گمانه‌زنی‌ها درباره بازگشت پرونده هسته‌ای به شورای امنیت اوج می‌گیرد؛
روزهای داغ ایران و شورای حکام در وین
نشست فصلی شورای حکام از ۱۷ تا ۲۱ نوامبر (۲۶ تا ۳۰ آبان) برگزار می‌شود. این نشست در حالی برگزار می‌شود که در پی تحولات اخیر، فضای پایتخت اتریش بیش از گذشته سنگین و آکنده از بدبینی و احتیاط است. برای بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان، گردهمایی آتی شورای حکام محلی است برای سنجش نبض تعهدات لرزان و تارهای کم‌وبیش گسسته دیپلماسی.
دنیای قشنگ نو
آلدوس هاکسلی، نویسنده بنام بریتانیایی، در کتاب «دنیای قشنگ نو» روایتگر تصویری کمابیش دوگانه از آینده جهان است؛ از یک سو، هاکسلی دنیای مدرنیزه و پربار را روایت می‌کند، جهانی که بر فقر و بیماری و نکبت فائق آمده است. اما تصویر دومی که این نویسنده بریتانیایی در برابر خواننده به تصویر می‌کشد، بیانگر جهانی تهی و تاریک است که برآمده از سرکوب و نابودی تنوع و چندجانبه‌گرایی است.
شاید فضای نشست آتی شورای حکام بیش از هر زمان دیگری به جهان دیستوپیایی‌هاکسلی نزدیک باشد؛ پیش‌تر، توافق برجام، همچو دیواری بلند، امنیت و شفافیتی قابل‌قبول بر فضا حاکم کرده بود. این توافق البته پس از خروج یک‌جانبه آمریکا در سال ۲۰۱۸ و آغاز کاهش متقابل تعهدات از سوی ایران بدل به پیکری نیمه‌جان شد. اما پس از تجاوز ۱۲روزه آمریکا و رژیم صهیونیستی و سپس فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپایی و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، همگان توافق کردند که برجام عملا از دست رفته است.
از سوی دیگر، براساس بند هشتم قطعنامه ۲۲۳۱، در تاریخ ۱۸ اکتبر، توافق برنامه جامع اقدام مشترک عملا پایان یافت. در ۲۵ مهرماه، سفیر و نماینده روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین با اشاره به این وضعیت اعلام کرد با انقضای مهلت اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ عملا پایان یافته و از این پس، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صرفا در چارچوب توافق جامع پادمان‌ها به بررسی موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران خواهد پرداخت.
این تحولات حاکی از آن است که نشست آتی شورای حکام در حالی برگزار می‌شود که تنش‌ها میان طرفین، نه از جنس اختلاف بر سر جزئیات فنی بلکه از بطن یک عدم اعتماد و ناترازی ایدئولوژیک و فراگیر سرچشمه می‌گیرند. بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران و اختلاف میان ایران و متحدانش با اروپا بر مشروعیت فعال‌سازی مکانیسم ماشه خود نشان از آن دارد که وضعیت پرونده هسته‌ای این کشور در حال حاضر گرفتار درگیری‌های حقوقی و رسانه‌ای گسترده‌ای است. این امر خود سبب می‌شود که در چنین فضایی، نشست شورای حکام بیش از گذشته بوی یک رویارویی را می‌دهد و نه یک رایزنی فنی و ساده.
تنش‌ها در اوج
ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در پی شرایط شکل‌گرفته پس از جنگ ۱۲روزه، تلاش کردند به‌نحوی فضا را برای پیشبرد دیپلماسی فراهم کنند. توافق قاهره که میان سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان و رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به امضا رسید، اقدامی بود در جهت هموار کردن و باز کردن گره‌های موجود به شکلی مسالمت‌آمیز. این در حالی است که ایران همزمان هشدار داد که فعال‌شدن مکانیسم ماشه سبب خواهد شد که این ابتکار به کناری زده شده و عملا از اعتبار ساقط شود. بی‌توجهی تروئیکا به این هشدارها سبب شد که تقلاها برای خارج کردن وضعیت از محور بحران بار دیگر با شکست مواجه شود.
