ظهور بلوک‌های پولی دیجیتال منطقه‌ای و پیامدهای آن برای نظام مالی چند قطبی جهان بررسی شد
جغرافیای جدید پول
گسترش ارزهای دیجیتال ملی CBDCها و شکل‌گیری شبکه‌های پرداخت مستقل در آسیا، اروپا و جنوب جهانی، منجر به ظهور آن چیزی شده است که می‌توان آن را «بلوک‌های پولی دیجیتال منطقه‌ای»نامید. این گزارش با بررسی علل، ساختار و پیامدهای این روند، استدلال می‌کند که نظام مالی جهانی در حال ورود به مرحله‌ای تازه از رقابت و همکاری میان قدرت‌های پولی است؛ مرحله‌ای که پیامدهای ژئوپلیتیک و اقتصادی گسترده‌ای در پی دارد. نظام پولی بین‌المللی در هفتاد سال گذشته، عمدتا تحت سلطه دلار آمریکا و سازوکارهای برتون وودزی بوده است.
اما با پیشرفت فناوری‌های دیجیتال، رشد تجارت جنوب-جنوب، و تشدید رقابت میان قدرت‌های بزرگ، ساختار این نظام دچار دگرگونی‌های بنیادین شده است. ظهور ارزهای دیجیتال ملی مانند یوآن دیجیتال چین، روبل دیجیتال روسیه، یورو دیجیتال اتحادیه اروپا، و روپیه دیجیتال هند بیانگر آغاز دورانی جدید در«جغرافیای پول» است؛ دورانی که در آن، واحدهای پولی نه تنها بر پایه قدرت اقتصادی، بلکه بر پایه حاکمیت فناورانه و داده‌ای تعریف می‌شوند.
از برتون وودز تا پول دیجیتال
پس از جنگ جهانی دوم، نظام مالی بین‌المللی بر محور دلار و نهادهای وابسته به آن (مانند IMF و بانک جهانی) شکل گرفت. اما از دهه ۲۰۱۰ به بعد، چند عامل این نظم را به چالش کشید:
۱. بحران مالی ۲۰۰۸ که اعتماد به سیستم بانکی غربی را تضعیف کرد ۲. افزایش تحریم‌های مالی به‌عنوان ابزار ژئوپلیتیک ۳. گسترش فناوری بلاک‌چین و زیرساخت‌های پرداخت سریع ۴. رشد اقتصادی قدرت‌های نوظهور مانند چین و هند
این تحولات، کشورها را به سمت ایجاد سازوکارهای پرداخت مستقل و پول‌های دیجیتال ملی سوق داد تا از وابستگی به دلار و نظام سوئیفت بکاهند.
ظهور بلوک‌های پولی دیجیتال منطقه‌ای
چین در خط مقدم تحول پولی دیجیتال قرار دارد. یوآن دیجیتال (e-CNY)به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین CBDCهای جهان، در حال آزمایش و گسترش بین‌المللی است. پروژه mBridge با مشارکت امارات، عربستان، و تایلند نمونه‌ای از همکاری منطقه‌ای برای تسویه فرامرزی با استفاده از ارزهای دیجیتال است.
این بلوک، به دنبال کاهش وابستگی به دلار در تجارت انرژی و کالاهای راهبردی است. روسیه پس از تحریم‌های غرب، توسعه روبل دیجیتال را سرعت بخشید. این کشور همراه با شرکای بریکس (چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی، ایران و دیگران) به دنبال ایجاد زیرساخت پرداخت مشترک بریکس است تا بتواند مبادلات را خارج از کنترل سوئیفت انجام دهد.
اتحادیه اروپا با پروژه یورو دیجیتال تلاش دارد نقش بین‌المللی یورو را حفظ کرده و از نفوذ فزاینده دلار و یوآن در بازارهای مالی جهانی جلوگیری کند. هدف اروپا، ایجاد نسخه‌ای از پول دیجیتال است که با حفظ حریم خصوصی کاربران، قابلیت استفاده در پرداخت‌های بین‌المللی را نیز داشته باشد.
بلوک‌های نوظهور در جنوب جهانی
در آفریقا (eNaira نیجریه، eRand آفریقای جنوبی) و آمریکای لاتین (real digital برزیل)، ارزهای دیجیتال ملی با هدف افزایش شمول مالی و کاهش هزینه تراکنش‌های بین‌مرزی در حال توسعه‌اند. این کشورها در حال پیوستن به نظم مالی جدیدی هستند که می‌تواند «نقشه پولی جهان»را بازترسیم کند.
سناریوهای آینده
سناریوی همگرایی دیجیتال: ایجاد استانداردهای بین‌المللی و قابلیت تعامل میان CBDCها؛ شکل‌گیری شبکه‌ای جهانی اما چندقطبی از پول‌های دیجیتال.
سناریوی رقابت بلوکی: تقابل مالی دیجیتال میان بلوک‌های غربی و شرقی؛ ایجاد "پرده پولی دیجیتال"مشابه جنگ سرد اقتصادی.
سناریوی چندقطبی متوازن: پذیرش واقعیت چندپولی و دیجیتالی‌شدن کامل تسویه‌ها؛ تداوم رقابت در کنار همکاری برای حفظ ثبات مالی جهانی.
نتیجه‌گیری
جهان در آستانه ورود به«عصر جغرافیای دیجیتال پول» قرار دارد؛ عصری که در آن، مفهوم پول از مرزهای فیزیکی و ملی فراتر می‌رود و به ابزاری ژئوپلیتیک، فناورانه و داده‌محور بدل می‌شود. ظهور بلوک‌های پولی دیجیتال نه تنها نظم مالی بین‌المللی را چندقطبی‌تر می‌کند، بلکه نوعی بازتعریف از حاکمیت پولی و استقلال اقتصادی را نیز در پی دارد. در آینده نزدیک، رقابت بر سر استانداردها و زیرساخت‌های دیجیتال، همان‌قدر اهمیت خواهد داشت که در قرن بیستم رقابت بر سر ذخایر طلا و دلار داشت.
* دکتری اقتصاد
