جاماندگی بورس از صندوق‌های بیت‌کوینی جهان
کارشناسان بازار سرمایه معتقدند ورود صندوق‌های رمزارزی، به‌ویژه بیت‌کوین، بدون اصلاح زیرساخت‌ها و ایجاد چارچوب‌های شفاف عملیاتی، با محدودیت و ریسک بالا همراه است. آنها تاکید می‌کنند که راه‌اندازی گواهی بیت‌کوین و صندوق‌های کوچک آزمایشی می‌تواند نقطه شروعی امن و کنترل‌شده برای توسعه این ابزارها باشد.
چقدر به عملیاتی‌سازی صندوق بیت‌کوین نزدیکیم؟
احمد جانجان، کارشناس بازار سرمایه، درباره امکان راه‌اندازی صندوق‌های رمزارزی در ایران توضیح داد: این حوزه با مجموعه‌ای از چالش‌های بنیادی روبه‌روست که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. نخستین مساله نبود زیرساخت‌های امنیتی و شفافیت کافی است؛ زیرا حتی در سطح جهانی نیز رمزارزها به‌عنوان دارایی‌های پرریسک شناخته می‌شوند و این ریسک در ایران به دلیل ضعف عمومی در حوزه امنیت دیجیتال شدت بیشتری پیدا می‌کند. ذخیره‌سازی ایمن دارایی‌های دیجیتال نیازمند استانداردهای بسیار سخت‌گیرانه است، در حالی‌که در کشور بارها حتی سامانه‌های حساس مورد نفوذ قرار گرفته‌اند و همین موضوع نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد.
وی افزود: نبود چارچوب روشن در زمینه قیمت‌گذاری و استانداردهای حسابداری، مشکل دیگری است که مانع ورود دارایی‌های رمزارزی به ساختار رسمی بازار سرمایه می‌شود. بخشی از این مشکل به کندی به‌روزرسانی استانداردهای مالی در ایران بازمی‌گردد و بخش دیگر به محدودیت‌های فنی و حقوقی که امکان تطبیق این دارایی‌ها با مقررات فعلی بورس تهران را دشوار می‌کند. به‌گفته او، در چنین فضایی نمی‌توان انتظار داشت که صندوق رمزارزی با ساختار فعلی بازار سرمایه سازگار شود.
این کارشناس تاکید کرد: حساسیت بالای بانک مرکزی نسبت به رمزارزها یکی از موانع اصلی پیش‌روی چنین طرح‌هایی است. دامنه نوسان، حجم‌مبنا و سایر محدودیت‌های معاملاتی نیز با ماهیت بازار رمزارز سازگار نیست، زیرا ریزش‌های شدید و دوره‌ای رمزارزها می‌تواند به سرعت هراس گسترده در بازار ایجاد کند و ساختار فعلی بورس ایران توان مدیریت چنین شوک‌هایی را ندارد. مقیاس بازار رمزارزها بسیار بزرگ‌تر از بازار داخلی است و ترکیب این دو با قواعد فعلی، تناقض‌های عملی متعددی ایجاد می‌کند.
او گفت: با وجود همه این چالش‌ها، احتمال راه‌اندازی برخی صندوق‌های کوچک و آزمایشی در آینده وجود دارد، اما بعید است صندوق‌های بزرگ و پرریسک مجوز فعالیت کسب کنند. شاید بتوان صندوق‌های ترکیبی مانند «رمزارز-طلا» یا ابزارهای غیرمستقیم مشابه را طراحی کرد؛ زیرا بازار طلا به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند بخشی از نوسانات دلار را دنبال کند، در حالی‌که رمزارزها چنین امکانی را در محیط مقرراتی فعلی فراهم نمی‌کنند.
جانجان پیشنهاد داد: بهترین مسیر برای آینده این است که ابتدا به مشکلات ساختاری بازار سرمایه ایران پرداخته شود، برای مثال تا زمانی که بازار سهام دوطرفه نشده، امکان فروش استقراضی فراهم نشود، محدودیت‌هایی مانند قیمت‌گذاری دستوری، دامنه نوسان و حجم‌مبنا کنار گذاشته نشود، ورود ابزارهای جدیدی که ذاتا متفاوت از ساختار فعلی هستند، می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد.
