گزارش رسانه‌های جهان از اتمام انقضای پرونده توافق هسته‌ای ایران؛
نقطه سر خط
این سکانس از سینمای کلاسیک چه‌بسا تصویری بی‌مانند باشد برای توصیف بیرون آمدن ایران از زیر سایه قطعنامه ۲۲۳۱ و پایان برجام. برجام، توافق تهران با قدرت‌های جهانی که ۱۰ سال پیش برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران امضا شده بود، شنبه ۲۶مهر (۱۸ اکتبر) رسما پایان یافت. حال، آنچه پیش روی طرف‌های این توافق باقی مانده، جهانی بدیع و ناآشناست که تنها با مدیریت دیپلماتیک و خودداری از تنش‌زایی می‌توان در آن قدم گذاشت.
پایان توافق ۱۰ساله
رسانه‌های بین‌المللی نیز بی‌تردید از این مقطع تاریخی غافل نبوده و طی تحلیل‌ها و گزارش‌هایی پایان توافق برجام را بررسی و تحلیل کردند. گاردین طی گزارشی به تاریخ ۱۸اکتبر گزارش داد توافق هسته‌ای میان ایران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای این کشور رسما منقضی شد. این گزارش عنوان کرد که با نزدیک شدن به تاریخ ۲۶ مهر که طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل روز انقضای قانونی و پایان کامل محدودیت‌های هسته‌ای ایران بود، تنش‌ها به اوج خود رسید. در این نقطه، تروئیکای اروپایی، با حمایت و هماهنگی واشنگتن، دست به اقدامی تنش‌زا زد: فعال‌سازی مکانیسم ماشه. هدف از این اقدام، احیای خودکار تمامی قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل علیه ایران بود که پیش‌تر لغو شده بودند.
این تصمیم، از سوی تهران و متحدانش، اقدامی غیرقانونی و مصداق سوءاستفاده از سازوکارهای حقوقی شورای امنیت تلقی شد. ایران و کشورهای روسیه و چین تاکید کردند که این مکانیسم در شرایطی که خود اروپایی‌ها نتوانسته‌اند به تعهدات خود عمل کنند، فاقد وجاهت است و قطعنامه ۲۲۳۱ در موعد مقرر خود منقضی شده است. این اختلاف‌نظر شدید، نه‌تنها برجام را رسما به پایان رساند، بلکه شکافی عمیق و کم‌سابقه را در داخل شورای امنیت ایجاد کرد و عملا یک گره حقوقی در سطح بین‌المللی به وجود آورد.
گاردین افزود: این در حالی است که کایا کالاس، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا، پیش‌تر عنوان کرده بود که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران نباید به‌عنوان نقطه پایان دیپلماسی در نظر گرفته شود. وی در این رابطه گفت: رسیدن به راه‌حلی پایدار برای مساله هسته‌ای ایران تنها از طریق مذاکره می‌تواند حاصل شود. این روزنامه بریتانیایی در ادامه افزود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، نیز مدعی است که در پی توافق با ایران است، اما در عین حال توپ را در زمین تهران می‌اندازد. اما این نکته را نباید از یاد برد که تهران بارها تکرار کرده که آماده دیپلماسی است، البته با حفظ تعادل و ارائه تضمین‌های امنیتی از سوی غرب و بالاخص واشنگتن. در همین رابطه، حمید قنبری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه کشورمان، یکشنبه ۲۷ مهرماه گفت که تهران ادعای بازگشت خودکار تحریم‌ها (اسنپ‌بک) را به رسمیت نمی‌شناسد. بنا به گزارش ایسنا، قنبری طی سخنانی عنوان کرد که اسنپ‌بک ادعایی غرب عملا رسمیت نداشته و فاقد وجاهت قانونی است.
ناکامی اروپا در حفظ تعادل
رادیو بین‌المللی فرانسه از دیگر رسانه‌های غربی بود که طی مقاله‌ای به بررسی وضعیت جهان پسابرجام پرداخت. مقاله مذکور عنوان کرد که بررسی وقایع سال‌های اخیر نشان می‌دهد که فروپاشی برجام نه یک حادثه، بلکه پیامد مستقیم و محتوم نقض تعهدات پی‌درپی و تصمیمات سیاسی زیان‌باری بوده که بخش اعظم مسوولیت آن متوجه طرف‌های غربی برجام است. این گزارش عنوان کرد که پس از تجاوز ۱۲روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران، تنش‌ها به سطح بی‌سابقه‌ای رسید و انتظار می‌رفت اروپا بتواند در این میان به دیپلماسی میدان بیشتری بدهد. با این همه، فعال‌سازی اسنپ‌بک تمام این امیدها را به باد داد. با‌این‌حال، این رویکرد اروپا در گذشته نیز مساله‌ساز شده بود؛ برجام که بر تعادلی حساس میان ایران و غرب استوار بود، با خروج یک‌جانبه ایالات متحده از توافق در سال ۲۰۱۸، به طرز فاجعه‌باری به هم ریخت. دولت وقت آمریکا با بازگرداندن و تشدید تحریم‌ها تحت سیاست فشار حداکثری، عملا ایران را از مزایای اقتصادی برجام محروم ساخت و این توافق را از کار انداخت.
