نرخ تبدیل نفتخام به بنزین چقدر است؟
هزینه بالای تولید بنزین در ایران
روز گذشته مالک شریعتی، عضو کمیسیون انرژی مجلس اعلام کرد؛ هزینه تمامشده بنزین برای دولت حدودا لیتری ۱۵هزارتومان است. وی گفت: نه قیمت جهانی و نه نرخهای پایینتر برای مصوبه بنزینی اخیر درنظر گرفته شدهاست. آیا میشود ما قیمت تمامشده را اعمال کنیم؟خیر چون ما تاکنون سیاستهای بهینهسازی و کاهش مصرف خودروها را دنبال نکردهایم و از طرف دیگر قیمتها را بهتدریج افزایش دادهایم و نمیشود الان بهصورت یکدفعه به جامعه شوک قیمتی وارد کنیم.
با تصویب نرخ ۵هزارتومانی برای بنزین آزاد که اخیرا از سوی هیاتوزیران انجام گرفت، بحث بر سر تعیین قیمت بنزین درمیان جامعه بسیار داغ شدهاست. در این زمینه سه رویکرد متفاوت بیش از بقیه بهچشم میخورد. برخی معتقدند؛ باید تولید و توزیع و مصرف یا بهطور کلی عرضه و تقاضا را به بازار آزاد سپرد تا نیروها و دست طبیعی بازار نرخ تعادلی را کشف کند. در این حوزه مشکلاتی مانند نبود بازار عرضه رقابتی و متنوع، موضوع مادهاولیه دولتی و همینطور نبود زیرساختهای لازم بهینه مطرح است. مورد آخر همان است که مالک شریعتی هم به آن اشاره کردهاست؛ زمانیکه مصرف خودروهای ما در بازاری که مشتری داخلی، انتخابی ندارد، چگونه میتوان از نرخ بنزین آزاد صحبت کرد؟ دولت نمیتواند از یکسو خودروهای پرمصرف را به مردم تحمیل کند و از سوی دیگر بنزین را با قیمت آزاد به آنها بدهد.
از همینرو گروهی دیگر معتقدند؛ یارانه بنزین ادامه یابد و دولت با ایجاد زیرساختهای لازم بهصورت نظارت شده و عادلانه به توزیع این کالا بپردازد. این گروه معتقدند؛ تکنولوژی ارتباطاتی به حدی پیشرفت کردهاست که بتوان ساختاری برای جلوگیری از قاچاق و مصرف نامتوازن دهکها تدوین کرد. رویکرد سومی هم وجود دارد که به هزینه تولید داخلی بنزین توجه دارند. به گفته این اشخاص نفت منبعی عمومی است و اگر دولت بدون احتساب قیمت آن و تنها با درنظر گرفتن هزینه استخراج و پالایش و پخش این کالا را در اختیار مردم قرار دهد، آنوقت هیچکدام از دو سوی بازار متضرر نخواهند شد.
قیمت تمامشده بنزین
در حالحاضر در کشور ۹ پالایشگاه نفتخام و یک پالایشگاه میعانات گازی فعال هستند که با فرآوری نفت، آن را به فرآوردههای با ارزشافزوده بیشتر مانند بنزین، گازوئیل، نفتسفید، سوخت جت و دیگر محصولات تبدیل میکنند. این مجموعهها نقشی کلیدی در تامین سوخت پایدار و عرضه و پشتیبانی از صنایع پاییندستی دارند. این پالایشگاهها شامل میعاناتگازی ستاره خلیجفارس، آبادان، اصفهان، بندرعباس، شازند اراک، تهران، تبریز، شیراز، لاوان و کرمانشاه میشوند. ۶ مورد از این شرکتهای پالایش نفت در بازار سرمایه فعال هستند و امکان استخراج آمارهای تولید و فروش آنها در کدال وجود دارد.
