سوت قطار حومه‌ای برای پوشش سفرهای روزانه ساکنان شهر جدید مجاور مشهد، کی به صدا درمیآید؟
قطار گلبهار، تا بهار ۱۴۰۷
به حرکت درآمدن این قطار حومه‌ای علاوه بر کاهش ترافیک بین‌شهری به کاهش تصادفات و در نتیجه ارتقای ایمنی مسیر جاده‌ای نیز کمک خواهد کرد. با این حال، طرحی که از ۱۳سال قبل در دست احداث است، هنوز به سرانجام نرسیده و زمان بهره‌برداری از آن طبق وعده متولی دولتی پروژه، به شرط تامین مالی، به بهار ۱۴۰۷ خواهد رسید.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، وزیر راه و شهرسازی در جریان سفر اخیر خود به خراسان رضوی، گزارشی از پیشرفت پروژه قطار حومه‌ای مشهد - گلبهار دریافت کرد؛ پروژه‌ای که بیش از یک دهه از کلنگ‌زنی آن می‌گذرد ولی هنوز در انتظار سوت قطار است. این پروژه در ابتدا به‌عنوان یکی از طرح‌های استراتژیک حمل‌ونقل ریلی شرق کشور معرفی و در سال ۱۳۹۱ کلنگ‌زنی شد، اما مشکلات مالی و اجرایی موجب کندی سرعت اجرای و پیشرفت آن شد. با وجود خلف وعده‌های مکرر درباره تکمیل این پروژه، اکنون وزارت راه و شهرسازی با اولویت‌دهی به پروژه‌های ریلی به‌ویژه قطارهای حومه‌ای، تلاش دارد نقصان بزرگ شهرهای جدید در حوزه زیرساخت حمل‌ونقل را برطرف کند.
شهر جدید گلبهار در ۳۵کیلومتری شمال غربی کلان‌شهر مشهد قرار دارد. این شهر از جنوب به سلسله کوه‌های بینالود و از شمال به کوه‌های هزار مسجد منتهی شده و به علت قرار گرفتن بین دو رشته کوه، آب‌وهوای نسبتا دلچسبی دارد. جمعیت‌پذیری گلبهار با وسعت حدود چهار هزار هکتار، ۲۰۰هزار نفر پیش‌بینی شده و تا ۴۳۰هزار نفر، قابل توسعه است. خط ریلی مشهد - گلبهار نیز از محدوده وکیل‌آباد در مشهد آغاز شده و با طی مسافت ۴۰کیلومتر به شهر جدید گلبهار می‌رسد. در طرح توسعه این خط، مسیر تا شهر چناران نیز ادامه خواهد یافت که طول کلی آن را به ۴۶کیلومتر می‌رساند، اما تمرکز فعلی بر تکمیل و راه‌اندازی مسیر مشهد - گلبهار در زمان‌بندی ۳۶ماهه است.
بر اساس اعلام مجری پروژه، میزان پیشرفت فیزیکی قطار حومه‌ای مشهد - گلبهار تاکنون به ۳۷درصد رسیده و به لحاظ مراحل اجرایی، زیرسازی مسیر تکمیل شده است و تنها بخش باقی مانده از آن، تونل چهارکیلومتری است. همچنین روسازی مسیر در انتظار انتخاب پیمانکار است که به گفته مجری پروژه، به زودی انتخاب می‌شود.
طبق برآوردها، راه‌اندازی این خط ریلی می‌تواند زمان سفر بین مشهد و گلبهار را که در حال حاضر به‌طور میانگین حدود یک ساعت و ۴۰دقیقه است و بعضا در زمان‌های پرترافیک، به دو ساعت و نیم هم می‌رسد، به حدود ۴۰دقیقه کاهش دهد؛ امری که برای ده‌ها هزار نفر از ساکنان گلبهار، کارگران شهرک‌های صنعتی، کارمندان و دانشجویان ساکن در این شهر که ناگزیر به سفرهای مکرر بین شهر مادر و حومه هستند، اهمیت زیادی دارد. کاهش ۶۲۷میلیون لیتری مصرف سالانه بنزین، صرفه‌جویی در زمان سفرهای روزمره حومه‌نشین‌ها، کاهش حجم ترافیک جاده‌ای و به دنبال آن کاهش ۱۷۸۸ تن انتشار آلاینده در هوا به صورت سالیانه، از مواهب برجسته پروژه است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی ساکنان گلبهار و شهرهای اطراف کمک کند.
در ابتدای دهه ۹۰ قرار بود این خط حومه‌ای با فاینانس خارجی تامین مالی شود. با این حال، خروج پیمانکار چینی به‌دنبال تحریم‌ها و نوسان ارزی طی چند سال اخیر، مسیر تامین مالی پروژه را تغییر داد؛ به نحوی که دولت به‌رغم محدودیت‌ها، به استفاده از منابع داخلی تمایل نشان داد. به این ترتیب اکنون بخشی از این پروژه از محل بودجه عمومی کشور و بخشی از محل منابع شرکت عمران شهرهای جدید مانند مولدسازی اراضی در اختیار این شرکت، تامین مالی می‌شود.