این گزارش افزود که بی‌عملی اروپا در قبال این تخطی آمریکا، عملا راه را برای شکست نهایی برجام فراهم کرد. دست آخر، با حمایت اروپا از تجاوز نظامی آمریکایی-صهیونیستی و اقدام برای فعال‌سازی ماشه، هرگونه امید به گشایش با غرب دود شد و به هوا رفت. در آخرین تحولات در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران در مجامع بین‌المللی، تهران، مسکو و پکن طی نامه‌ای اعلام کردند که بر اساس بند عملیاتی ۸ قطعنامه ۲۲۳۱، تمامی مفاد آن پس از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه یافته است و اختتام کامل و به‌موقع قطعنامه ۲۲۳۱ به منزله پایان بررسی موضوع هسته‌ای ایران در شورای امنیت است. ایران، روسیه و چین در ادامه عنوان کردند که موضوع هسته‌ای ایران که تحت عنوان منع اشاعه در دستور کار شورای امنیت قرار داشته است، باید از فهرست موضوعات مورد بررسی این شورا خارج شود.
آینده‌ای در سایه تقابل
بسیاری معتقدند که گرچه پایان رسمی برجام در تاریخ ۱۸ اکتبر اعلام شده، اما این توافق سال‌ها پیش عملا فروپاشیده بود. با‌این‌حال، العربی الجدید طی گزارشی با اشاره به پایان پرونده برجام، عنوان کرد که این توافق گرچه سال‌ها بود که دیگر کارکرد چندانی نداشت، اما در نهایت فعال‌سازی مکانیسم ماشه بود که تیر خلاص را به سال‌ها تلاش برای تنش‌زدایی میان ایران و غرب زد. این رسانه افزود: تصمیم تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی ماشه، درحالی‌که می‌توانستند مسیر دیپلماتیک دیگری برای تمدید یا اصلاح توافق بیابند، نشان از یک انتخاب آگاهانه برای بالا بردن سطح رویارویی داشت. غرب ترجیح داد به جای احیای اعتماد، با استفاده از یک ابزار حقوقی جنجالی، پرونده هسته‌ای ایران را بار دیگر به زیر چتر تحریم‌های شورای امنیت برگرداند، حرکتی که ایران آن را تجاوز به حقوق مشروع خود می‌داند.
اینجا بود که دیگر امیدها برای حفظ برجام به طور کامل از بین رفت و واقعیت جدیدی بر منطقه و جهان حاکم شد. دست آخر، برجام به پایان رسید، مکانیسم ماشه نیز فعال شد و شوک اقتصادی آن، هرچند به صورت اولیه، تخلیه گردید. رژیم تحریم‌های سازمان ملل از دیدگاه غرب بازگشته است. اما از نظر ایران و هم‌پیمانانش این احیا، فاقد مشروعیت و اعتبار حقوقی است و چین و روسیه تاکید دارند که تحریم‌ها علیه ایران را به رسمیت نخواهند شناخت.
رحمن قهرمان‌پور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل، در این رابطه عنوان کرد که اگر مسکو و پکن بتوانند در عمل محدویت‌‌ها علیه ایران را زیر سوال ببرند، این تحولی مهم در تاریخ رژیم تحریم‌ها محسوب می‌شود. قهرمان‌پور در ادامه گفت که این مساله بدان معناست که تقابل‌ها میان بلوک روسیه-چین و آمریکا به اوج خود رسیده است. این امر، از نظر قهرمان‌پور، واجد خصلتی دوگانه است و از یک سو، می‌تواند سبب شود که ایران بتواند از مواهب این تقابل برای دور زدن تحریم‌ها بهره‌مند شود. قهرمان‌پور در ادامه گفت که این مساله درعین‌حال خصلتی منفی نیز دارد و می‌تواند چنین قرائت شود که چه‌بسا امکان هرگونه تفاهم میان ایران و غرب منتفی است و این کشور به طور کامل در اردوگاه چین-روسیه قرار خواهد گرفت.
در پایان، همه‌چیز شکل و شمایل نهایی به خود گرفت: برجام تمام شد. ماشه هم کشیده و شوک اقتصادی آن تخلیه شد. رژیم تحریم‌های سازمان ملل از نگاه غرب برگشت، ولی از نظر ایران و هم‌پیمانان نه. حال، همه‌چیز در جهان بینابینی سکانس پایانی فیلم فارغ‌التحصیل تعریف می‌شود؛ از این پس، دیپلماسی با غرب تنها برای مدیریت تنش است. در غیر این صورت، شکل رابطه با غرب از طریق تقویت ابزارهای قدرت و اشکال مختلف رویارویی قهرآمیز بازتعریف خواهد شد. ایران پسابرجام باید از سلطه توهمات عادی‌سازی و رفع تحریم‌ها فراتر برود. چه‌بسا، دنیای پس از برجام، به‌رغم اقدام غرب برای بازگشت قطعنامه‌ها، از دوره برجام و قبل از آن امیدبخش‌تر باشد و نوید مسیر نوینی را پیش روی ایران قرار دهد.