طبق آمارهای کدال قیمت تمامشده بنزین در صورتهای مالی ۶ ماهه اول امسال پالایشگاه تهران ۲۸هزار و ۶۷تومان بودهاست. این رقم با احتساب نرخ خرید نفتخام به میزان هر لیتر ۲۵هزار و ۶۰۰تومان استخراجشده که با توجه به متوسط ساده نرخ نفتخام در ۶ ماهه نخست (با لحاظ تخفیف ۵درصدی در سهماهه نخست و تخفیف ۴.۸درصدی در سهماهه دوم) معادل هر بشکه ۵۹.۹دلار و متوسط نرخ تسعیر ارز برای ششماهه نخست برابر با ۹۶هزار و ۴۰۰ تومان محاسبه شدهاست. نرخ فروش بنزین این پالایشگاه هم ۳۰هزار و ۵۸تومان بودهاست. البته در اینجا نمیتوان گفت؛ هزینه تبدیل هر لیتر نفتخام به بنزین ۳هزارتومان شدهاست، چراکه باید نسبتهای مصرف مواد اولیه و تولید را هم درنظر گرفت. در پالایشگاه تهران با مصرف ۱/۷میلیون مترمکعب نفتخام و ۳۶هزار مکعب MTBE، ۱.۲میلیون مترمکعب انواع بنزین موتور، همچنین ۲.۷میلیون مترمکعب گازوئیل و ۱.۴میلیون مترمکعب نفتکوره تولید شدهاست.
علاوه براین حدود ۱.۵میلیون مترمکعب انواع فرآورده دیگر هم از این مقدار نفتخام تولید شدهاست، بنابراین از این مقدار نفت خام، حدود ۷ میلیون مترمکعب فرآورده تولید شده که سهم بنزین آن ۱۷.۹ درصد بوده است. این مربوط به پالایشگاه تهران است. در پالایشگاه اصفهان به عنوان پیشرفتهترین پالایشگاه ایران این رقم ۱۹.۵ درصد است.در حالی که در دنیا در یک پالایشگاه مدرن و استاندارد، حدود ۷۰درصد از یک بشکه نفتی که پالایش میشود، سهم بنزین و گازوئیل است. ۴۲.۷درصد از فرآوردههای تولیدشده از یک بشکه نفت متعلق به بنزین است. سهم گازوئیل که بیشتر برای خودروهای سنگین استفاده میشود هم ۲۷.۴درصد است. حدود ۶درصد از تولیدات از یک بشکه نفت هم به سوخت جت تعلق دارد.
به همینترتیب دادههای ۶ماهه سال۱۴۰۴ پالایشگاه تبریز هم نشان میدهد؛ بهای تمامشده هر لیتر بنزین یورو ۵ با اکتان ۹۱ پالایشگاه تبریز در ۶ ماهه اول امسال ۲۸هزار و ۷۰۵تومان بوده و با قیمت ۳۲هزار و ۱۹۲تومان فروخته شدهاست. همچنین نرخ بنزین یورو ۴ اکتان ۸۷ هم ۲۷هزار و ۴۸۱تومان و نرخ بنزین یورو۵ اکتان ۸۷ هم ۲۷هزار و ۷۳۲تومان بودهاست. نرخ نفتخام خریداریشده این پالایشگاه هم ۲۵هزار و ۶۹۹تومان است.
هزینه تمامشده بنزین موتور پالایشگاه بندرعباس هم ۲۷هزار و ۳۶تومان بوده و نرخ فروش آن ۳۱هزار و ۱۲۷تومان بودهاست. نرخ خرید نفتخام این پالایشگاه به دلیل نزدیکی به منابع نفتی و کیفیت آن، ۴هزار و ۲۰۶تومان اعلام شدهاست. نفت مورداستفاده این پالایشگاه از نوع سنگین است و به همینخاطر است که فاصله بین هزینه تولید و قیمت نفت زیاد است. این پالایشگاه میزان زیادی از نفتخام ورودی را تبدیل به فرآوردههای سنگین مثل وکیومباتوم و مازوت میکند.
