رفتار پول حقیقی در سال جاری از تغییر انتظارات و ترجیح بازدهی مطمئنتر بر فرصتهای پرریسک حکایت دارد؛
کوچ سرمایه از ریسک به اطمینان
بر اساس داده‌های موجود، از ابتدای سال تاکنون حدود ۴۵هزار و ۷۷۶میلیارد تومان پول حقیقی وارد صندوق‌های درآمد ثابت شده است؛ رقمی که این صندوق‌ها را در صدر ابزارهای جذب سرمایه خرد قرار می‌دهد. در رتبه دوم نیز صندوق‌های طلا قرار دارند که توانسته‌اند حدود ۲۸هزار و ۸۳۶میلیارد تومان پول حقیقی را به سمت خود جلب کنند. در نقطه مقابل، بازار سهام با خروج بیش از ۴۱هزار و ۴۵۴میلیارد تومان پول حقیقی مواجه بوده است که این موضوع، نشانه‌ای آشکار از تداوم احتیاط سرمایه‌گذاران در مواجهه با نوسانات بورس است.
بازار سهام در مسیر اصلاح پولی
بورس تهران در سال جاری فراز و فرود قابل‌توجهی را تجربه کرده است. درحالی‌که تا سوم اردیبهشت ماه ورود بیش از ۱۷همت پول حقیقی به بازار سهام ثبت شده بود؛ در ادامه، ورق برگشت و مسیر خروج سرمایه‌ها آغاز شد. بررسی آمارها نشان می‌دهد که از سوم اردیبهشت تا پایان شهریورماه، نه تنها کل آن ۱۷همت سرمایه واردشده از بورس خارج شد، بلکه ۵۰همت مازاد دیگر نیز از بازار بیرون رفت.
به این ترتیب، مجموع خروج سرمایه حقیقی از بورس در بازه یادشده به ۶۷همت رسید؛ با این حال، در مهرماه نشانه‌هایی از بازگشت نسبی اعتماد در بازار سهام ظاهر شد. طی این ماه حدود ۸هزار و ۶۰۰میلیارد تومان سرمایه حقیقی وارد بورس شد و از شدت خروج پول کاسته شد. این تغییر جهت نسبی می‌تواند ناشی از افزایش ارزش معاملات و رشد تدریجی شاخص‌ها در نیمه دوم سال باشد، هرچند هنوز تا بازگشت کامل اعتماد سرمایه‌گذاران فاصله زیادی باقی است.
رفتار سینوسی در صندوق‌های درآمد ثابت
یکی از نکات قابل‌توجه در بررسی جریان پولی امسال، نوسانات رفتاری سرمایه‌گذاران در صندوق‌های درآمد ثابت است. این صندوق‌ها تا پیش از آغاز جنگ تحمیلی ۱۲روزه با ورود ۳۸ همت پول حقیقی مواجه بودند و به عنوان پناهگاه امن سرمایه‌ها شناخته می‌شدند. اما در خلال آن بحران، معاملات این صندوق‌ها به مدت یک هفته متوقف شد و پس از بازگشایی در ۳۱خردادماه، تنها در سه روز معاملاتی، ۲۶همت سرمایه حقیقی از آنها خارج شد.
این واکنش هیجانی باعث شد میزان ورود پول از ابتدای سال به حدود ۱۲همت کاهش یابد. با فروکش‌کردن هیجانات سیاسی و بازگشت ثبات نسبی به بازارها، سرمایه‌گذاران بار دیگر به سمت صندوق‌های درآمد ثابت بازگشتند. در ادامه معاملات تابستان و پاییز، روند ورود پول به این صندوق‌ها به‌تدریج احیا شد و کل سرمایه خارج‌شده در دوره بحران به بازار بازگشت. در نهایت تا پایان بیست‌وسوم مهر، خالص ورود پول حقیقی به صندوق‌های درآمد ثابت به حدود ۴۶همت رسید که نشان از اعتماد مجدد سرمایه‌گذاران به ابزارهای کم‌ریسک دارد.
