سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی؛ مُسکن کهنه برای درد مزمن ناترازی بنزین
دولت چهاردهم بار دیگر توسعه این سوخت را به‌عنوان راهکار اصلی مقابله با ناترازی بنزین و پیشگیری از قاچاق سوخت در دستور کار قرار داده‌است. برنامه‌‌‌‌ای بلندپروازانه شامل ساخت ۱۰۰ جایگاه جدید، تبدیل رایگان ده‌‌‌‌ها‌هزار خودروی عمومی و تولید ۵۵هزار دستگاه خودروی دوگانه‌‌‌‌سوز صفر‌کیلومتر که وعده صرفه‌جویی سالانه ۳۳۰میلیون لیتری بنزین را می‌دهد، با این‌حال کارشناسان نسبت به تکرار تجربه‌ناموفق گذشته هشدار می‌دهند.
مهم‌ترین مانع بر سر راه این طرح، فاصله قیمتی ناچیز سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی با بنزین است. زمانی‌که قیمت هر مترمکعب سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی ۴۵۰تومان و بنزین سهمیه‌‌‌‌ای ۱۵۰۰تومان است، انگیزه اقتصادی چندانی برای مصرف‌کننده به‌وجود نمی‌آید. عدم‌توازن قیمتی در سبد سوخت بخش حمل‌ونقل، چرخه ناموفقی را ایجاد کرده‌است، به‌گونه‌ای‌که عدم‌استقبال مصرف‌کنندگان از خودروهای گازسوز و کاهش رشد فروش این سوخت نوپا، به‌ویژه از سال۱۴۰۲ به بعد، به زیاندهی جایگاه‌های سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی انجامیده است.
این امر نیز به کاهش تقاضا و در نهایت، عدم‌توسعه مناسب زیرساخت‌های مورد‌نیاز منجر شده؛ به‌طوری که طرح‌های تبدیل رایگان خودرو نیز به‌عنوان راهکاری مشوقانه کارساز نبوده‌است. چالش ایمنی و هزینه بالای تعمیرات خودروهای گازسوز نیز همچنان پابرجاست، اگرچه مسوولان حوادث را به‌دستکاری‌‌‌‌های غیراستاندارد نسبت می‌دهند، اما این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی و ارتقای سطح آگاهی و آموزش عمومی است تا دغدغه‌‌‌‌های بجای افکار عمومی کاهش یابد. به‌طور کلی نبود سیاست‌های حمایتی در زمینه واردات خودروهای پایه گازسوز استاندارد از یک‌سو و عدم‌اهتمام لازم خودروسازان داخلی به تولید بهینه و استاندارد خودروهای پایه گازسوز به دلیل انحصار و سایر دلایل مربوطه، حلقه‌‌‌‌های دیگری از چالش‌های این بخش را تشکیل می‌دهند، اگرچه پیشنهاد عرضه رایگان سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی از سوی انجمن صنفی جذاب به‌نظر می‌رسد، اما در عمل با موانع بودجه‌‌‌‌ای و تامین گاز مواجه خواهد بود.
یکی دیگر از ریشه‌های قابل‌ملاحظه این چالش، استفاده از کیت‌‌‌‌های تبدیل سوخت قدیمی(نسل اول) است که منجر به استهلاک سریع موتور به‌ویژه سرسیلندر خودروها می‌شود. این مساله هزینه‌های تعمیرات سنگینی را به مالکان تحمیل می‌کند تا جایی‌که ممکن است صرفه‌جویی حاصل از مصرف سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی را به‌طور کامل خنثی کند. راه‌‌‌‌حل فنی این معضل، به‌کارگیری کیت‌‌‌‌های نسل چهارم است. این کیت‌‌‌‌ها موجب کاهش چشمگیر استهلاک موتور، بهبود توان خروجی، کاهش مصرف سوخت و کاهش آلایندگی می‌شوند. در این راستا، به‌کارگیری کیت‌‌‌‌های نسل چهارم، در تبدیل کارگاهی و تولیدات جدید خودرو، نقش موثری در کاهش هزینه مالکان و توسعه پایدار سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی بر عهده خواهدداشت.
تجربه موفق کشورهای پیشرو در عرصه سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی، نقشه‌راهی روشن برای عبور از چالش‌های کنونی ارائه می‌دهد. این موفقیت بر سه پایه اصلی استوار بوده‌است: اول، ایجاد مشوق‌‌‌‌های اقتصادی پایدار؛ نمونه بارز آن پاکستان است که از سال۲۰۰۲ با معافیت از عوارض واردات کیت‌‌‌‌های تبدیل سوخت و خودروهای سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی‌‌‌‌سوز، همچنین تعیین قیمت پایین و جذاب برای این سوخت در بازار آزاد، انگیزه اقتصادی قدرتمندی برای مصرف‌کنندگان ایجاد کرد. دوم، توسعه زیرساخت به‌عنوان پیش‌‌‌‌نیاز اساسی؛ هند در این زمینه گوی سبقت را ربوده و با برنامه‌‌‌‌ای بلندپروازانه قصد دارد تعداد جایگاه‌های سی‌‌‌‌ان‌‌‌‌جی خود را از ۱,۷۶۹ جایگاه در سال۲۰۱۹ به بیش از ۱۵,۰۰۰ جایگاه افزایش دهد.
سوم، الزام به کیفیت و تنوع؛ کشورهای اروپایی مانند ایتالیا و آلمان توسعه این سوخت را نه صرفا به‌عنوان یک گزینه سوختی، بلکه به‌عنوان راهبردی برای کاهش آلودگی هوا و متنوع‌‌‌‌سازی سبد انرژی و با تمرکز بر تولید خودروهای استاندارد و باکیفیت از سوی خودروسازان اصلی پیش می‌برند. افزون بر موانع و چالش‌های یادشده، تحلیلگران انرژی راهکار را در اصلاح بنیادی‌‌‌‌تر می‌دانند. آنها معتقدند تا زمانی‌که قیمت بنزین در کشور غیرواقعی است، هیچ سوخت جایگزینی نمی‌تواند معجزه کند. این گروه، اجرای دقیق «برنامه جامع تامین و تخصیص حامل‌های انرژی شبکه حمل‌ونقل کشور» که توسط معاون اول رئیس‌‌‌‌جمهور در مهرماه امسال ابلاغ شده را از جمله راهکارهای پایدار برای دستیابی به تراز مثبت مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل می‌دانند.
* کارشناس صنایع پایین‌دستی نفت