این موضوعی است که بسیاری به آن توجه میکنند. به بیان کارشناسان، هزینه تولید پالایشگاههای داخل کشور به دلیل نبود تجهیزات مدرن بسیار بالا است و این هزینههای تولید را نباید بهعنوان هزینه متوسط جهانی به قیمت فروش اعمال کرد. یکی از مهمترین خصوصیات، ضریب پیچیدگی پالایشگاهها است؛ شاخصی که میزان توانایی یک پالایشگاه در تبدیل نفتخام به فرآوردههای با ارزشتر را نشان میدهد. هرچه این ضریب بالاتر باشد پالایشگاه قابلیت بیشتری در تولید محصولات سبک مانند بنزین، گازوئیل و سوخت جت دارد و وابستگی کمتری به نفتکوره دارد.
پالایشگاه اصفهان بالاترین ضریب پیچیدگی را دارد، به این معنا که از نظر فناوری و فرآیندهای تبدیل، پیشرفتهتر از سایر پالایشگاههاست، پس از آن پالایشگاههای تبریز و تهران قرار دارند، در مقابل لاوان و شیراز با ضرایب پایینتر نشان میدهند که ساختار سادهتری داشته و سهم فرآوردههای سنگین در تولیداتشان بیشتر است. چالش اصلی پالایشگاههای کشور، سهم بالای تولید فرآوردههای سنگین و کمارزش است. بهدلیل پایینبودن سطح فناوری و نبود واحدهای تبدیل پیشرفته هنوز ۱۵تا ۳۰درصد خروجی پالایشگاهها نفتکوره است. این محصول نهتنها در بازار جهانی ارزشی کمتر از نفتخام دارد، بلکه به سبب گوگرد بالا با مقررات زیستمحیطی جدید مانند IMO هم سازگار نیست و قدرت رقابتی صادرات را کاهش میدهد. در مقابل بسیاری از کشورها با سرمایهگذاری در فناوریهای تبدیل و ارتقای پیچیدگی، تولید خود را به سمت بنزین و گازوئیل کمگوگرد سوق دادهاند و ارزشافزوده بیشتری ایجاد میکنند. علاوهبر این باید در هزینه تمامشده به نوع خوراک هم توجه داشت.
بخشاعظم خوراک پالایشگاهها از انواع نفتخام سبک یا سنگین تامین میشود، البته برخی پالایشگاهها مانند لاوان و بندرعباس و شیراز از میعانات گازی نیز استفاده میکنند. انتخاب نوع نفتخام بر اساس موقعیت جغرافیایی و دسترسی به میادین نفتی صورت میگیرد. پالایشگاههایی که خوراک سبکتر دریافت میکنند مانند اصفهان فرآیند تبدیل سادهتر و محصولات سبک بیشتری دارند که بازدهی بالاتری برای آنها بههمراه دارد. در مقابل برخی پالایشگاههای بزرگ مانند تهران و بندرعباس بهطور عمده خوراک نفتخام سنگین دریافت میکنند. این امر منجر به تولید محصولات
با ارزشافزوده کمتر میشود؛ چون مستلزم تکنولوژی پیشرفته و هزینههای عملیاتی بالاتر برای شکستن زنجیرههای هیدروکربنی سنگین و تولید محصولات سبکتر است. بندرعباس در مقایسه با سایرین، سهم بسیار بالاتری از محصولات سنگین بهویژه نفتکوره را در سبد خود دارد که نشاندهنده ظرفیت بالای آن در تولید سوختهای سنگین است که عمدتا حاشیه سود پایینتری دارند.
بنابراین لازم است، گفته شود که هزینه تمامشده بنزین بیش از هرچیز به نرخ مادهاولیه، میزان بازدهی تجهیزات پالایشگاهی، کیفیت نفتخام و نرخ تسعیر بستگی دارد. این موضوع باعثشده که در ایران تنوع و تضاد آماری در این زمینه بسیار بالا باشد.
