تحلیل رسانههای جهان از عواقب احتمالی فعال‌سازی ماشه
اصرار غرب بر بحران‌زایی
اسنپ‌بک، سازوکاری که در سال ۲۰۱۵ در دل برجام گنجانده شده بود، بنا بود تضمین‌گر دیپلماسی برای حل بحران ساختگی اتمی ایران باشد، اما اکنون فعال‌سازی آن از سوی فرانسه، بریتانیا و آلمان (تروئیکای اروپایی) پس از تجاوز ۱۲روزه اسرائیل و آمریکا، همه‌چیز را به سوی پرتگاه فروپاشی سوق داده است و نگرانی‌ها درباره عواقب احتمالی آن در عرصه بین‌المللی، از جمله تلاش‌های عدم اشاعه، را بار دیگر شعله‌ور کرده است.
بحران اعتماد
الجزیره گزارش داد که اوایل ماه جاری میلادی، نشانه‌هایی دال بر احتمال بهبود وضعیت پرونده هسته‌ای ایران به چشم می‌خورد. سه‌شنبه ۱۸ شهریور، ایران و آژانس بی‌المللی انرژی اتمی از امضای توافقی در زمینه همکاری‌های جدید دوجانبه خبر دادند. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در نشست خبری پس از امضای سند همکاری جدید تاکید کرد که تهران همواره آماده شفاف‌سازی درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود بوده، اما حمله رژیم صهیونیستی و ایالات متحده به تاسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس در ایران، رسیدن به شیوه‌نامه جدید همکاری میان دو طرف را به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرد. رئیس دستگاه دیپلماسی در سخنان خود تاکید کرد که متن سند به‌دست‌آمده در قاهره با مصوبات مجلس شورای اسلامی پیرامون مرجع بودن شورای عالی امنیت ملی در همکاری‌های آتی با آژانس در انطباق کامل است و البته هشدار داد که در صورت تشدید تنش در پرونده ایران، تهران عقب‌نشینی از اجرای این توافق را حق مسلم خود می‌داند.
بنا به گزارش الجزیره، بسیاری از کارشناسان معتقد بودند که توافق قاهره می‌تواند سنگ‌بنایی باشد برای آغاز مجدد رایزنی‌های ایران و شرکای اروپایی برجام و رسیدن به تفاهمی فراگیر که بتواند منافع تمامی طرف‌های درگیر را تامین کند. اما با گذشت ۱۰ روز، اوضاع رنگ‌و‌روی دیگری به خود گرفت؛ روز جمعه ۲۸شهریور، شورای امنیت سازمان ملل متحد پیش‌نویس قطعنامه کره‌جنوبی به‌عنوان رئیس دوره‌ای این شورا را درباره تداوم لغو تحریم‌ها برای جلوگیری از اعمال مجدد محدودیت‌ها علیه تهران را تصویب نکرد. بنا به گزارش آسوشیتدپرس، این قطعنامه صرفا ۴ رای موافق از ۱۵ رای اعضای شورای امنیت کسب کرد و ۹ کشور رای مخالف و دو کشور رای ممتنع دادند.
فردای رای‌گیری شورای امنیت، ۲۹شهریور، شورای عالی امنیت ملی کشورمان با صدور اطلاعیه‌ای مهم اعلام کرد که با اقدامات نسنجیده ۳ کشور اروپایی در مورد پرونده هسته‌ای ایران، به‌رغم همکاری‌های وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین ارائه طرح‌هایی برای حل‌وفصل موضوع، عملا مسیر همکاری با آژانس دچار تعلیق خواهد شد. در‌عین‌حال، بر اساس بیانیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، در جلسه این شورا تاکید شد که سیاست جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی همکاری هرچه بیشتر برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه خواهد بود.
اصرار غرب بر تنش‌زایی
برای تروئیکای اروپایی تنها کارت باقی‌مانده جهت اعمال فشار به ایران تهدید سازوکار اسنپ‌بک بود. ایده بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل، از منظر طرف‌های غربی، یگانه سیاست موجود برای بازگشت برنامه هسته‌ای ایران به مسیر مطلوب آنها تلقی می‌شود. الشرق الاوسط با‌این‌حال گزارش داد که این استراتژی تا اینجای کار بیشتر در مسیر تنش‌زایی کارکرد داشته تا سوق دادن اوضاع به سوی دیپلماسی و گفت‌وگو. بنا به این گزارش، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در واکنش به رای‌گیری در شورای امنیت برای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، گفت که محدودیت‌ها نمی‌تواند مانع پیشبرد برنامه‌های این کشور شود. پزشکیان گفت: ما هرگز در برابر زیاده‌خواهی‌ها تسلیم نشده و سرخم نخواهیم کرد.
