موسسه مطالعات استراتژیک چشمانداز حل پرونده هسته‌ای را بررسی کرد؛
پایداری رژیم تحریم‌ها در بوته آزمون
مذاکرات قبل از جنگ ۱۲روزه
موسسه مطالعات استراتژیک در گزارش خود عنوان کرد که قبل از جنگ ۱۲روزه و بازگرداندن تحریم‌ها، مذاکرات بین ایران و جامعه بین‌المللی به‌رغم اختلاف‌ها و عقبگردهای گاه و بی‌گاه به‌شکلی سودمند ادامه داشت. این گفت‌وگوها در طول مذاکرات برجام به اوج خود رسید که محدودیت‌های زمانی برای غنی‌سازی و راستی‌آزمایی سرزده را در ازای لغو مرحله‌ای تحریم‌های هسته‌ای خاص، پایه‌گذاری کرد. در نتیجه این توافق، ایران از شرایط مطرح‌شده از سوی جامعه بین‌الملل پیروی کرد و در زمینه بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از خود همکاری نشان داد.
رویداد تاثیرگذار بعدی اما زمانی بود که ایالات متحده در سال ۲۰۱۸از برجام خارج شد و به خواسته‌های غنی‌سازی صفر دولت جورج دبلیو بوش، رئیس‌جمهور سابق، بازگشت. سه کشور اروپایی تلاش کردند ایران را از تحریم‌های ناشی از آن محافظت کنند، اما این تلاش‌ها نتیجه عملی چندانی نداشت. در سال ۲۰۱۹، ایران رویکردی چندساله از عدم پایبندی تدریجی را آغاز کرد: گسترش ذخایر اورانیوم غنی‌شده، نصب سانتریفیوژهای پیشرفته و محدود کردن همکاری با بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.
این گزارش همچنین عنوان کرد: در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده (۲۰۲۵-۲۰۲۱)، پیشرفت کمی در این زمینه حاصل شد. در اوایل دوره دوم ریاست جمهوری ترامپ، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه، پنج دور مذاکره با ایرانی‌ها با میانجی‌گری عمان برگزار کرد. طبق گزارش‌ها، ویتکاف پیشنهاد یک کنسرسیوم غنی‌سازی منطقه‌ای را داد که در آن چندین کشور برای تولید سوخت برای راکتورها با هم همکاری کنند. این در حالی است که در ۱۲ ژوئن ۲۰۲۵، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسما اعلام کرد که ایران به تعهدات پادمانی خود پایبند نیست. روز بعد، اسرائیل تجاوزی را آغاز کرد که به جنگ ۱۲روزه معروف شد.
توسل ناامیدانه به ماشه
موسسه مطالعات استراتژیک در ادامه گزارش خود افزود: پس از پایان این درگیری‌ها، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در ۹ سپتامبر با مقامات دیدار کرد تا بازرسی‌ها را از سر بگیرد. ایران اما تاکید داشت که پس از تجاوز اسرائیل و آمریکا، شرایط جدیدی برای انجام بازرسی و همکاری‌های هسته‌ای باید صورت بگیرد که این خواسته خود را در قالب توافق‌نامه قاهره نمایان کرد.
در همین اوضاع و احوال بود که سه کشور اروپایی به مکانیسم معروف ماشه که در شرف انقضا بود، متوسل شدند. این امر مجموعه‌ای از اقدامات تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد پیش از ۲۰۱۵ را برای فشار بر ایران مجددا برقرار کرد. اتحادیه اروپا و بریتانیا نیز تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران را (به ترتیب در ژوئیه ۲۰۲۵ و سپتامبر ۲۰۲۵) دوباره اعمال کردند و وزارت خزانه‌داری ایالات متحده بخش‌هایی از تدارکات موشکی و هوانوردی ایران را به فهرست تحریم‌های ویژه خود اضافه کرد. ایران بازگشت تحریم‌ها را نامشروع دانست. روسیه و چین هم از موضع ایران حمایت و اعلام کردند که تحریم‌های اعمال‌شده را اجرایی نخواهند کرد، امری که نشان‌دهنده اجماع شکننده پنج کشور عضو دائم شورای امنیت در مورد عدم اشاعه از سال ۲۰۱۷ است.
دیپلماسی در بن‌بست
گزارش موسسه مطالعات استراتژیک در ادامه عنوان کرد که چنین به نظر می‌رسد که هیچ‌کدام از بازیگران غربی این معادله علاقه‌ای به ازسرگیری مذاکرات نشان نمی‌دهند و گمان می‌کنند که اهرم فشار آنها در نهایت تهران را مجبور به تسلیم خواهد کرد. این در حالی است که ترامپ پرونده هسته‌ای ایران را موضوعی حل‌شده می‌داند و ادعا می‌کند که برنامه اتمی این کشور در طول جنگ ۱۲روزه به‌طور کامل نابود شده است. با این وجود، ترامپ در اوایل اکتبر اظهار کرد که ایالات متحده ممکن است پذیرای یک توافق منطقه‌ای گسترده‌تر با حضور ایران باشد.
این گزارش افزود: حتی اگر مذاکراتی صورت گیرد، هیچ همپوشانی در مواضع طرفین اصلی مذاکره وجود ندارد. مانند اواسط دهه ۲۰۰۰ در زمان بوش، ایالات متحده معتقد است که هیچ غنی‌سازی نمی‌تواند در خاک ایران انجام شود. با این حال، بدون همکاری روسیه و چین، توانایی ایالات متحده برای محدود کردن توانایی ایران در بازسازی برنامه‌های هسته‌ای خود چندان تاثیرگذار نخواهد بود. پس از جنگ ۱۲روزه و تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا، بعید به نظر می‌رسد یک توافق صرفا هسته‌ای مورد قبول طرفین باشد و این امر پیچیدگی بیشتری را به همراه دارد.
همان‌طور که سابقه طولانی مذاکرات نشان می‌دهد، مواضع طرفین ممکن است در ادامه نرم‌تر شود، به‌ویژه از آن جهت که مخالفت ایران، روسیه و چین با تحریم‌ها نشان‌دهنده رویکرد قاطع این کشورها علیه غرب است. اما یک عامل کلیدی با گذشت زمان بهبود نخواهد یافت: توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تایید فعالیت‌های هسته‌ای ایران. هر چه بازرسان مدت بیشتری بدون دسترسی بمانند، توضیح در مورد وضعیت اورانیوم و سانتریفیوژهای این کشور دشوارتر خواهد بود و این امر می‌تواند بهانه‌ای باشد برای تنش‌های بیشتر و جدی‌تر.
