چرا راه شاخصها از هم جدا شد؟
گام شکننده بورس
عکس : علی محمدی
اما شاخص هموزن که دماسنج دقیق‌تری از رفتار سهامداران خرد و وضعیت کلی بازار است، مسیری متفاوت را پیمود و با کاهش ارتفاع مواجه شد. این واگرایی نشان داد، بازار همچنان درگیر نبود اطمینان و احتیاط گسترده میان بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاران است. رشد محدود شاخص کل در معاملات دیروز در حالی رقم خورد که نماگر مذکور در سه‌شنبه گذشته موفق به ثبت رکورد جدیدی در سطح ۳میلیون و ۳۰۳ هزار واحد شده بود؛ سقفی تاریخی که پس از لمس آن، فشار فروش و رفتار محافظه‌کارانه فعالان بازار باعث شد شاخص در دو روز بعدی بخشی از رشد خود را از دست بدهد. اکنون، با بازگشت آرام شاخص کل، می‌توان این حرکت را تلاشی برای بازپس‌گیری جایگاه از دست‌رفته و تثبیت در محدوده‌های جدید ارزیابی کرد.
با این حال، آنچه بیش از همه در معاملات دیروز به چشم آمد، عدم همراهی شاخص هموزن بود. شاخص‌های سهامی در جریان معاملات روز گذشته راه خود را از هم جدا کردند. این موضوع بیانگر آن است که سهام کوچک و متوسط که عمدتا محل فعالیت سرمایه‌گذاران حقیقی هستند هنوز نتوانسته‌اند اعتماد ازدست‌رفته را بازیابند. در واقع، بخشی از سهامداران خرد همچنان در حالت تدافعی به سر می‌برند و حتی سقف‌شکنی‌های شاخص کل نیز نتوانسته به‌طور کامل آنها را به سمت خرید سهام هدایت کند. دلایل بسیاری را می‌توان برای این بی‌اعتمادی مطرح کرد. کارشناسان بر این باورند، ابهام در وضعیت متغیرهای کلان اقتصادی و نبود سیگنال مهم از سوی سیاستگذار یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر تردید و احتیاط معامله‌گران محسوب می‌شود. علاوه بر این دو متغیر، تجربه نوسان شدید در ماه‌های اخیر نیز سرمایه‌گذاران را محتاط کرده است. از این‌رو سرمایه‌گذاران برای مصون ماندن از نوسانات شدید، ترجیح می‌دهند بخشی از دارایی‌های ریالی خود را برای مهاجرت به بازارهای امن‌تر مانند طلا، ارز یا صندوق‌های با درآمد ثابت منتقل کنند. ضعف جریان پول حقیقی نشان‌دهنده آن است که سرمایه‌گذاران بازار را با احتیاط رصد می‌کنند.
در مجموع، برآیند معاملات روزهای اخیر نشان می‌دهد، بازار سهام پس از رکوردشکنی اخیر، به دنبال راهی برای ایجاد تعادل است. هرچند صعود مجدد شاخص کل می‌تواند نشانه‌ای مثبت تلقی شود، اما تا زمانی که بی‌اعتمادی سهامداران کاهش نیابد و پول حقیقی وارد بازار نشود، حرکت‌های صعودی بازار می‌تواند شکننده و کوتاه‌مدت تلقی شود. بازار اکنون بیش از هر چیز، نیازمند ثبات در وضعیت متغیرهای اثرگذار بر روند بازار است. تنها در چنین وضعیتی است که اعتماد سرمایه‌گذاران حقیقی بازسازی خواهد شد.
