیاست‌های کاهش آلایندگی، آژانس را وادار‌کرده مسیرهای تازه‌‌‌‌‌ای را در مدل‌‌‌‌‌سازی لحاظ کند. فاتح بیرول، رئیس آژانس، در گفت‌وگو با فایننشال‌‌‌‌‌تایمز می‌گوید: «تغییرات اقلیمی با سرعتی نگران‌‌‌‌‌کننده در دستور کار انرژی جهان در حال سقوط است.»
این سخنان وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم بسیاری از دولت‌ها برخلاف وعده‌‌‌‌‌های اولیه، در حال تقویت نقش نفت و گاز هستند؛ از آمریکا و عربستان گرفته تا امارات، همگی بر آن هستند که جهان برای پاسخگویی به تقاضای روبه‌‌‌‌‌افزایش انرژی (بهویژه انرژی مورد‌نیاز برای هوش مصنوعی، مراکز داده و رشد استانداردهای زندگی) به تمامی منابع نیاز دارد؛ از جمله سوخت‌های فسیلی.
در این گزارش، آژانس سناریوی تازه‌‌‌‌‌ای را مطرح‌کرده که «سناریوی تداوم سیاست‌ها» نام گرفته و فرض را بر این می‌گذارد که طی ۲۵ سال‌آینده سیاست تازه‌‌‌‌‌ای در زمینه انرژی یا کاهش آلایندگی تصویب نشود و مقررات موجود نیز بدون تغییر ادامه یابند. این سناریو، برخلاف مدل‌‌‌‌‌سازی‌‌‌‌‌های اخیر IEA، تصویری بسیار معمولی‌‌‌‌‌تر اما هشیار‌کننده از آینده ارائه می‌دهد؛ در چنین شرایطی، تقاضای نفت از ۱۰۰میلیون بشکه در روز در ۲۰۲۴ به حدود ۱۱۳میلیون بشکه در ۲۰۵۰ خواهد رسید؛ رشدی که عمدتا از سوی بخش‌هایی چون هواپیمایی، حمل‌ونقل سنگین و صنایع پتروشیمی حمایت می‌شود. هم‌‌‌‌‌زمان تقاضای گاز نیز مسیر صعودی خواهدداشت و تنها مصرف زغال‌سنگ است که به باور آژانس می‌تواند در همین دهه به اوج برسد و آهسته کاهش یابد.
این سناریو تا سال۲۰۲۰ بخشی ثابت از گزارش‌های سالانه IEA بود، اما پس از انتقاد فعالان محیط‌زیست مبنی‌بر «کم‌‌‌‌‌برآورد‌کردن رشد انرژی‌های تجدیدپذیر» حذف شد، با این‌حال آمریکا و برخی کشورها در بازگشت آن فشار زیادی وارد کردند، زیرا باور داشتند حذف این سناریو، تصویر دقیق و واقع‌‌‌‌‌بینانه‌‌‌‌‌ای از آینده بازار نفت و گاز ارائه نمی‌دهد. اکنون که جهت‌‌‌‌‌گیری دولت‌ها در عمل نشان از عقب‌نشینی از سیاست‌های قاطع اقلیمی دارد، آژانس بار دیگر این سناریو را به گزارش افزوده است.
در ماه‌های اخیر، دولت آمریکا پررنگ‌ترین مخالفت را با پیش‌بینی‌های قبلی IEA، مبنی‌بر «اوج‌‌‌‌‌گیری مصرف نفت» نشان داده‌است. آمریکا که در تلاش است با تکیه بر تولید بی‌سابقه نفت و گاز خود به «سلطه انرژی» برسد، بارها مدل‌‌‌‌‌سازی‌‌‌‌‌های آژانس را غیر‌واقع‌‌‌‌‌بینانه خوانده است. حتی کریس رایت(وزیر انرژی آمریکا) در اظهاراتی تند گفته بود؛ مدل‌های اوج مصرف سوخت‌های فسیلی «کاملا بی‌‌‌‌‌پایه» بوده و ایالات‌متحده یا باید آژانس را اصلاح کند یا از حمایت مالی آن دست بکشد؛ حمایتی که حدود ۱۴درصد از بودجه‌آژانس را شامل می‌شود.
با وجود این فشارها، IEA تاکید‌کرده؛ سناریوی تازه نتیجه فشار سیاسی نیست، بلکه پاسخی است به تغییر واقعی رفتار دولت‌ها و کاهش سرعت پیشبرد سیاست‌های اقلیمی. در بخش دیگری از گزارش، آژانس هشدار می‌دهد؛ افزایش دمای جهانی ۱.۵درجه سانتی‌گراد نسبت به عصر پیشاصنعتی تقریبا به‌‌‌‌‌طور قطع طی یک دهه‌آینده محقق خواهدشد. حتی مسیرهایی که احتمال می‌دادند این «عبور از آستانه» محدود و قابل‌بازگشت باشد، اکنون از دسترس خارج شده‌اند. این هشدار در شرایطی مطرح می‌شود که جهان سال به سال شاهد افزایش موج‌های گرما، خشکسالی‌‌‌‌‌های بی‌سابقه، آتش‌سوزی‌‌‌‌‌های گسترده و سیلاب‌‌‌‌‌های ویرانگر است.
