مقررات تازه، مسیر ورود رمزارزها به بورس را هموار کرد؛
چراغ‌سبز به صندوق‌های رمزارزی
پس از ورود بیت‌کوین به بازارهای مالی در سال۲۰۰۸، اتریوم، توکن‌‌‌‌ها و دیگر رمزارزها نیز وارد چرخه بازارهای مالی شدند. این دسته از دارایی‌ها ویژگی‌هایی دارند که آنها را از سایر اشکال دارایی متمایز می‌سازد: معاملات این رمزارزها بدون محدودیت زمانی در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و در ۷ روز هفته انجام می‌شود، تسویه بلافاصله پس از انجام تراکنش صورت می‌گیرد، غیر‌متمرکز هستند و از سطح امنیت بالایی برخوردارند. با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد این دارایی‌ها، می‌توان آنها را کلاس جدیدی از دارایی‌ها دانست. رمزارزها در سال‌های اخیر با سرعت خیره‌‌‌‌کننده‌‌‌‌ای رشد کرده‌اند.
ارزش بازار آنها در ابتدای سال۲۰۱۵ حدود ۵میلیون دلار بود. در این چند سال، ارزش رمزارزها ۵۸۰برابر شده و به بیش از ۳هزار‌میلیارد دلار رسیدهاست. روند توسعه رمزارزها در حدی بالا بود که امروزه تعداد آنها به بیش از ۱۸هزار رسیده و بیش از ۱۴۰۰ صرافی به معاملات این دارایی دیجیتال می‌پردازد. در حال‌حاضر بیت‌کوین با در اختیار داشتن ۶۱درصد از بازار، بیشترین سهم از ارزش بازار رمزارزها را در اختیار دارد، پس از آن اتریوم با ۱۲درصد در رتبه دوم این لیست قرار دارد.
بورس‌های اوراقبهادار در مواجهه با رمزارزها
بازارهای سرمایه نیز در این سال‌ها رشد قابل‌توجهی داشتند و به‌‌‌‌رغم رشد چشمگیر رمزارزها به‌عنوان دارایی‌های نوظهور، همچنان نقش پررنگی را در بازارهای مالی جهان ایفا می‌کنند. ارزش بازارهای سرمایه از حدود ۷۰هزار‌میلیارد دلار در سال۲۰۱۵ به ۱۴۸هزار‌میلیارد دلار رسیدهاست. ارزش این دو بازار همچنان فاصله زیادی با یکدیگر دارد و ارزش بازار رمزارزها حدود ۲درصد ارزش بورس‌های اوراقبهادار است، اما نکته قابل‌توجه رشد شتابان بازار رمزارزها است. از سال۲۰۱۵ تاکنون ارزش بازارهای سرمایه حدود ۲برابر شده و این در حالی‌است که در بازه زمانی مشابه، ارزش بازار رمزارزها حدود ۵۸۰برابر شده‌است.
در این شرایط، بورس‌های اوراقبهادار با دو انتخاب مواجه بودند: توکنسازی(tokenization) یا طراحی ابزارهایی برای بازارهای مالی. بسیاری از صاحب‌نظران نسبت به فرآیند توکنسازی خوش‌‌‌‌بین بوده و معتقد بودند که صددرصد بازارهای مالی توکنسازی خواهند شد، اما در عمل تجربه توکنسازی مستقیم دارایی‌ها در چارچوب بورس‌های سنتی چندان موفقیت‌آمیز نبود. در فرآیند توکنسازی به دلیل نقدینگی پایین، مشکلات نظارتی و عدم‌جذب سرمایه‌گذاران نهادی، حجم معاملات ناچیز ماند. اکثر این پروژه‌ها یا متوقف شدند یا به حاشیه رانده شدند.
