انتظار برای راه‌اندازی بازار کربن در بورس انرژی ایران
معاملات سبز در بورس
امروزه با توجه به چالش‌هایی که محیط زیست ایران با آنها مواجه است، اقتصاد سبز نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. در این میان، بورس کالای ایران می‌تواند نقش مهمی در راه‌اندازی بازار تجارت کربن ایفا کند؛ بازاری که با تشویق صنایع به کاهش انتشار، راه را برای توسعه پایدار و تولید سبز در کشور هموار می‌سازد.
شدت بالای مصرف انرژی، وابستگی به سوخت‌های فسیلی و ناکارآمدی ساختاری در صنایع، موجب شده که سهم انتشار کربن ایران نسبت به تولید ناخالص داخلی، قابل‌توجه باشد. در حالی‌که بسیاری از کشورها با راه‌اندازی بازارهای کربن داخلی و منطقه‌ای، مسیر کاهشی انتشار را آغاز کرده‌اند، اقتصاد ایران همچنان فاقد سازوکار رسمی برای قیمت‌گذاری یا تجارت گازهای آلاینده است.
بازار تجارت کربن، با اختصاص سهمیه انتشار به صنایع و امکان خرید و فروش این سهمیه‌ها، مکانیسمی اثبات‌شده برای کاهش تدریجی آلاینده‌ها از طریق مشوق‌های اقتصادی فراهم می‌آورد. در این میان، بورس کالای ایران به‌عنوان یک نهاد مهم در حوزه معاملات کالا و اوراق مبتنی بر دارایی‌های کالایی، می‌تواند بستر مناسبی برای راه‌اندازی بازار کربن در ایران باشد.مدت‌ها پیش مسوولان از آغاز فرآیند راه‌اندازی بستری برای مبادلات گواهی‌های کربن در بستر بورس انرژی ایران خبر دادند، اما پس از گذشت سال‌ها، این گواهی‌ها هنوز به‌طور رسمی وارد بورس انرژی نشده‌اند.
طبق آخرین اخبار، بورس انرژی ایران اعلام کرده که در حال نهایی کردن مراحل قانونی برای انتشار اوراق گواهی کاهش انتشار آلاینده است. به گفته مسوولان این نهاد، زیرساخت‌های فنی و عملیاتی لازم برای معامله این اوراق در بورس انرژی فراهم شده است؛ اما آغاز رسمی معاملات منوط به طی شدن مراحل قانونی و تصویب نهایی دستورالعمل‌های اجرایی مربوطه است.
سازوکار بازار کربن
راه‌اندازی بازار کربن ابزاری است که در آن دولت یا نهاد ناظر، برای هر صنعت یا واحد تولیدی، سقف مشخصی از انتشار گازهای گلخانه‌ای تعیین می‌کند. شرکت‌ها در صورت تولید کمتر از سقف مجاز می‌توانند مازاد انتشار خود را به دیگر شرکت‌ها بفروشند و در صورت تولید بیش از حد، ملزم به خرید سهمیه از بازار می‌شوند. بورس کالا با توجه به ظرفیت‌ها و ویژگی‌هایی مانند زیرساخت معاملاتی و نظارتی تثبیت‌شده، قابلیت قیمت‌گذاری شفاف و رقابتی، امکان توسعه ابزارهای مالی مشتقه بر مبنای کربن و ظرفیت تعامل با نهادهای محیط‌زیستی و دولت می‌تواند بستری برای انجام معاملات گواهی کربن باشد و به‌عنوان واسطه‌ای میان سازمان‌های مربوطه ایفای نقش کند.
مزایا و چالش‌های آغاز معاملات سبز در ایران
کاهش تدریجی انتشار گازهای گلخانه‌ای، ایجاد منبع درآمد پایدار برای دولت از محل فروش سهمیه‌ها، تشویق صنایع به سرمایه‌گذاری در تکنولوژی سبز، هم‌راستایی با الزامات زیست‌محیطی جهانی، شفاف‌سازی عملکرد زیست‌محیطی صنایع و امکان جذب سرمایه‌گذاری سبز داخلی و خارجی از جمله مزایای راه‌اندازی بازار کربن در ایران است. البته به‌رغم این مزایا و ظرفیت‌هایی که در بورس کالای ایران برای میزبانی از این اوراق ایجاد شده است، همچنان موانع و الزامات اجرای بازار کربن در بورس کالا وجود دارد.
نبود سیستم دقیق پایش و گزارش‌گیری از انتشار کربن در صنایع، مقاومت صنایع پرمصرف انرژی به دلیل هزینه‌های بالا، فقدان چارچوب قانونی مشخص برای تجارت آلاینده‌ها و ریسک تحریم‌ها و انزوای مالی ایران در تعامل با بازارهای جهانی کربن از جمله چالش‌هایی است که بورس انرژی ایران برای راه‌اندازی معاملات اوراق سبز با آنها مواجه است.
انتظار می‌رود که در آینده‌ای نزدیک و با رفع این موانع به همت نهادهای مسوول، به زودی معاملات کربن در ایران آغاز شوند. راه‌اندازی بازار تجارت کربن در بستر بورس کالای ایران، ضرورتی استراتژیک برای آینده اقتصاد کشور در دوره گذار جهانی به اقتصاد سبز است. اگرچه موانع زیرساختی و قانونی متعددی وجود دارد، اما تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که با طراحی صحیح، آموزش و اجرای تدریجی، این بازار می‌تواند به ابزاری برای بهبود بهره‌وری انرژی، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و حتی خلق منبع درآمدی پایدار برای کشور تبدیل شود. بورس کالا، با تجربه موفق خود در راه‌اندازی بازارهای نوین، می‌تواند نقطه شروع شکل‌گیری یک بازار منسجم کربن باشد.
