چرا اوپک و جیئیسیاف مجددا درباره کمبود سرمایهگذاری هشدار دادند؟
نیاز ۳ تریلیون دلاری صنعت نفت و گاز
این پیام مهم در ششمین نشست سطحبالای گفتوگوی انرژی اوپک و جیئیسیاف در وین و در بحبوحه رشد مصرف جهانی و تردیدهای سیاستگذاران درباره آینده سوختهای فسیلی مطرح شد؛ نشستی که توسط هیثم الغیص، دبیرکل اوپک و محمد حامِل، دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز، برگزار و هر یک ارزیابیهای مشترکی از وضعیت بازار ارائه دادند. الغیص در این نشست با اشاره به اینکه تقاضای جهانی برای نفت و گاز «نهتنها کاهش نیافته بلکه با سرعتی قابلتوجه در حال افزایش است» گفت: بر اساس آخرین دادهها، مصرف جهانی گاز طبیعی در سال ۲۰۲۵ با رشد ۱.۶ درصدی مواجه خواهد شد و تقاضای نفت نیز روزانه یکمیلیون و ۳۰۰ هزار بشکه افزایش مییابد.
وی تاکید کرد: «این رکوردها یکی پس از دیگری ثبت میشود؛ هر سال بیشتر از سال قبل.» طبق سناریوی بلندمدت اوپک، تقاضای انرژی جهان تا سال ۲۰۵۰ حدود ۲۳ درصد افزایش خواهد یافت و مصرف نفت نیز به عدد قابلتوجه ۱۲۳میلیون بشکه در روز میرسد. به بیان دیگر، برخلاف تصویری که برخی سیاستگذاران در اروپا و آمریکا از کاهش مصرف سوختهای فسیلی ارائه میکنند، دادههای واقعی نشان میدهد نفت و گاز همچنان بیش از نیمی از سبد انرژی جهان را تا میانه قرن در اختیار خواهند داشت. الغیص ضمن تاکید بر نقش اجتنابناپذیر نفت و گاز در تامین انرژی مقرونبهصرفه و پایدار، خاطرنشان کرد که مسأله اصلی، نه حذف هیدروکربنها، بلکه «کاهش آلایندگی با استفاده از فناوریهای نوین» است؛ فناوریهایی مانند جذب و ذخیرهسازی کربن (CCUS)، تولید هیدروژن آبی، بهبود راندمان پالایشگاهی و گسترش روشهای کمکربن در استخراج و انتقال. او هشدار داد که نبود یک گفتوگوی شفاف و مبتنی بر داده میان سیاستگذاران، سرمایهگذاران و تولیدکنندگان، میتواند فضای نامطمئنی برای سرمایهگذاری ایجاد کند و در نهایت جهان را در دهههای آینده با کمبود عرضه مواجه سازد.
تمرکز بر نقش «محوری» گاز
از سوی دیگر، محمد حامِل، دبیرکل GECF نیز با تمرکز بر نقش «محوری» گاز در آینده انرژی جهان اظهار کرد: گاز همچنان سریعترین رشد را در میان سوختهای فسیلی دارد و برای امنیت انرژی، کاهش فقر انرژی و تامین برق پایدار در کشورهای در حال توسعه، نقش کلیدی ایفا میکند. طبق «چشمانداز جهانی گاز ۲۰۵۰» این نهاد، مصرف گاز تا سه دهه آینده بیش از ۳۲ درصد افزایش خواهد یافت؛ افزایشی که ناشی از رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و نیاز روزافزون صنایع است. حامِل افزود که در بخشهایی مانند پتروشیمی، تولید برق با بازده بالا، واحدهای صنعتی و مصرف خانگی پاک، گاز همچنان «سوختی بدون جایگزین» است. او همچنین نگرانیهایی نسبت به برخی مقررات جدید اتحادیه اروپا مطرح کرد؛ از جمله مقررات کاهش متان، قانون «تکالیف مراقبت زیستمحیطی شرکتها» و سازوکار تعدیل کربن در مرزها. به گفته او این قوانین میتواند تبعات برونمرزی داشته باشد و تجارت انرژی را پیچیدهتر کند؛ موضوعی که کشورهای صادرکننده نفت و گاز از جمله ایران نیز باید آن را جدی بگیرند، زیرا تاثیر مستقیم بر بازارهای صادراتی خواهد داشت.