بازار سهام در شرایطی قرار دارد که با حجم و ارزش معاملات بسیار پایین در مقایسه با روزهای قبل از خود، سقف تاریخی را شکسته است. از این‌رو تثبیت نماگر اصلی در محدوده‌های فعلی شانس بسیار کمی دارد. مگر آنکه در روزهای آینده ارزش معاملات به بالای ۱۵همت افزایش یابد. با توجه به آنچه در بازار سهام می‌گذرد، در کوتاه‌مدت دو سناریوی کلی را می‌توان برای آینده بازار متصور شد. در صورتی که ارزش معاملات در سطوح پایینی باقی بماند، دوباره شاخص به دنبال حمایت‌های جدید برای جذب سرمایه‌های خرد تازه خواهد بود. یکی از این حمایت‌ها می‌تواند محدوده ۳میلیون و ۲۵۰هزار واحد باشد. با نزدیک شدن بازار به این محدوده مجددا p/e بازار به سطوح جذابی کاهش می‌یابد. به‌خصوص آنکه گزارش‌های ماهانه نیز نسبت P/S یا قیمت به فروش بازار را تعدیل خواهند کرد. با این حال، در سناریویی دیگر، فعال شدن هر کدام از محرک‌های مورد انتظار بازار نظیر کاهش فاصله دلار توافقی و آزاد، اصلاح فرمول نرخ خوراک و سیگنال‌های مثبت از سوی بودجه می‌تواند بورس تهران را از همین نقاط به مسیر صعودی باز گرداند. تزلزل بورس در این نقطه به دلیل انفعال سیاستگذار است که انتظاراتی را در بازار به وجود آورده است.
فراز و فرود معاملات یکشنبه
در جریان دادوستدهای دیروز بورس تهران، شاخص کل با رشد ۰.۰۴ درصدی به سطح ۳میلیون و ۲۷۴ هزار واحد رسید. شاخص هموزن نیز با کاهش ۰.۱ درصد در سطح ۹۳۷ هزار واحد متوقف شد. ۴۸۶میلیارد تومان پول حقیقی نیز از بازار خارج شد. به این ترتیب برای سومین روز متوالی بازار سهام، خروج سرمایه‌های خرد حقیقی را به نظاره نشست. ارزش معاملات خرد بازار سهام نیز رقم ۸ هزار و ۵۳۵میلیارد تومان را ثبت کرد. ارزش معاملات خرد بازار نیز برای دومین روز متوالی نتوانست از مرز روانی ۱۰ هزار میلیارد تومان عبور کند. این سنجه آماری با کاهش ۷ درصد نسبت به روز شنبه به زیر سطح ۹ همت سقوط کرد. رشد بازارهای موازی از ابتدای هفته باعث شده سهامداران با احتیاط بیشتری معامله کنند. صعود دلار و طلا، بخشی از سرمایه‌های خرد را از تالار شیشه‌ای دور کرده است. بسیاری از معامله‌گران ترجیح می‌دهند از ورود سنگین به سهام خودداری کنند یا در موقعیت‌های محافظه‌کارانه باقی بمانند. در روز شنبه نیز مشاهده کردیم که چگونه صندوق‌های طلا با ورود ۳ هزار و ۵۱۱میلیارد تومان، رکورد تاریخی ورود پول روزانه به این ETFها را شکستند. دیروز نیز این صندوق‌ها با استقبال چشم‌گیر روبه‌رو شدند.
دلار آزاد در معاملات روز گذشته وارد کانال ۱۱۶ هزار تومان شد و تا محدوده‌های میانی همین کانال پیشروی کرد. در بازار طلا نیز شرایط مشابهی رقم خورد. طلای ۱۸ عیار با افزایش قیمت، در محدوده ۱۱میلیون و ۸۰۰ هزار تومان معامله شد و سکه امامی در کانال ۱۲۳میلیون تومان میان خریداران و فروشندگان جابه‌جا شد؛ سطوحی که نشان می‌دهد موج تقاضا در بازارهای مذکور همچنان فعال است. این موضوع در کوتاه‌مدت می‌تواند به ضرر بازار سهام تمام شود.
ابهامات بورس صعودی
با این حال بسیاری از کارشناسان می‌گویند بازار سهام نیز در صورت تغییر وضعیت برخی متغیرها می‌تواند وارد رالی بازارها شود. در همین رابطه علیرضا خان‌محمدی، تحلیلگر بازارهای مالی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اظهار کرد: بازار سرمایه در حالی روزهایی کم‌رمق را پشت سر می‌گذارد که مجموعه‌ای از متغیرهای بنیادی، فضای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. بررسی رفتار معامله‌گران نشان می‌دهد بازار سهام دیگر به سیگنال‌های کوتاه‌مدت و اخبار غیرعملیاتی واکنشی نشان نمی‌دهد. در هفته‌های اخیر، آنچه به‌عنوان خبر یا شایعه به بازار مخابره شد، توان ایجاد موج پایدار تقاضا را نداشت. اگرچه هیجان کوتاه‌مدت ایجاد شد، اما به سرعت تخلیه شد. واقعیت امر آن است که سرمایه‌گذاران به دنبال نشانه‌های عملی از ثبات در وضعیت متغیرها و تغییر واقعی در عملکرد شرکت‌ها هستند. با این حال، در سطح تولید و فضای کسب‌وکار، تغییری معنادار مشاهده نمی‌شود.
