مزایا و چالش‌های معاملات پایانی
بازار کارآتر میشود؟
محمد موذن، کارشناس بازار سرمایه، در رابطه با این موضوع گفت: این الگو در واقع ابزاری است که می‌تواند به افزایش کارآیی بازار کمک کند و مشابه آن در بورس‌های پیشرفته دنیا نیز با عنوان‌ها و ساختارهای دیگر اجرا میشود. هدف اصلی این طرح، کنترل نوسانات شدید قیمت در دقایق پایانی معاملات است؛ نوساناتی که گاهی با رنج‌های مثبت یا منفی توسط برخی بازیگران بازار ایجاد میشود. با اجرای این الگو، سرمایه‌گذارانی که تمایل دارند دور از هیجان و نوسانات شدید معامله کنند، فرصت بهتری برای تصمیم‌گیری خواهند داشت.
بر اساس این الگو، سهامداران می‌توانند در ۱۵ دقیقه پایانی بازار، یعنی از ساعت ۱۲:۴۵ تا ۱۳، معاملات خود را با بررسی دقیق تابلوی معاملاتی انجام دهند. البته این احتمال وجود دارد که بسیاری از سرمایه‌گذاران بخش عمده سفارش‌های خود را به همان دقایق پایانی منتقل کنند و ساعات ابتدایی بازار از نظر حجم معاملات خلوت‌تر شود. در نتیجه ممکن است بخش بزرگی از نقدشوندگی بازار به دقیقه‌های پایانی منتقل شود.
این الگو مزایایی نیز به همراه دارد. نخست، احتمال دستکاری قیمت پایانی کاهش می‌یابد و انگیزه سفته‌بازی در لحظات پایانی کمرنگ میشود. دوم، مدیریت ریسک برای خریداران و فروشندگانی که بر اساس قیمت‌های پایانی تصمیم می‌گیرند تسهیل خواهد شد. معاملاتی که در زمانی کوتاه و با هیجان کمتر انجام می‌شوند و با ریسک پایین‌تری همراه هستند. همچنین این روش می‌تواند به افزایش نقدشوندگی کمک کند و معاملات جامانده در طول روز را با کمترین خطر در پایان زمان معاملاتی به انجام برساند.
در مقابل، چالش‌هایی نیز وجود دارد. اگر عمده سفارش‌ها در ۱۵ دقیقه پایانی ثبت شود، فشار سنگینی روی سامانه معاملاتی وارد خواهد شد و ممکن است زیرساخت‌ها دچار مشکل شوند. کاهش نوسانات طی ساعات اصلی معاملات نیز می‌تواند فرصت‌های معامله‌گران کوتاه‌مدت را محدود کند و حتی برخی از آنها را از بازار کنار بزند. در مجموع، این طرح نیازمند بررسی عملکرد واقعی در عمل است. تا زمانی که اجرایی و مورد ارزیابی قرار نگیرد، تحلیل‌ها بیشتر در سطح تئوریک باقی می‌ماند.
یک گام در جهت اصلاح ساختار بازار و مدرن‌سازی
میلاد زمانی، کارشناس بازار سرمایه در این رابطه گفت: درباره سازوکار TAL که از بیستم آبان‌ماه قرار است برای اولین‌بار در بازار ما اجرا شود، لازم است توضیح دهم که این سازوکار سال‌هاست در بازارهای کارآ و پرحجم دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولا صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگ نیز معاملات خود را در همین بازه زمانی انجام می‌دهند.
اگر بخواهیم درباره مزایا صحبت کنیم، در حال حاضر همچنان در یک وضعیت مبهم قرار داریم؛ زیرا این طرح در شرایطی اجرا میشود که عمق بازار کم است و فعلا به‌صورت آزمایشی روی تابلوی اصلی بازار اول بورس پیاده‌سازی خواهد شد. بنابراین لازم است ابتدا اجرا شود تا نتایج آن مشخص شود. با این حال چیزی که از ظاهر ماجرا برمی‌آید این است که افزوده شدن ۱۵ دقیقه به زمان معاملات می‌تواند نویدبخش افزایش ساعت معاملاتی و عمیق‌تر شدن حجم دادوستدها باشد. این تغییر به‌عنوان گامی برای اصلاح ساختار بازار و مدرن‌سازی آن، قابل ارزیابی است و می‌تواند به ارتقای عمق بازار کمک کند.
