چرا با وجود رشد جهانی قیمت نفت، بهای بنزین هنوز افزایش محسوسی نداشتهاست؟
پارادوکس بازار سوخت
نفتخام آمریکا و برنت با رشد چنددرصدی مواجه شدند و از کفهای قیمتی هفتههای قبل فاصلهگرفتند. به گزارش تارنمای tradingeconomics.com قیمت نفت در معاملات روز دوشنبه ۲۲ دسامبر و تا لحظه تنظیم این گزارش با افزایش همراه شد؛ افزایشی که پس از اعلام مقامهای آمریکایی درباره توقیف سومین نفتکش در آبهای بینالمللی نزدیکسواحل ونزوئلا رقم خورد و بار دیگر نگرانیها درباره اختلال در عرضه نفت را به بازارهای جهانی بازگرداند. بر اساس دادههای معاملاتی، شاخص برنت به ۶۱ دلار و ۴۰سنت در هر بشکه رسید. همزمان، نفتخام وستتگزاس اینترمیدیت آمریکا(WTI) نیز با افزایش حدود یکدرصد، در سطح ۵۷ دلار و ۳۵سنت در هر بشکه معامله شد. این رشد هرچند محدود، بهروشنی نشانداد که بازار نفت نسبت به ریسکهای ژئوپلیتیک همچنان حساس است، با اینحال آنچه انتظار میرفت در پمپبنزینها رخ دهد (اما اتفاق نیفتاد)، توجه بیشتری را جلب کرد: قیمت بنزین تقریبا هنوز بدون تغییر باقیماندهاست.
به گزارش تارنمای tradingeconomics قیمت قراردادهای آتی بنزین در روز دوشنبه ۲۲ دسامبر برای تحویل در بندر نیویورک به زیر ۱.۷دلار به ازای هر گالن آمریکایی (۳.۸لیتر) سقوط کردهاست؛ سطحی که از اوایل سال۲۰۲۱ تاکنون بیسابقه محسوب میشود. این افت قیمت در شرایطی رخداده که وفور نفتخام ورودی به پالایشگاهها و عرضه بالای فرآوردههای پالایشی، نشانههای روشنی از اشباع شدید بازار سوخت را تقویت کردهاست. در همینحال، افزایش گمانهزنیها درباره احتمال حرکت جنگ اوکراین به سمت پایان، چشمانداز کاهش محدودیتها بر جریان نفت روسیه را پررنگترکرده و ریسکهای عرضه را بیش از پیش کاهش دادهاست؛ آنهم در زمانیکه توازن بازار جهانی نفت و فرآوردهها از پیش نیز با مازاد عرضه مواجه بودهاست. تداوم تولید بالا در طول سالجاری نیز فشار نزولی بر قیمتها وارد کردهاست.
رابطهای مستقیم، اما نه آنی
کارشناسان اقتصاد انرژی تاکید میکنند؛ ارتباط میان قیمت نفت و قیمت بنزین، اگرچه مستقیم است، اما آنی و همزمان نیست. نفتخام پس از استخراج، باید فرآوری شود، به بنزین تبدیل و از طریق شبکه توزیع به مصرفکنندهنهایی برسد. این زنجیره، بهطور طبیعی با تاخیر زمانی همراه است، به همیندلیل، افزایش قیمت نفت امروز، الزاما بهمعنای افزایش فوری قیمت بنزین در همان هفته یا حتی همان ماه نیست. تیموتی فیتزجرالد، استاد اقتصاد کسبوکار و پژوهشگر صنعت نفت، بر همین نکته دست گذاشته و میگوید؛ عامل اصلی قیمت بنزین، نفتخام است، اما اثر آن با فاصله زمانی منتقل میشود. به بیان دیگر، پالایشگاهها و شرکتهای توزیع، بنزینی را که امروز میفروشند، اغلب با نفتی تولید کردهاند که هفتهها یا حتی ماهها قبل خریداری شدهاست، بنابراین تا زمانیکه نفت گرانتر بهطور کامل وارد چرخه تولید نشود، اثر آن در پمپبنزینها دیده نخواهد شد.
زمستان؛ سپر موقت قیمت
عامل مهم دیگری که مانع از انتقال سریع افزایش قیمت نفت به بازار بنزینشده، فصل زمستان است. تقاضای بنزین در ماههای سرد سال بهطور سنتی کاهش مییابد. سفرهای جادهای کمتر میشود، مصرف سوخت خودروها افت پیدا میکند و در نتیجه، فشار تقاضا بر بازار بنزین کاهش مییابد. این افت تقاضا، به پالایشگاهها و شرکتهای توزیع اجازه میدهد که افزایش هزینهها را موقتا جذب کنند و آن را به مصرفکننده منتقل نکنند. تحلیلگران معتقدند؛ اگر همین تنش ژئوپلیتیک و افزایش قیمت نفت در ماههای پرتقاضا مانند مه یا ژوئن رخ میداد، واکنش بازار بنزین میتوانست بسیار سریعتر و شدیدتر باشد؛ در واقع زمانبندی تحولات ونزوئلا بهگونهای است که اثر قیمتی آن فعلا در زمستان «خنثی» شدهاست.