بورس‌ها برای بهره‌‌‌‌برداری از این فرصت جدید، محصولات متنوعی به پشتوانه رمزارزها ایجاد کردند که می‌توان صندوق‌های قابل‌معامله رمزارزها را موفق‌‌‌‌ترین آنها دانست. اولین صندوق ETF بیت‌کوین را بورس اوراقبهادار تورنتوی کانادا در فوریه سال۲۰۲۱ راه‌اندازی کرد. این صندوق توانست تنها یک ماه پس از راه‌اندازی، بیش از یک‌میلیارد دلار سرمایه جذب کند. در ایالات‌متحده آمریکا نیز در ژانویه سال۲۰۲۴ میلادی، ۱۱ صندوق بیت‌کوین نزد کمیسیون بورس و اوراقبهادار آمریکا مجوز گرفتند و در بورس‌های اوراق بهادار بورس نیویورک و نزدک پذیرفته شدند. علاوه‌بر بورس‌های اوراق بهادار یاد‌شده، صندوق‌های رمزارز در بورس‌های سوئیس، هنگ‌کنگ، فرانکفورت، آستانه قزاقستان، استرالیا و برزیل نیز معامله می‌شوند. امروزه بیش از ۲۰ کشور در ۲۶ بورس دنیا صندوق‌های قابل‌معامله مبتنی بر رمزارزهای گوناگون از جمله بیت‌کوین را راه‌اندازی کرده‌اند.
بورس تهران؛ آماده میزبانی از ابزارهای مالی مبتنی بر رمزارز
محمود گودرزی، مدیرعامل شرکت بورس اوراقبهادار تهران در همایش «بورس‌های اوراقبهادار در عصر رمزارزها» ضمن اشاره به ورود گسترده بورس‌های اوراقبهادار در سراسر دنیا به بازار رمزارزها، گفت؛ بورس تهران نیز دید باز و مثبتی به ورود این نوع از دارایی‌ها به معاملات این بورس دارد. دغدغه اصلی بورس‌های دنیا در رابطه با ورود به دنیای رمزارزها، مساله شفافیت و ریسک است؛ دغدغه‌‌‌‌ای که حتی در بورسی مانند بورس نیویورک که بستری برای انجام معاملات کلاس‌های دارایی‌هایی متنوع است نیز مطرح است. صندوق‌های بیت‌کوین با ارزش‌های کلان در این بورس‌ها معامله می‌شوند و محور اصلی سخنان مدیران این بورس‌ها مبتنی بر شفافیت و ریسک در کل اکوسیستم، نه صرفا در معاملات، است.
بورس تهران با نگاهی باز، تلاش‌کرده نوآوری را به‌صورت مسوولانه وارد بازار کند. هدف اصلی این بورس از راه‌اندازی ابزارهای مالی مبتنی بر دارایی‌های دیجیتال مانند صندوق‌های قابل‌معامله مبتنی بر رمزارزها، رفع نیازهای جدید سرمایه‌گذاران با توجه به تغییر ماهیت دارایی‌ها و به‌دنبال آن تغییر ذائقه آنها با حفظ ثبات و اعتماد سرمایه‌گذاران است.گودرزی نقش رگولاتورها را در این مسیر حیاتی دانست و بر نقش دو رگولاتور مهم اقتصاد ایران یعنی بانک‌مرکزی و سازمان بورس، در این راستا تاکید کرد.
بورس‌ها، پلتفرم‌‌‌‌ها و نهادهای مالی باید بتوانند دغدغه‌‌‌‌های رگولاتورها را برطرف کنند تا مسیر به‌‌‌‌درستی طی شود. طبیعت دارایی‌ها در حال تغییر است؛ مالکیت از دفتر سهام به زنجیره‌‌‌‌ای از کدها تبدیل می‌شود. فعالان بازار سرمایه و حوزه رمزارزها نیز نیازمند شناخت این تغییر و پیوند آن با بازار سرمایه هستند. ضمن اینکه در بازار کشور ابزارهایی که بتواند نوسانات دلار را بدون ردیابی مستقیم دنبال کند، کم است و از این جهت صندوق‌های رمزارزی می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند.طبق اظهارات مدیرعامل شرکت بورس اوراقبهادار تهران، با انجام بررسی‌‌‌‌های کارشناسی و بر‌گزاری جلسات مستمر در بورس تهران و سایر نهادها، امید می‌رود شاهد شکل‌گیری همگرایی میان نگاه سنتی بازار و نوآوری‌های صنعت رمزارز باشیم؛ نه هم‌‌‌‌زیستی منفعل و نه رویارویی، از این‌رو هدف ما تاسیس صندوق‌های رمزارزی در بازار سرمایه با رویکردی مسوولانه و کارآمد است.