فازبندی عملیات عمرانی
قطار گلبهار در فاز نخست، با قطارهای سالنی (ریل‌باس) که در شبکه قطار حومه‌ای مرسوم است به بهره‌برداری خواهد رسید، اما زیرساخت‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده که امکان برقی شدن خط در آینده فراهم باشد. هزینه تکمیل این فاز به قیمت امروز حدود هفت همت برآورد می‌شود، درحالی‌که اجرای کامل به‌صورت قطاربرقی نیازمند ۱۷همت سرمایه‌گذاری است و تحقق آن بدون جذب منابع مالی پایدار و مدیریت دقیق پروژه غیرممکن است. یکی از نقاط قوت پروژه، طراحی آن برای اتصال به خطوط داخلی متروی مشهد است. بر اساس طراحی اولیه قرار است این خط با خطوط یک و سه متروی مشهد تقاطع و امکان تبادل مسافر داشته باشد. این اتصال، بار مسافری بین خطوط شهری و حومه‌ای را به‌طور مناسب توزیع کرده و مسافران از دو ایستگاه مترو می‌توانند به طور مستقیم به شبکه راه‌آهن دسترسی پیدا کنند.
این اتصال به کاهش ازدحام ایستگاه‌های مرکزی متروی مشهد کمک خواهد کرد و دسترسی سریع و راحت به شبکه ریلی را برای مسافران تضمین می‌کند. بر اساس تازه‌ترین برنامه‌ریزی‌ها که پس از رفع موانع تامین مالی صورت گرفته است، این پروژه باید در بهار ۱۴۰۷ به بهره‌برداری برسد. برای بهره‌برداری از این پروژه در فاز اول در زمان شروع طرح، یک رام قطار هشت واگنه و در فاز دوم نیز ۲ رام قطار دیگر به این خط افزوده می‌شود. نکته مهم این است که تامین قطار جدید برای خط یاد شده، از ابتدا در پروژه پیش‌بینی شده و قرار نیست این خط با قطار قرضی افتتاح شود.
کارگران مشغول کارند
راه‌اندازی قطار مشهد - گلبهار فقط تسهیلگر حمل‌ونقل حومه‌نشین‌ها نیست؛ بلکه می‌تواند آثار گسترده اقتصادی و اجتماعی در منطقه داشته باشد. جمعیت شهر جدید گلبهار به‌عنوان یکی از شهرهای اقماری واقع در حومه مشهد، در سال‌های اخیر رشد چشم‌گیری داشته و جمعیت آن اکنون به ۱۲۰هزار نفر رسیده است. برآورد می‌شود که جمعیت این شهر در افق طرح به ۴۳۰هزار نفر برسد. همچنین قطار حومه‌ای مشهد - گلبهار به طور میانگین روزانه تقاضای سفر ۵۴هزار نفر در هر سفر را پاسخ می‌دهد. به این ترتیب اتصال گلبهار و سپس چناران در مجاورت آن به شبکه ریلی، فرصت‌های تازه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاری، توسعه صنعتی و افزایش اشتغال در این شهرهای کوچک فراهم خواهد کرد. این اتصال ریلی همچنین امکان توسعه گردشگری، تسهیل جابه‌جایی نیروی کار و تقویت پیوندهای اقتصادی بین شهرستان‌های استان خراسان رضوی را فراهم می‌کند.
شرکت عمران شهرهای جدید تاکید دارد که پروژه قطار حومه‌ای گلبهار پس از یک دوره غیرفعال شدن کارگاه‌‌های عمرانی، اکنون با سرعت قابل قبول در حال اجراست. با این حال، استفاده از منابع مالی غیرنقد روی سرعت پیشرفت این پروژه اثرگذار است.
طبق وعده مسوولان، بهره‌برداری از این خط ریلی در قالب ریل‌باس تا پایان دولت چهاردهم انجام خواهد شد و شهروندان گلبهار و مشهد اکنون چشم‌انتظار تحقق این وعده هستند. در صورت بهره‌برداری، این خط ریلی می‌تواند بخشی از بار سنگین ترافیک را از دوش جاده پرحادثه مشهد - گلبهار بردارد، زمان سفر را کاهش دهد و تحولی جدی در حمل‌ونقل استان خراسان رضوی رقم بزند. البته تحقق این اهداف منوط به تخصیص پایدار منابع مالی و مدیریت دقیق اجرایی خواهد بود.
آسیب مولدسازی
به گزارش «دنیای اقتصاد»، با وجود شتاب گرفتن عملیات اجرایی، نگرانی اصلی همچنان نحوه تامین مالی پروژه است. طبق اعلام مجریان پروژه، یکی از منابع اصلی تامین مالی پروژه قطارحومه‌ای مشهد - گلبهار، منابع غیرنقد و تکیه بر تهاتر اراضی و املاک در اختیار شرکت عمران شهرهای جدید است. این روش تامین مالی هم به دلیل دیرنقدشوندگی و هم به‌خاطر تبدیل‌شدن به ابزار «مولدسازی»، چالش‌های تازه‌ای را رقم می‌زند. الحاق اراضی به شهرهای جدید و تغییر کاربری زمین‌ها به‌عنوان راهکار تامین مالی، در عمل به شکل توسعه افقی شهرها بروز و ظهور پیدا می‌کند؛ مدلی معیوب که تبعات آن از ناترازی انرژی و کمبود منابع آب تا گسترش نامتوازن سکونتگاه‌ها را شامل می‌شود و همه اینها بدین معناست که الحاق اراضی به شهرها با هدف مولدسازی - که عمدتا به شکل تغییر کاربری انجام می‌شود - و ایجاد امکان تهاتر ملکی برای پرداخت هزینه اجرای پروژه‌های عمرانی به پیمانکاران، نارسایی بیشتر امکانات را در میان‌مدت به دنبال دارد. از این منظر، اگرچه قطار حومه‌ای مشهد - گلبهار می‌تواند امیدی برای بهبود حمل‌ونقل ایمن، سریع و پاک برای حومه‌نشین‌های استان خراسان رضوی باشد، اما پایداری تامین مالی و پرهیز از راهکارهای پرهزینه توسعه‌ای، شرط تحقق واقعی این دستاورد خواهد بود.