او تاکید کرد: هرچند استقبال از ابزارهای نوین ضروری است، اما تجربه نشان داده که در بسیاری از مواقع نسخه‌های ایرانی‌سازی‌شده از الگوهای جهانی به دلیل ساختارهای غلط، به نتیجه مطلوب نمی‌رسد. اگر قرار باشد صندوق رمزارزی تنها یک نمونه کوچک و کنترل‌شده باشد، می‌تواند تجربه مفیدی ایجاد کند؛ اما هرگونه توسعه شتاب‌زده در چارچوب‌های کنونی، احتمالا ابزارهای موفق را هم به سرنوشتی نامطلوب دچار خواهد کرد.
کلید شفافیت صندوق‌های رمزارزی
عزت‌الله طیبی، کارشناس بازار سرمایه نیز درباره مسیر پیش‌روی صندوق‌های بیت‌کوین گفت: مسیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ایران به‌گونه‌ای پیش رفته که شباهت زیادی به تجربه بورس‌های توسعه‌یافته دارد و بسیاری از ابزارهای پایه‌ای شکل گرفته است. با این حال، به‌دلیل عقب‌ماندن بازار در ابزارهای مشتقه مانند آپشن و قرارداد آتی، بخشی از مدیریت دارایی همچنان با دشواری‌های جدی مواجه است. اگر هدف جذب سرمایه‌گذاران خارجی باشد، توسعه این ابزارها باید در اولویت مطلق قرار گرفته تا ساختارهای حرفه‌ای مدیریت ریسک در دسترس فعالان بازار قرار بگیرد.
وی توضیح داد: ورود به حوزه صندوق‌های مبتنی بر ارزهای دیجیتال پیچیدگی‌های فنی، نظارتی و امنیتی بیشتری دارد. نخستین مساله، تعیین محل نگهداری امن بیت‌کوین‌هایی است که قرار است پشتوانه صندوق باشد؛ موضوعی که به‌طور مستقیم با امنیت دارایی و اعتماد سرمایه‌گذار مرتبط است. چالش دوم به نحوه تسویه معاملات برمی‌گردد؛ اینکه معاملات واحدهای صندوق باید براساس ریال انجام شود یا بر مبنای ارز دیجیتال.
او تاکید کرد: برای رفع این دغدغه‌ها، ایجاد «گواهی بیت‌کوین» در بستر خزانه بورس کالا می‌تواند نقطه شروع مطمئنی باشد. در این ساختار، خود بیت‌کوین‌ها در کیف‌پول سرد نگهداری می‌شوند و گواهی‌های معادل آن در بازار قابل معامله خواهد بود. به گفته او، چنین مدلی سبب می‌شود صندوق‌ها به‌جای درگیری مستقیم با زیرساخت‌های رمزارزی، تنها گواهی‌های قابل‌رهگیری را معامله کنند و این سطح نظارت و امنیت را افزایش می‌دهد.
طیبی افزود: در حوزه تسویه معاملات، چه برای گواهی و چه برای واحدهای صندوق، تکلیف تتر باید مشخص شود. تعیین اینکه تتر چگونه قیمت‌گذاری شود، نرخ مرجع آن کجاست و تسویه ریالی بر چه مبنایی انجام می‌شود، از جمله مواردی است که نیازمند هماهنگی سازمان بورس، بانک مرکزی و صرافی‌های معتبر است. او هشدار داد که بدون این شفاف‌سازی، صندوق‌ها در مرحله اجرا با ابهام مواجه خواهند بود.
در بخش دیگری از این گفت‌وگو، او به نقش تقاضای عمومی اشاره کرد و گفت: آمارهای موجود نشان می‌دهد بخش بزرگی از جامعه در بازار رمزارز فعال است و تمایل دارد در فضایی شفاف و قانونمند فعالیت کند. او باور دارد ایجاد صندوق‌های رمزارزی می‌تواند بخشی از جریان نقدینگی پراکنده را به مسیر رسمی منتقل کند، به‌ویژه اگر استانداردهای امنیتی و نظارتی به‌درستی رعایت شوند. به اعتقاد او، این ابزارها نه‌تنها رقیب صندوق‌های سنتی نیستند، بلکه می‌توانند مکمل آنها باشند و به عمق‌بخشی بازار کمک کنند.