فراهم‌شدن مقدمات قانونی برای تحولی عظیم
یکی از مهم‌ترین تحولات زیرساختی بازار سرمایه ایران در سال‌جاری، فراهم‌شدن زمینه قانونی و مقرراتی برای ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر رمزارزها است. قانون مالیات بر عایدی سرمایه که در سال۱۴۰۴ به تصویب مجلس رسید‌و از سوی فقهای شورای‌نگهبان نیز تایید شد، برای نخستین‌بار رمزارزها و رمزدارایی‌ها را به‌‌‌‌طور صریح به‌عنوان «دارایی مشمول مالیات بر عایدی» به رسمیت شناخت. این تایید فقهی و قانونی، یکی از اصلی‌ترین موانع ذهنی و شرعی پیش‌روی نهادهای مالی و سرمایه‌گذاران داخلی را برطرف کرد. در کنار آن، بانک‌مرکزی در آذر ۱۴۰۳ چارچوب جامع تنظیم‌گری رمزارزها را ابلاغ کرد.
این چارچوب شامل تعریف دقیق «رمزپول» و «رمزدارایی» و «توکن اوراقبهادار» و حتی معرفی «نهاد امین» برای نگهداری امن دارایی‌های دیجیتال و ایجاد نهاد جدید «کارگزار رمزپول» با مجوز بانک‌مرکزی است. چندی بعد نیز دستورالعمل فعالیت کارگزاران رمزپول به تصویب رسید‌و برای آنها دامنه‌‌‌‌ای گسترده از خدمات شامل معامله، سبدگردانی و مشاوره با حداقل سرمایه‌ای بین ۴۰ تا ۴۰۰میلیارد‌تومان تعیین شد. اکنون این مجموعه مقررات بستری کم‌‌‌‌نظیر برای ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری رمزارزی به بازار رسمی کشور را فراهم کرده‌است. رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران در همایش بورس‌های اوراقبهادار در عصر رمزارزها، گفت؛ بورس تهران مدل پیشنهادی خود برای راه‌اندازی صندوق‌های رمزارزی را تدوین و به سازمان بورس ارائه کرده‌است.
مدلی که از سوی فعالان بازار به سازمان بورس پیشنهاد شده به این‌صورت عمل می‌کند که دارندگان بیت‌کوین یا سایر رمزارزهای معتبرمی‌توانند از طریق کارگزاران دارای مجوز بانک‌مرکزی، دارایی خود را مستقیما به صندوق رمزارزی دارای مجوز سازمان بورس بفروشند. رمزارز خریداری‌‌‌‌شده بلافاصله به نهاد امین دارای مجوز بانک‌مرکزی منتقل و با بالاترین استانداردهای امنیتی نگهداری می‌شود و تسویه‌ریالی با فروشنده نیز از همان کانال کارگزار رمزپول انجام می‌گیرد. واحدهای سرمایه‌گذاری یا یونیت‌های این صندوق‌ها همانند سایر صندوق‌های قابل‌معامله در بورس تهران در بازار صندوق‌های سرمایه‌گذاری معامله خواهند شد. برای جلوگیری از انحراف معنادار قیمت بازار از خالص ارزش دارایی‌ها(NAV)، حضور بازارگردان حرفه‌‌‌‌ای ضروری است.
در شرایطی که قیمت یونیت‌‌‌‌ها بالاتر از NAV باشد، بازارگردان با صدور واحدهای جدید و خرید رمزارز بیشتر از بازار و سپرده‌‌‌‌گذاری آن نزد نهاد امین، عرضه را افزایش می‌دهد و در شرایطی که قیمت پایین‌تر از NAV باشد، با جمع‌‌‌‌آوری یونیت‌‌‌‌ها از بازار، درخواست ابطال می‌دهد، رمزارز آزادشده را از نهاد امین دریافت و از طریق کارگزار رمزپول به دارندگان رمزارز می‌فروشد و نقدینگی حاصل را به بازار بازمی‌‌‌‌گرداند.طبق اظهارات کیانی، این سازوکار نه‌‌‌‌تنها اولین پل ارتباطی امن و قانونی میان دارندگان بزرگ رمزارز و بازار سرمایه رسمی کشور خواهد بود، بلکه با بهره‌‌‌‌گیری از زیرساخت‌های موجود بورس تهران، شفافیت، نقدشوندگی و نظارت چندلایه‌‌‌‌ای را به سرمایه‌گذاری در این کلاس دارایی نوین می‌آورد و می‌تواند گام بلندی در جهت جذب سرمایه‌های سرگردان رمزارزی به جریان مولد اقتصاد کشور باشد.