یکی از نقاط تمرکز IEA، رشد خودروهای برقی است. در سناریوی «تداوم سیاست‌ها»، سهم خودروهای برقی تا ۲۰۳۵ به حدود ۴۰درصد می‌رسد و پس از آن ثابت می‌ماند؛ رقمی که بسیار کمتر از اهداف بسیاری از دولت‌هاست. در مقابل، در سناریوی «سیاست‌های اعلام‌‌‌‌‌شده» (که شامل سیاست‌هایی است که هنوز تصویب قانونی نشده‌‌‌‌‌اند) نیمی از خودروهای فروخته‌‌‌‌‌شده در سال۲۰۳۵ برقی هستند. این کاهش سرعت رشد، پیام مستقیمی برای بازار نفت دارد: تقاضای سوخت‌های فسیلی در بخش حمل‌ونقل برخلاف پیش‌بینی‌های قبلی، همچنان بالا می‌ماند.
در همه سناریوها، تقاضای برق به شکل قابل‌توجهی افزایش مییابد؛ حدود ۴۰درصد تا ۲۰۳۵ در دو سناریوی نخست و ۵۰درصد در سناریوی بلندپروازانه «صفر خالص کربن.» آژانس تاکید می‌کند؛ ۸۰درصد این رشد تقاضا از مناطق مستعد انرژی خورشیدی (از هند و جنوب‌شرق آسیا تا خاورمیانه، آفریقا و بخش‌هایی از آمریکای‌لاتین) خواهد بود. دلیل این جهش، رشد استفاده از لوازم‌خانگی، سیستم‌های سرمایشی، صنعت پیشرفته و بهویژه مراکز داده است که اکنون با ظهور هوش‌مصنوعی مصرف انرژی آنها رو به انفجار گذاشته‌است. درحالی‌که سرمایه‌گذاری مراکز داده بیشتر در کشورهای پیشرفته رخ می‌دهد، نقش اقتصادهای نوظهور در شکل‌دهی به آینده انرژی جهان روزبه‌‌‌‌‌روز افزایش مییابد. IEA پیش‌بینی می‌کند تا یک دهه‌آینده، کشورهای در حال‌‌‌‌‌توسعه بهویژه هند در خط‌مقدم تقاضای انرژی قرار گیرند و وزن جغرافیای انرژی جهانی را جابه‌‌‌‌‌جا کنند.
اگرچه شاخص‌های اصلی گزارش نشان می‌دهد مصرف نفت و گاز در صورت ادامه وضعیت فعلی رو به افزایش است، اما نکته مهم دیگر گزارش، رشد عظیم انرژی‌های تجدیدپذیر در تمامی سناریوهاست. بروس داگلاس، مدیرعامل «اتحادیه جهانی انرژی‌های تجدیدپذیر»، می‌گوید: «تقریبا تمام تقاضای جدید برق (چه ناشی از رشد تولید، چه هوش مصنوعی، چه سیستم‌های سرمایشی و چه خودروهای برقی) از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین خواهدشد.» این سخنان نشان می‌دهد حتی اگر نقش نفت و گاز در اقتصاد جهانی پررنگ بماند، بازار برق جهان در حال حرکت سریع به سمت خورشیدی، بادی و دیگر تجدیدپذیرهاست؛ روندی که می‌تواند ساختار سرمایه‌گذاری و فناوری در بخش انرژی را دگرگون کند.
گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی تصویری پیوسته از واقعیت‌های امروز اقتصاد انرژی جهانی ارائه می‌دهد: جهان در حالی‌که با سرعت به سمت آینده‌‌‌‌‌ای دیجیتال و الکتریکی حرکت می‌کند، هم‌‌‌‌‌زمان در‌برابر کاهش جدی مصرف سوخت‌های فسیلی عقب نشسته است. اگر مسیر کنونی ادامه پیدا کند، تقاضای نفت و گاز تا میانه قرن افزایش مییابد و اهداف اقلیمی تا حد زیادی دور از دسترس خواهد بود، اما در همین‌حال، رشد تجدیدپذیرها نشان می‌دهد؛ فناوری و اقتصاد جهانی می‌توانند پیش از سیاست، مسیر خود را به آینده‌‌‌‌‌ای کم‌‌‌‌‌کربن‌‌‌‌‌تر پیدا کنند؛ به شرط آنکه دولت‌ها ابتکار عمل را از دست ندهند.