نفت ونزوئلا؛ سهم کوچک، اثر روانی بزرگ
از منظر عرضه فیزیکی، ونزوئلا سهم چندان بزرگی در بازار جهانی نفت ندارد، اگرچه این کشور بزرگترین ذخایر اثباتشده نفت جهان را در اختیار دارد، اما تولید و صادرات واقعی آن در سالهای اخیر بهشدت کاهشیافته و کمتر از یکدرصد عرضه جهانی را تشکیل میدهد، بههمیندلیل توقیف نفتکشهای ونزوئلایی بهتنهایی نمیتواند شوک بزرگی به عرضه جهانی نفت وارد کند. آنچه قیمتها را بالا برده، بیش از آنکه کمبود واقعی نفت باشد، «ریسک» و «نااطمینانی» است. بازار نفت بهشدت نسبت به اخبار ژئوپلیتیک واکنش احساسی نشان میدهد. تهدید به محاصره نفتکشها، افزایش حضور نظامی آمریکا در کارائیب و تشدید تقابللفظی با دولت مادورو، همه عواملی هستند که فضای روانی بازار را ملتهب کردهاند. این التهاب، به افزایش قیمت نفت منجرشده، اما هنوز به مرحلهای نرسیده که پالایشگران و توزیعکنندگان بنزین را وادار به بازنگری فوری در قیمتها کند.
نقش ضربهگیرها
بازار بنزین برخلاف بازار نفتخام، از ابزارهای ضربهگیر بیشتری برخوردار است. ذخایر بنزین، قراردادهای بلندمدت خرید نفت، ظرفیت مازاد پالایشگاهی و حتی سیاستهای مداخلهگرایانه دولتها، همگی میتوانند اثر افزایش قیمت نفت را برای مدتی خنثی کنند. در آمریکا، ذخایر بنزین در سطحی قرار دارد که فعلا نگرانی جدی از کمبود عرضه وجود ندارد. همین موضوع باعثشده قیمتها با وجود رشد نفت، ثابت بمانند. افزون بر این، پالایشگاهها معمولا با حاشیه سود متغیر کار میکنند. در دورههایی که تقاضا پایین است، بخشی از افزایش هزینه نفت را با کاهش حاشیه سود جبران میکنند تا سهم بازار خود را از دست ندهند. این استراتژی نیز به تعویق افزایش قیمت بنزین کمک کردهاست.
اگر بحران ادامه یابد چه میشود؟
با وجود ثبات نسبی فعلی، بسیاری از تحلیلگران هشدار میدهند؛ این وضعیت پایدار نیست. اگر تنش میان آمریکا و ونزوئلا ادامه یابد، یا دامنه آن به دیگر بازیگران بازار نفت کشیده شود، احتمال افزایش بیشتر قیمت نفت وجود دارد. در چنین شرایطی، حتی زمستان و تقاضای پایین نیز نمیتواند مانع از انتقال فشار قیمتی به بازار بنزین شود. سناریوی محتملتر آن است که اگر این بحران به بهار و تابستان کشیده شود، زمانیکه تقاضای بنزین به اوج میرسد، افزایش قیمتها اجتنابناپذیر خواهد بود. در آن مقطع، پالایشگاهها دیگر توان جذب هزینههای بالاتر را نخواهند داشت و مصرفکنندگان نخستین گروهی خواهند بود که اثر افزایش قیمت نفت را احساس میکنند.
افزایش اخیر قیمت نفت پس از توقیف سومین نفتکش ونزوئلایی، بار دیگر نشانداد که بازار انرژی تا چه اندازه به تحولات ژئوپلیتیک حساس است، با اینحال عدمافزایش همزمان قیمت بنزین، نه نشانه قطع رابطه نفت و سوخت، بلکه حاصل ترکیبی از عوامل زمانی، فصلی و ساختاری است. تاخیر در انتقال قیمت، کاهش تقاضای زمستانی، سهم محدود ونزوئلا در عرضه جهانی و وجود ضربهگیرهایی مانند ذخایر و ظرفیت پالایشگاهی، همگی باعث شدهاند که اثر افزایش قیمت نفت فعلا در پمپبنزینها دیده نشود، اما این آرامش، شکننده است. اگر بحران ونزوئلا تداوم یابد یا به سطحی برسد که عرضه واقعی نفت را مختل کند، رابطه دیرینه نفت و بنزین بار دیگر خود را نشان خواهد داد؛ اینبار نه با تاخیر، بلکه با فشار مستقیم بر جیب مصرفکنندگان.