ریسک پیش روی امنیت انرژی جهان
هر دو سازمان تاکید کردند که «کمبود سرمایهگذاری» بزرگترین ریسک پیش روی امنیت انرژی جهان است. بر اساس برآوردهای GECF، برای تامین نیاز روبهرشد بازار باید تا سال ۲۰۵۰ حدود ۱.۱۱ تریلیون دلار در صنعت گاز سرمایهگذاری شود. اوپک نیز برآورد سرمایهگذاری موردنیاز صنعت نفت را تا آن سال حدود ۲.۱۸ تریلیون دلار اعلام کرده است. این ارقام نشان میدهد که جهان برای جلوگیری از بحران انرژی، باید سالانه صدها میلیارد دلار در بخش بالادستی، میاندستی و پاییندستی هزینه کند؛ در غیر این صورت، شکاف میان عرضه و تقاضا عمق میگیرد و بیثباتی قیمتها تشدید خواهد شد.
در حاشیه نشست وین، تحولات بازار نیز تحت تاثیر اظهارات اوپک پلاس قرار گرفت. قیمت شاخص برنت با رشد حدود ۲ درصدی به ۶۳.۵ دلار در هر بشکه رسید؛ بالاترین سطح یک هفته اخیر. این افزایش پس از آن رخ داد که اوپک پلاس تصمیم خود مبنی بر تعلیق رشد تولید در سهماهه نخست سال آینده را تایید کرد. این تصمیم در حالی اتخاذ شده که تقاضا در برخی مناطق جهان ـ بهویژه اروپا ـ همچنان شکننده است و نگرانیهایی درباره مازاد عرضه در سال آینده وجود دارد.
در عین حال، بازار نفت نسبت به ریسکهای ژئوپلیتیک همچنان حساس است؛ از جمله تهدیدهای اخیر دونالد ترامپ علیه ونزوئلا که اگرچه بعدا تعدیل شد، اما برای چندین روز فضای بازار را متلاطم کرد. با این حال، چشمانداز توافق احتمالی صلح میان روسیه و اوکراین و احتمال رفع بخشی از تحریمهای نفتی روسیه نیز میتواند عرضه جهانی را افزایش دهد و مانع جهش بیشتر قیمتها شود. این عوامل سبب شد قیمت نفت در ماه نوامبر چهارمین افت ماهانه خود را ثبت کند. در جمعبندی میتوان گفت پیام مشترک اوپک و GECF برای جهان روشن است: «گذار انرژی بدون سرمایهگذاری در نفت و گاز امکانپذیر نیست.» در حالیکه بسیاری از کشورهای مصرفکننده بر حذف سوختهای فسیلی تمرکز کردهاند،
واقعیتهای بازار نشان میدهد که نیاز جهانی به انرژی پایدار، ارزان و قابل اتکا هنوز با نفت و گاز گره خورده است. اگر سرمایهگذاریهای لازم انجام نشود، جهان در سالهای آینده نهتنها با بحران انرژی و جهش قیمتها روبهرو خواهد شد، بلکه روند توسعه اقتصادی در کشورهای در حال توسعه نیز با اختلال جدی مواجه میشود. اکنون که مصرف جهانی در مسیر ثبت رکوردهای جدید قرار دارد، این هشدارها بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد؛ بهویژه برای کشورهایی مانند ایران که سهم بزرگی از ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارند و میتوانند از این فرصت برای تقویت موقعیت خود در بازار انرژی استفاده کنند، مشروط به آنکه راهبردی روشن، سرمایهگذاری کافی و سیاست خارجی تعاملمحور در دستور کار قرار گیرد.
