دستور کار سفر الکساندر لاورنتیف به تهران بررسی شد؛
بازگشت به سوریه از مسیر روسیه
از یک سال گذشته و پس از روی کار آمدن حکومت جدید به رهبری احمد الشرع یا همان ابومحمد الجولانی، ایران عملا سوریه را به‌عنوان متحد راهبردی چنددهه‌ای خود از دست داده و طبیعتا در راستای منافع منطقهای خود به دنبال احیای روابط با نظام جدید است.
این خط دیپلماتیک طبیعتا در دیدارهای مقامات ایران با الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سوریه مورد نظر، بحث و رایزنی قرار گرفته است. در همین چارچوب، الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سوریه، در دیدار با عراقچی و لاریجانی آخرین وضعیت منطقه را تشریح و درباره همکاری‌های منطقهای توضیحاتی ارائه کرد. لاریجانی ضمن تشکر از مواضع روسیه در شورای امنیت و همراهی با ایران در سازمان ملل، در زمینه همکاری‌های منطقهای از نظرات ایشان استقبال کرد.
طی دیدار روز دوشنبه با عراقچی نیز وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به سطح بسیار خوب روابط دوجانبه و همکاری‌های رو‌به‌رشد دو کشور در عرصه‌های دوجانبه، منطقهای و بین‌المللی، از مواضع قاطع و اصولی روسیه در شورای امنیت در مخالفت با سوءاستفاده از سازوکار حل اختلاف برجام جهت بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت در رابطه با موضوع هسته‌ای ایران قدردانی کرد.
نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه با اشاره به شراکت راهبردی ایران و روسیه، بر اهمیت رایزنی‌های مستمر بین مسوولان دو کشور در خصوص موضوعات منطقهای و بین‌المللی تاکید کرد. پیش‌تر اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در نشستی خبری درباره سفر این مقام روسیه گفته بود: «نماینده ویژه روسیه در امور سوریه با مقامات مرتبط با امور خارجه ایران دیدار و رایزنی می‌کند و این تماس‌ها در چارچوب همکاری‌ها و مشورت‌ها بین دو کشور در زمینه‌های مختلف است.»
اهمیت یک سفر
با توجه به این تحولات دیدارها و رایزنی‌های تهران و مسکو در این مقطع از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اما برای بررسی این دیدار باید به سمت و جایگاه لاورنتیف توجه داشت؛ او نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سوریه است که از اواسط هفته به تهران آمد و با وزیر خارجه و دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد. در این بین کرملین چهارشنبه هفته گذشته میزبان احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه که پیش از این با نام «ابو محمد الجولانی» شناخته می‌شد بود. جولانی در این دیدار به ولادیمیر پوتین، همتای روس خود گفت که به تمام قراردادهای گذشته میان کشورش و مسکو پایبند خواهد بود؛ تعهدی که نشان می‌دهد دو پایگاه اصلی نظامی مسکو در سوریه یعنی لاذقیه و طرطوس در امان هستند. همچنین به‌رغم اینکه روسیه از حامیان اسد بود، اما حاکمان جدید دمشق رویکردی عمل‌گرایانه در روابط با مسکو - همچون روابط با سایر کشورها - اتخاذ کرده‌اند. برای دمشق، حفظ روابط با روسیه برای بازسازی کشور جنگ‌زده و تقویت مشروعیت بین‌المللی دولت مهم است. با این حال جمهوری اسلامی ایران که در زمره حامیان بشار اسد بود، بعد از تغییر رژیم در سوریه حضور و نفوذ خود را از دست داد و اکنون مناسباتی بین ایران و سوریه برقرار نیست. همچنین شاهد سیگنالی منفی از سوی سردمداران جدید دمشق علیه تهران هم نبوده‌ایم. اخیرا جولانی در گفت‌وگویی با شبکه الاخباریه در خصوص رابطه با تهران با اشاره به اینکه پس از سقوط دولت بشار اسد، روابط سوریه با جمهوری اسلامی ایران به‌نوعی سرد شده، تصریح کرد: «ولی ما نمی‌گوییم که روابط خود با ایران را به صورت ابدی قطع کرده‌ایم؛ هرچند مشکلاتی با یکدیگر داریم.» وی ادامه داد: «اسرائیل سال‌ها سوریه را میدانی برای تعارض با ایران و ابزاری برای تقسیم آن می‌دید.»
این صحبت‌های جولانی، رایزنی‌های نماینده ویژه پوتین در سوریه با مقامات تهران و دیدار هفته گذشته الشرع و پوتین این سوال را مطرح می‌کند که آیا ایران می‌خواهد از طریق مسکو موقعیت از‌دست‌رفته‌اش را دوباره به دست آورد؟
سیاست ایران در سوریه جدید
فروردین‌ماه بود که وزیر امور خارجه ایران درباره روابط با سوریه جدید گفت: «خطر بسیار بزرگ، تجزیه سوریه است و به نظرم برای کل منطقه خطر است و منفعتش فقط برای اسرائیل و رژیم صهیونیستی خواهد بود. ما در سوریه فقط نظاره‌گر هستیم و تصمیم گرفته‌ایم که عجله نداشته باشیم.» وی افزود: «حتی برای ارتباط با دولت جدید هم عجله‌ای نداریم. سیاست انتخاب‌شده ما صبر و انتظار است و دخالتی در آنچه می‌گذرد نمی‌کنیم.»
سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر امور خارجه، نیز در همان مقطع در رویداد نخبگانی سلیمانیه ۲۰۲۵ گفت: «ما زمانی از سوریه خارج شدیم که متوجه شدیم دولت مرکزی دیگر تمایلی به دفاع ندارد؛ سیاست ثابت جمهوری اسلامی ایران، حمایت از دولت‌های مرکزی است؛ چه در سوریه، چه در دوره محاصره قطر.»
وی افزود: «جمهوری اسلامی ایران کاملا آماده است که در صورت نیاز، به دولت سوریه کمک کند تا به یک دولت فراگیرتر و بهتر تبدیل شود. این یک پیام رسمی است که از همین تریبون اعلام می‌کنم.»
از این زاویه می‌توان گفت ایران همچنان خواهان داشته شدن نقش موثر در سوریه است. سایت The Syrian Observer در گزارشی نوشت که ایران به‌رغم تغییرات عمده در دمشق، از حضور خود در سوریه دست نمی‌کشد. همچنین، در دیدار با مقامات روسیه، ایران بر این نکته تاکید کرده که بدون در نظر گرفتن منافع ایران، امنیت منطقهای موثر امکان‌پذیر نیست. ایران همواره اعلام کرده که آینده سوریه را باید سوری‌ها تعیین کنند و همه جریان‌های سیاسی، قومی، مذهبی حق مشارکت داشته باشند.
به نظر می‌رسد این رویکرد و اظهارات هم‌راستا با روندی است که ایران در قالب مذاکرات منطقهای و بین‌المللی با هدف راه‌حل سیاسی نه صرفا نظامی دنبال می‌کند. با گذر زمان و تغییر شرایط میدانی و سیاسی در سوریه، ایران ضمن حفظ مواضع خود، اعلام کرده که با دقت وضعیت را دنبال می‌کند و در زمان مناسب تصمیم می‌گیرد که می‌توان آن را انعطاف در مواجهه با تحولات جدید سوریه ارزیابی کرد. بنابراین مشخص است دیدار لاورنتیف در تهران در چارچوب همکاری روسیه و ایران برای تثبیت اوضاع سوریه و دنبال کردن یک راه‌حل سیاسی برای احیای روابط صورت گرفته است. تهران و مسکو در بیانیه‌ها بر این موضوع تاکید داشته‌اند که نمی‌گذارند سوریه به پایگاهی برای تروریسم تبدیل شود.
هماهنگی روسی-ایرانی برای دمشق جدید
سفر الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سوریه، به تهران در اکتبر ۲۰۲۵، تحلیلات مختلفی را در رسانه‌ها و محافل سیاسی ایرانی و روسی برانگیخته است. مقامات روسی این سفر را نشانه‌ای از تعمیق روابط استراتژیک با ایران می‌دانند و از دیدگاه آنها هدف از این سفر، «تثبیت روابط با ایران به‌عنوان یک قدرت مهم منطقهای» و «هماهنگی بیشتر در زمینه‌های امنیتی و سیاسی» است. این سفر را باید در چارچوب تلاش‌های مسکو برای جلوگیری از مداخلات خارجی در سوریه تحلیل کرد. روس‌ها معتقدند که ایران و روسیه باید در کنار ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، به‌منظور «حفظ ثبات منطقهای» و «مقابله با سیاست‌های توسعه‌طلبانه اسرائیل و تلاش‌های ایالات متحده برای هژمونی مستقیم» همکاری کنند. از سوی دیگر روسیه نگران است که با توجه به منافع تهران در سوریه، ایران ممکن است به دنبال استمرار درگیری‌ها برای تغییر موازنه به نفع خود باشد که این امر مطلوب مسکو نیست، زیرا روسیه به دنبال ثبات در سوریه و تثبیت جایگاه خود در شرایط جدید این کشور است. برخی تحلیلگران روسی بر اهمیت ادامه همکاری در قالب روند آستانه تاکید دارند. آنها معتقدند که با تغییرات سیاسی در سوریه، به‌ویژه روی کار آمدن دولت جدید، «نیاز به هماهنگی مستمر میان بازیگران منطقهای» بیش از پیش احساس می‌شود. در این راستا، سفر لاورنتیف به تهران به‌عنوان گامی در جهت «نرمال‌سازی روابط میان بازیگران منطقهای» و «مقابله با مداخلات خارجی» ارزیابی می‌شود. سفر لاورنتیف به تهران نشان‌دهنده اراده مسکو برای تقویت روابط با ایران و هماهنگی بیشتر در مسائل منطقهای، به‌ویژه در زمینه سوریه است. این سفر همچنین تاکیدی بر اهمیت همکاری‌های استراتژیک میان دو کشور برای مقابله با چالش‌های امنیتی و سیاسی در منطقه دارد.
* پژوهشگر ارشد مسائل روسیه