تروئیکای اروپایی در حالی نسبت به برنامه غنی‌سازی اتمی ایران اعتراض دارد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید کرده که نشانه‌ای دال بر تلاش این کشور برای دستیابی به بمب اتمی پیدا نکرده است. طرف‌های اروپایی البته همچنان تاکید دارند که پنجره دیپلماسی برای رسیدن به یک راه‌حل گشوده است. بنا به گزارش آسوشیتدپرس، کایا کالاس، مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا، در تاریخ ۱۷سپتامبر، پس از تماس تلفنی با وزیر امور خارجه کشورمان هشدار داد: ما با وزیر امور خارجه ایران در تماس بوده‌ایم و پنجره برای یک راه‌حل دیپلماتیک برای برنامه هسته‌ای ایران در حال کوچک شدن است. مسوول سیاست خارجه اتحادیه اروپا با نادیده گرفتن همکاری همیشگی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و توافق جدید تهران با آژانس گفت که ایران باید بدون تاخیر اجازه بازرسی از سایت‌های هسته‌ای را بدهد.
این در حالی است که شماری از اعضای شورای امنیت بر اهمیت رسیدن به یک راه‌حل مسالمت‌آمیز برای پرونده اتمی ایران تاکید دارند. بنا به گزارش یونهاپ، وزارت خارجه کره‌جنوبی یکشنبه ۲۱ سپتامبر با انتشار بیانیه‌ای توضیحاتی درباره تصمیم سئول درباره رای ممتنع به قطعنامه تمدید لغو تحریم‌های ایران ارائه داد. بنابر گزارش این خبرگزاری، در این بیانیه آمده است که رای ممتنع کره‌جنوبی در رای‌گیری شورای امنیت سازمان ملل در مورد تحریم‌ها علیه ایران در نتیجه بررسی چندجانبه عوامل مختلف با رویکرد حمایت از یک راه‌حل مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک برای مساله هسته‌ای ایران بوده است. از سوی دیگر، چو هیون، وزیر خارجه کره‌جنوبی، روز جمعه ۲۸ شهریور، پیش از انجام رای‌گیری شورای امنیت، در تماس تلفنی با همتای ایرانی خود گفت: از آنجا که پنجره دیپلماتیک برای حل این مساله هنوز باز است، امیدوارم همه کشورهای مربوطه به تلاش‌های خود برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک از طریق گفت‌وگو و مذاکره ادامه دهند. وی در ادامه این تماس بر مذاکره به جای تحریم تاکید کرد.
تنش سایه می‌افکند
کارشناسان هشدار می‌دهند که نتایج بازگشت تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند عواقبی فراسوی تصورات موجود داشته باشد. مجله کانتر کارنتز، چاپ هند، در مقاله‌ای هشدار داد که اعمال مجدد تحریم‌ها علیه صادرات تسلیحاتی و همچنین محدودیت‌های جدید مالی علیه ایران می‌تواند واکنش جدی تهران را به دنبال داشته باشد و احتمال تعلیق همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها یکی از این سناریوهای موجود در این زمینه است.
این مجله در ادامه عنوان کرد: این نکته را نباید از یاد برد که زمان چندانی از بالاترین حد از تنش‌های منطقه‌ای، یعنی تجاوز ۱۲روزه اسرائیل و آمریکا علیه تاسیسات اتمی ایران، نگذشته و این بحران همچنان سایه سنگین خود را بر سپهر سیاست بین‌الملل حفظ کرده است. در این گزارش آمده است که با توجه به اینکه وضعیت منطقه‌ای همچنان آماده اشتعال است، ایده بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و اصرار کشورهای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بیش از هر چیز می‌تواند زمینه‌ای برای آشوب و تلاطم بیشتر باشد و این چیزی نیست که جهان در حال حاضر به آن نیاز داشته باشد.
کانتر کارنتز در پایان عنوان کرد که مسیر پیش روی دیپلماسی بسیار دشوار است. هرگونه توافق احتمالی (هرچند که شاید دیگر امید چندانی به این مساله وجود نداشته باشد) باید بتواند مسائل ریشه‌ای را که به فروپاشی برجام انجامید، شامل شود. برای غرب، توافق به معنای پاسخ دادن به نگرانی‌هایش درباره برنامه هسته‌ای ایران است و برای طرف دیگر ماجرا، لغو دائم یا دست‌کم موقت تحریم‌ها شرط اصلی رسیدن به نتیجه‌ای ثمربخش است. قرائن و شواهد موجود حاکی از آن است که رسیدن به چنین نتیجه‌ای اگر نه ناممکن، بسیار دشوار است و زمان نیز اثبات کرده که در مواردی از این دست به سود طرفین کار نمی‌کند. باید منتظر ماند و دید که طی فرصت بسیار اندک باقی‌مانده آیا امکان گشایشی هرچند محدود برای این کلاف سردرگم به وجود می‌آید یا خیر.