به گفته این کارشناس، چشم‌انداز سودآوری شرکت‌ها همچنان مبهم است. مشکلات تولیدکنندگان در تامین سرمایه در گردش، تهیه مواد اولیه، واردات تجهیزات، محدودیت‌های صادراتی و حتی چالش در بازگشت ارز حاصل از فروش، فشار مضاعفی بر بنگاه‌های بورسی وارد کرده است. الزام فروش ارز صادراتی با نرخ‌هایی پایین‌تر از بازار آزاد نیز حاشیه سود شرکت‌ها را کاهش داده و انگیزه تولید را کم‌رنگ کرده است.
او در ادامه افزود: در چنین فضایی، نبود مشوق‌های حمایتی از سوی دولت و تداوم سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی (بدون برنامه‌ای برای خروج تولید از رکود) ریسک‌های عملیاتی شرکت‌ها را افزایش داده و چشم‌انداز سودآوری صنایع را مبهم کرده است.
این کارشناس افزود: در کنار چالش‌های بخش واقعی اقتصاد، بازارهای موازی به شکل بی‌سابقه‌ای برای سرمایه‌ها جذاب شده‌اند. نرخ‌های بالای بهره در اوراق و صندوق‌های درآمد ثابت، پیش‌بینی‌ها درباره افزایش نرخ سود در پی کسری بودجه و چشم‌انداز صعودی طلا و دلار موجب شده است بخشی از سرمایه‌گذاران ترجیح دهند دارایی‌های کم‌ریسک‌تر را انتخاب کنند.
خان‌محمدی افزود: طلا در شرایط فعلی از دو مسیر جذابیت کسب می‌کند. انتظارات صعودی نسبت به اونس طلای جهانی در پی تنش‌های ژئوپلیتیک و بحران بدهی آمریکا و از سویی پیش‌بینی رشد نرخ ارز در داخل به دلیل بودجه تورمی. این در حالی است که همزمان بازار کریپتو نیز پس از اصلاح اخیر به سطوح جذابی رسیده و بخشی از پول‌های سرگردان را جذب کرده است.
او اظهار کرد: اگرچه بسیاری از نمادهای بورسی به‌ویژه در صنایع فلزی و معدنی از منظر ارزش‌گذاری در محدوده‌های جذاب قرار دارند، اما بی‌اعتمادی نسبت به پایداری فروش‌ها و سیاست‌های آتی دولت مانع از شکل‌گیری موج تقاضای پایدار شده است. حتی شرکت‌های بزرگ مسی که فروش‌های خود را در بورس کالا با نرخ‌های بالا انجام می‌دهند نیز در کانون توجه قرار نگرفته‌اند؛ چراکه بازار نسبت به آینده این رونق اطمینان ندارد.
این کارشناس با اشاره به چالش‌های پیشروی این بازار گفت: با نزدیک شدن به فصل سرد و احتمال تشدید محدودیت‌های انرژی، نگرانی‌ها درباره توقف یا کاهش تولید همچنان پابرجاست. از سوی دیگر، فشار کسری بودجه دولت در ماه‌های پایانی سال احتمال افزایش عرضه اوراق و رشد نرخ سود را تقویت کرده که می‌تواند بر بازار سهام اثر منفی بگذارد.
در مجموع، بورس تهران با وجود برخورداری از سهام ارزنده، همچنان تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل کلان، سیاستی و رفتاری قرار دارد. در شرایطی که بازارهای موازی با چشم‌انداز مثبت روبه‌رو هستند، بازار سهام برای بازگشت به روند پایدار نیازمند یک محرک واقعی و عملی است. محرکی که بتواند ابهامات سودآوری شرکت‌ها را برطرف کند و فضای کسب‌وکار را بهبود بخشد. تا زمانی که چنین تغییراتی رخ ندهد، رفتار بازار بیشتر نوسانی و محافظه‌کارانه خواهد بود و سرمایه‌گذاران ناچارند ترکیب دارایی‌های خود را با هدف حفظ ارزش سرمایه تنظیم کنند.
