بورس کالا؛ کاتالیزور تحول کشاورزی
عناب و زرشک بورسی شدند
کشاورزی ایران باوجود ظرفیت بالقوه فراوان، درگیر ساختارهای سنتی فروش و ناتوان از بهره‌گیری از ابزارهای نوین معاملاتی بوده است. اکنون گواهی سپرده کالایی و شبکه انبارداری استاندارد، فرصتی واقعی برای ایجاد تحول در این حوزه به شمار می‌روند. این ابزارها می‌توانند واسطه‌گری را کاهش داده، فروش کشاورزان را تسهیل کنند و در نهایت، اقتصاد کشاورزی را به مسیر رشد بازگردانند. درحالی‌که معاملات صنعتی، معدنی، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی در بورس کالا شکوفا شده‌اند، زنجیره محصولات کشاورزی همچنان در بازار فیزیکی نقش محدودی دارد. انتظار می‌رود با استفاده از ظرفیت‌های بورس کالا ازجمله گواهی سپرده و نظام انبارداری، کشاورزان امکان عرضه مستقیم، حذف واسطه‌ها و حضور در بازارهای بین‌المللی را بیابند.
گواهی سپرده کالایی؛ پلی بین کشاورز و بازار
گواهی سپرده کالایی، سندی رسمی و قابل معامله در بورس است که مالکیت مقدار مشخصی کالا، مانند زعفران، برنج یا سکه را نشان می‌دهد. این سند به پشتوانه کالای فیزیکی ذخیره‌شده در انبارهای مورد تایید بورس صادر می‌شود. این ابزار به ویژه برای کالاهای کشاورزی قابلیت معامله بدون جابه‌جایی فیزیکی را فراهم کرده است و به تسهیل فروش، تامین مالی و پایین آوردن خطر نگهداری و فساد کمک می‌کند. همچنین گواهی سپرده قابل استفاده به‌عنوان وثیقه برای دریافت وام بانکی است و فرآیند تامین مالی کشاورزان را تسریع می‌کند. در بورس کالا ابزارهای متنوعی مانند قرارداد نقدی، نسیه، سلف، گواهی سپرده کالایی، قرارداد اختیار و آتی برای معاملات کشاورزی استفاده می‌شوند. ازجمله کالاهایی که گواهی سپرده آنها ایجاد شده، می‌توان به زعفران، پسته، کشمش و زیره اشاره کرد. این امکان فراهم است که کشاورزان کالاهای خود را در بازه ۲۴ تا ۴۸ ساعت به وجه نقد تبدیل کنند.
در ایران، بورس کالا تاکنون ابزارهای مالی متعددی را برای محصولات صنعتی، معدنی و پتروشیمی طراحی کرده است، اما محصولات کشاورزی اغلب در بازار فیزیکی باقی مانده‌اند. اکنون با راه‌اندازی گواهی سپرده برای محصولات کشاورزی، ازجمله زرشک و عناب، تحول در راه است.رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار نیز از گسترش این ابزار به استان‌هایی مانند مازندران برای محصولات استراتژیک خبر داده است. علاوه بر این، بورس کالا در حال طراحی گواهی سپرده برای محصولات جدید مانند کشمش است و سابقه موفقیت در فلزات گران‌بها و محصولات کشاورزی، مسیر را برای توسعه ابزارهای مشابه فراهم کرده است.
تجربه جهانی؛ سودی فراتر از انبارداری
مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهند سیستم‌های گواهی سپرده کالایی، بستر موثری برای توسعه بازار و تامین مالی مبتنی بر بازار هستند؛ کشورهایی مانند هندوستان، برزیل، آرژانتین و قزاقستان با بهره‌گیری از چنین نظام‌هایی توانسته‌اند بازارهای خود را توسعه دهند. بورس کالای ایران (IME) در سال ۲۰۰۷ با ادغام بورس فلزات و بورس کالاهای کشاورزی تاسیس شد و اکنون کالاهایی چون گندم، جو، زعفران، پسته، کشمش، ذرت و روغن نباتی را در بازار فیزیکی عرضه می‌کند. همچنین امکان معامله گواهی سپرده برای برخی از این کالاها فراهم شده است.
ازجمله فرصت‌ها و مزایای معامله در بورس کالا می‌توان به این موارد اشاره کرد:
شفافیت و قیمت‌گذاری رقابتی: معاملات در بورس کالا مکانیسم کشف قیمت عادلانه را تضمین می‌کنند.
حذف واسطه‌ها: عرضه مستقیم از کشاورز به بازار، نقش دلالان را کاهش می‌دهد.
نقدشوندگی و سرعت نقد کردن کالا: تبدیل کالا به وجه نقد در بازه زمانی کوتاه محقق می‌شود.
تامین مالی و کاهش ریسک: استفاده از گواهی سپرده به‌عنوان وثیقه و کاهش ریسک‌های حمل و نگهداری اهمیت بالایی دارد.
استانداردسازی و ارتقای کیفیت: کالاهای پذیرفته‌شده در بورس باید معیارهای خاصی را رعایت کنند که به بهبود کیفیت محصول کمک می‌کند.
برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های بازارهای بورس کالا می‌توان اقداماتی همچون گسترش انبارهای استاندارد در مناطق کشاورزی و متصل به بورس کالا به عنوان مثال برای زرشک، عناب، کشمش و دیگر محصولات را در دستور کار قرار داد و همچنین به کشاورزان و تشکل‌ها برای استفاده از ابزارهای نوین مالی و معاملات در بورس آموزش داده شود. همچنین تشویق دولت و بانک‌ها برای پذیرش گواهی سپرده به‌عنوان وثیقه قانونی و تسهیل روند وام‌دهی در این راستا می‌تواند مفید واقع شود.
بازاریابی بین‌المللی برای برندینگ محصولات کشاورزی صادراتی با اتکا به کیفیت استاندارد و شفافیت قیمت از دیگر اقداماتی است که می‌تواند به افزایش بهره‌برداری از بازارهای بورس کالا منجر شود.
به طور کلی کشاورزی ایران در آستانه ورود به عصری نوین است. بورس کالا به‌ویژه از طریق ابزارهایی چون گواهی سپرده کالایی و شبکه انبارداری استاندارد، مسیر فروش را از حالت سنتی به ساختاری مدرن تبدیل می‌کند. این تغییر می‌تواند درآمد کشاورزان را بهبود بخشد، واسطه‌گری را کاهش دهد، تامین مالی را تسهیل کند و محصولات ایرانی را در بازارهای جهانی به چشم‌انداز تبدیل کند.