یکی دیگر از مزیت‌های این طرح آن است که معاملات در این بازه بر اساس قیمت پایانی و به‌صورت تک‌قیمتی انجام میشود. در نتیجه، سرمایه‌گذارانی که تمایلی به تحمل نوسانات شدید در طول بازار ندارند، می‌توانند تا پایان معاملات صبر کرده و سفارش خود را روی قیمت پایانی که میانگین موزون معاملات همان روز است، ثبت کنند.
در عین حال، این طرح می‌تواند معایبی نیز داشته باشد. از جمله اینکه ممکن است برای سرمایه‌گذارانی که به نقدینگی فوری نیاز دارند، ریسک‌هایی ایجاد شود. به‌ویژه اگر سهمی پس از پایان زمان اصلی معاملات با صف خرید یا صف فروش روبه‌رو شود، ممکن است در زمان ثبت‌سفارش بر اساس قیمت پایانی، تجمع سفارش‌های خرید یا فروش شکل بگیرد و این موضوع نقدشوندگی را در این بازه زمانی به‌شدت تحت‌تاثیر قرار دهد. با توجه به وجود دامنه نوسان در بازار، این طرح در شرایط فعلی نمی‌تواند به‌خودی‌خود موجب بهبود قابل‌توجه نقدشوندگی شود. اما همین که آغاز شده، می‌تواند نشانه‌ای مثبت برای حرکت به سمت مدرن‌تر شدن بازار سرمایه باشد. در مجموع، در این مرحله بهتر است از بیان قطعیت‌ها خودداری کنیم؛ زیرا هنوز نتیجه عملیاتی طرح مشخص نیست و هرگونه تحلیل دقیق نیازمند مشاهده آثار اجرای آن در عمل است.
لزوم برطرف کردن چالش‌های پیش‌روی معاملات پایانی
مسعود مهدیان، کارشناس بازار سرمایه گفت: سال گذشته درخواست من این بود که این بخش راه‌اندازی شود و کارکرد اصلی آن نیز برای معاملاتی است که هماهنگ هستند و مبنای آنها قیمت پایانی است. فرض کنید تعداد زیادی سهم دارید که حجم خرید هرکدام کمتر از بلوک است و برای آنها فروشنده نیز پیدا کرده‌اید؛ اما اگر معامله انجام شود، حجم معامله ۹۰ درصد معاملات روز را به خود اختصاص خواهد داد و واحد نظارت، شما را وارد چرخه طولانی بررسی معاملات هماهنگ کند.
همچنین در مورد عرضه‌های بازارگردان‌ها به بازار نیز این محدودیت می‌تواند نقش حمایتی داشته باشد. در برخی موارد، زمانی که میان دو کد مشتری جابه‌جایی انجام می‌دهید، سریعا اعلام می‌کنند که معامله هماهنگ صورت گرفته و این موضوع مدام برای شما دردسر نظارتی ایجاد می‌کند. اجرای این سازوکار می‌تواند موجب کاهش چنین چالش‌هایی شود و از سوءبرداشت‌ها بکاهد. البته اجرای فعلی آن، مخصوصا در نمادهای عمده و با سازوکار فعلی، ممکن است مشکلاتی ایجاد کند که نیازمند اصلاحات تدریجی است و طبیعی است که در ابتدای کار با نارسایی‌هایی همراه باشد.
وی افزود: همان‌طور که اشاره شد، به گفته مسوولان، بخشی از این طرح الگوبرداری از بورس‌های پیشرفته دنیا است و عنوان میشود که حدود ۷۰درصد بورس‌های جهان از چنین ابزار و برنامه معاملاتی بهره می‌برند. با این حال باید توجه داشت که زیرساخت‌ها و ساختار بازار سرمایه ایران با سایر کشورها تفاوت‌های جدی دارد و لازم است الگویی انتخاب و پیاده‌سازی شود که با ویژگی‌های بورس تهران هم‌خوانی بالاتری داشته باشد تا نتیجه موفقیت‌آمیزی رقم بخورد. بی‌تردید این طرح می‌تواند در آینده با چالش‌هایی مواجه شود که امیدواریم برای آنها راه‌حل‌های مناسب در نظر گرفته شود.