این در حالی است که اظهارات اخیر دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره وضعیت برنامه هسته‌ای ایران به محور اصلی تحولات فعلی بدل شده است. گروسی طی مصاحبه‌ای از تلاش برای گسترش ارتباطات با مقامات ایرانی، از جمله سید عباس عراقچی، خبر داد و افزود تعامل دیپلماتیک اولویت آژانس است. وی در گفت‌وگو با روزنامه سوئیسی «لوتن» عنوان کرد: پس از جنگ تحمیلی۱۲ روزه، ایران می‌توانست روابط خود را با جامعه بین‌المللی قطع کند و از معاهده عدم اشاعه خارج شود، اما چنین نکرد. وی در ادامه با استقبال از این رویکرد ایران، گفت که سعی دارد ضمن حفظ فضای دیپلماتیک، تماس‌ها و ارتباطات خود را با وزیر امور خارجه کشورمان گسترش دهد. گروسی در ادامه عنوان کرد که در صورت شکست دیپلماسی، امکان استفاده از زور از سوی طرف‌های متخاصم همچنان وجود دارد. در واکنش به اظهارات اخیر گروسی، سید عباس عراقچی درباره هرگونه حمله تازه به این کشور هشدار داده و چنین عملی را شکست‌خورده خواند. عراقچی در واکنش به اظهارات رافائل گروسی گفت: نمی‌دانم ایشان این حرف را از سر نگرانی زده است یا تهدید. وزیر خارجه امور ایران افزود: کسانی که چنین تهدیدهایی می‌کنند باید بدانند تکرار یک تجربه شکست‌خورده، نتیجه‌ای جز شکست دوباره برایشان نخواهد داشت.
تهدیدها بالا می‌گیرد؟
این تحولات در حالی روی می‌دهد که برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از احتمال ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت است. لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال روز دوشنبه ۲۰ اکتبر در پلتفرم ایکس با اعلام این خبر نوشت: اگر همکاری‌ای از سوی ایران صورت نگیرد، به من گفته شده که سه کشور اروپایی ممکن است پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل بفرستند، احتمالا تا ماه نوامبر. وی در ادامه گفت: ایران می‌تواند وانمود کند که موضوع حل‌وفصل شده، اما چنین نیست. یادمان باشد که سه کشور اروپایی ۱۲ماه فرصت دارند تا قطعنامه مربوط به عدم پایبندی ایران در ماه ژوئن را به شورای امنیت ارجاع دهند.
از سوی دیگر، متحدان ایران تاکید دارند که مانع از اقدامات این‌چنینی از سوی اروپا خواهند شد. در همین رابطه، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، تاکید کرد هرگونه تلاش اروپا برای ارجاع پرونده هسته‌ای ایران از شورای حکام به شورای امنیت سازمان ملل با شکست مواجه خواهد شد. وی در نشست بین‌المللی مرکز مطالعات انرژی و امنیت (CENESS)، مواضع جدید روسیه در حوزه سیاست هسته‌ای و رژیم عدم اشاعه را تشریح کرد. وی در پاسخ به پرسشی درباره احتمال ارجاع قطعنامه اخیر شورای حکام علیه ایران به شورای امنیت، گفت چنین روندی از نظر رویه‌ای ممکن نیست و در صورت تلاش غرب، مسکو آن را وتو خواهد کرد. وی در ادامه عنوان کرد که هر طرح احتمالی طرف اروپایی برای ارجاع پرونده هسته‌ای ایران از شورای حکام آژانس به شورای امنیت ملل با شکست مواجه خواهد شد.
چالش‌های پیش رو
نشست آتی شورای حکام با بحران‌های متعددی مواجه است. این نهاد از یک سو نیازمند حفظ گفت‌وگو و دیپلماسی با ایران است. از سوی دیگر، فشارهایی که از سوی کشورهای اروپایی علیه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت می‌گیرد و موضع متحدان ایران در قبال این پرونده می‌تواند سبب شود که دوگانگی فراگیر خروجی پایانی نشست مذکور باشد.
این در حالی است که نشست پیش روی شورای حکام در وضعیتی سراسر متفاوت برگزار می‌شود و دیگر جهان شاهد اجماع پیشین علیه برنامه هسته‌ای ایران نیست. همچنین از یاد نباید برد که پذیرش داوطلبانه نظارت‌های فراپادمانی آژانس و توافق اخیر قاهره خود نشان از تعهد تهران به شفافیت و شکستن فضای بی‌اعتمادی بوده است، امری که می‌توان نشانه‌های آن را در سخنان گروسی درباره این پرونده تشخیص داد. همچنین نباید از یاد برد که تخریب توافق‌ها و گرایش امور به سوی تنش، دست آخر، ماحصل سیاست‌های طرف غربی بوده است. در غیاب یک راه‌حل مسالمت‌آمیز، به نظر می‌رسد که نشست آتی شورای حکام آتش زیر خاکستری است که همچنان امکان شعله‌ور شدن آن وجود دارد. باید منتظر ماند و دید که ماحصل دیدار ۳۵ کرسی وین به کدام سمت و سو گرایش پیدا می‌کند: تنش یا تعامل.