درخشش صندوق‌های طلا در نیمه دوم سال
در نقطه مقابل، صندوق‌های طلا در ابتدای سال جاری وضعیت متفاوتی را تجربه کردند. تا دهم خرداد، مجموع خروج پول حقیقی از این صندوق‌ها به بیش از ۷ همت رسیده بود. دلیل اصلی این رفتار را باید در فضای خوش‌بینی ناشی از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا جست‌وجو کرد؛ فضایی که انتظار کاهش نرخ ارز را تقویت کرده و از جذابیت سرمایه‌گذاری در دارایی‌های دلاری و طلا کاسته بود. اما از اواسط خردادماه ورق برگشت. با افزایش تنش‌های ژئوپلیتیک و رشد مجدد انتظارات تورمی، جریان ورود پول حقیقی به صندوق‌های طلا آغاز شد. پس از جنگ تحمیلی ۱۲روزه، این روند شتاب بیشتری گرفت و طی ماه‌های تابستان و اوایل پاییز، میزان سرمایه‌گذاری حقیقی در این صندوق‌ها به سرعت افزایش یافت. تا بیست و سوم مهرماه، صندوق‌های طلا موفق شدند نزدیک به ۲۹همت سرمایه حقیقی را جذب کنند که رکوردی بی‌سابقه برای این ابزار در سال جاری محسوب می‌شود.
بازتاب تغییر انتظارات در رفتار سرمایه‌گذاران
مرور این داده‌ها نشان می‌دهد که جهت‌گیری پول حقیقی در بازارها، تابعی مستقیم از انتظارات اقتصادی و سیاسی جامعه است. در ابتدای سال، چشم‌انداز مثبت نسبت به احیای توافقات سیاسی و ثبات ارزی، باعث اقبال به سهام و خروج از طلا شد. اما با تضعیف آن انتظارات و وقوع تنش‌های منطقه‌ای، سرمایه‌ها بار دیگر از بورس خارج و به سمت دارایی‌های کم‌ریسک‌تر هدایت شدند. رفتار متناقض پول حقیقی در بورس و صندوق‌های طلا و درآمد ثابت، بازتابی از دوگانه‌ی ریسک‌پذیری در برابر اطمینان است؛ در شرایطی که ابهام بر چشم‌انداز اقتصادی سایه می‌افکند، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند بازدهی کمتر اما مطمئن‌تری را انتخاب کنند. از سوی دیگر، افزایش سهم صندوق‌ها در جذب سرمایه خرد، می‌تواند نشانه‌ای از بلوغ نسبی بازار سرمایه و حرکت به سمت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم نیز تلقی شود.
پیامدها برای آینده بازار سرمایه
تداوم این روند، چالش‌ها و فرصت‌هایی را هم‌زمان برای بازار سرمایه ایجاد می‌کند. از یک سو، خروج نقدینگی از بازار سهام می‌تواند رشد شاخص‌ها را محدود کند و مانع از شکل‌گیری روندهای صعودی پایدار شود. از سوی دیگر، افزایش منابع در صندوق‌های درآمد ثابت و طلا، عملا به تقویت بخش غیرمستقیم بازار منجر می‌شود که می‌تواند به مدیریت بهتر ریسک و افزایش عمق مالی بازار کمک کند. تحلیلگران معتقدند بازگشت پایدار پول حقیقی به بورس منوط به دو عامل کلیدی کاهش نااطمینانی‌های سیاسی و ثبات در سیاست‌های اقتصادی دولت است. تا زمانی که این دو مؤلفه بهبود نیابد، سرمایه‌گذاران خرد همچنان ترجیح می‌دهند دارایی‌های خود را در مسیرهای امن‌تری همچون صندوق‌های درآمد ثابت یا صندوق‌های مبتنی بر طلا نگهداری کنند.
بنابراین، داده‌های موجود نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۴، بازار سرمایه ایران شاهد دگرگونی در رفتار سرمایه‌گذاران حقیقی بوده است. خروج بیش از ۴۱همت پول از بورس و در مقابل ورود نزدیک به ۷۴.۶همت سرمایه به صندوق‌های درآمد ثابت و طلا، گویای چرخش آشکار در جهت‌گیری سرمایه‌هاست. این تغییر نه صرفا نشانه‌ای از بی‌اعتمادی به بورس، بلکه بیانگر افزایش بلوغ سرمایه‌گذاری در میان فعالان بازار است؛ زیرا سرمایه‌گذاران در شرایط پرریسک اقتصادی، به جای خروج کامل از بازار سرمایه، مسیر خود را به سمت ابزارهای غیرمستقیم و کم‌ریسک تغییر داده‌اند.
