تفسیر سیاسی-حقوقی نامه مشترک ایران، چین و روسیه به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بررسی شد؛
پایان ماموریت گروسی در پرونده هسته‌ای؟
تفسیر سیاسی-حقوقی نامه مشترک ایران، چین و روسیه به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بررسی شد
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی / عکس: AFP
در این نامه که نمایندگان دائم ایران، چین و روسیه نزد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آن را خطاب به رافائل گروسی، مدیرکل این آژانس، ارسال کردند، بر پایان همه مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ تاکید شده است. همچنین در این نامه، اقدامات سه کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها (اسنپ‌بک) غیرقانونی خوانده شده است. این در حالی است که پیش‌تر، تهران، مسکو و پکن به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت نیز نامه‌ای رسمی ارسال کرده و بر پایان رسمی برجام و سر رسیدن زمان انقضای این توافق تاکید کرده بودند.
جزئیات نامه
در بخش دیگری از نامه، بر پایان گزارش‌دهی مدیرکل آژانس درباره راستی‌آزمایی و نظارت در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ و اجرای برجام تاکید شده است. در متن این نامه آمده است: ما، سفیران و نمایندگان دائم جمهوری خلق چین، جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، افتخار داریم که به نامه مشترک وزرای امور خارجه خود به تاریخ ۲۸ اوت ۲۰۲۵ اشاره کنیم که در آن موضع مشترک در مورد اقدامات اخیر توسط انگلیس، فرانسه و آلمان در رابطه با قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) شورای امنیت سازمان ملل متحد بیان شده است.
این نامه مشترک تاکید کرد: ما تایید می‌کنیم که توسل به اصطلاح اسنپ‌بک توسط سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه به‌طور ذاتی، از نظر قانونی و رویه‌ای دارای اشکال است. این سه کشور که خود تعهداتشان تحت برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد را نقض کرده‌اند و نتوانسته‌اند رویه‌های تعیین‌شده تحت مکانیسم حل اختلاف (DRM) را به پایان برسانند، صلاحیت لازم برای استناد به مفاد آن را ندارند.
نامه مذکور تاکید کرد که با توجه به خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱، ماموریت گزارش‌دهی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد راستی‌آزمایی و نظارت تحت قطعنامه مذکور شورای امنیت سازمان ملل متحد پایان یافته است. نمایندگان ایران، چین و روسیه در ادامه عنوان کردند که در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اجرای برجام و همچنین راستی‌آزمایی و نظارت در جمهوری اسلامی ایران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، توسط قطعنامه شورای حکام به تاریخ ۱۵دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شده است. این نامه تصریح کرد که این قطعنامه همچنان معتبر بوده و تنها منبعی است که دبیرخانه آژانس در این زمینه ملزم به رعایت آن است.
تلاش‌های دیپلماتیک برای لغو تحریم‌ها
اقدام اخیر مسکو، پکن و تهران در ارسال نامه به گروسی، در ادامه ابتکارات حقوقی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در چارچوب پیگیری منافع کشور، مقابله با اقدامات غیرقانونی برخی کشورها، و پیشبرد مسیر قانونی لغو تحریم‌ها صورت می‌گیرد. این در حالی است که طی روزهای اخیر گروسی در مصاحبه‌ای با یک روزنامه سوئیسی درباره موجودی اورانیوم با غنای بالا در ایران مدعی شد که تهران فعلا بازرسان این آژانس را به صورت قطره‌چکانی می‌پذیرد. وی در ادامه مدعی شد که در صورت شکست دیپلماسی، نگران توسل به زور در قبال پرونده هسته‌ای ایران است. گفتنی است که این ادعا با پاسخ سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، مواجه شد. عراقچی در واکنش به اظهارات گروسی گفت: «نمی‌دانم ایشان این حرف را از سر نگرانی زده یا تهدید، اما کسانی که چنین تهدید‌هایی می‌کنند، باید بدانند تکرار یک تجربه شکست‌خورده، نتیجه‌ای جز شکست دوباره برایشان نخواهد داشت.»
از سوی دیگر، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی نیز گفت که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نخستین بار در ۱۰ سال گذشته، موضوع هسته‌ای ایران را بدون نظارت‌های تحت قطعنامه ۲۲۳۱ بررسی خواهد کرد. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، با انتشار پیامی در ایکس نوشت: «حدود ۳ هفته دیگر، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به موضوع هسته‌ای ایران رسیدگی خواهد کرد.» اولیانوف تصریح کرد: «برای اولین بار در ۱۰ سال گذشته، این کار در پرتو نظارت‌های تحت قطعنامه ۲۲۳۱ که دیگر وجود ندارد، انجام نخواهد شد.» کارشناسان معتقدند که اقدام ایران، روسیه و چین از آن جهت اهمیت دارد که طی هفته‌های آتی شاهد برگزاری نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهیم بود و این نشست در میانه بحران‌ها و اختلاف‌های فراگیر و چندقطبی بر سر پرونده هسته‌ای ایران برگزار می‌شود.
جدال حقوقی - سیاسی در وین
مطابق قطعنامه ۲۲۳۱، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وظیفه گزارش‌دهی درباره اجرای برجام را نیز داشت. این وظیفه با توجه به خاتمه قطعنامه ۲۲۳۱ملغی شده است. ولی گزارش‌دهی در چارچوب موافقت‌نامه پادمان بر سر جای خود باقی است. توافق‌نامه پادمان سال ۱۹۷۴ بین ایران و آژانس امضا شده و در طول بیش از ۵۰ سال هر زمان که ضرورت داشته، گزارش‌دهی کرده است. این وجه از گزارش‌دهی و وظیفه آژانس ارتباطی به قطعنامه ۲۲۳۱ ندارد، اما همان‌طور که اشاره شد مطابق این قطعنامه، آژانس یک وظیفه مازاد گزارش‌دهی هم در خصوص نحوه اجرای برجام داشت که اکنون منتفی شده است. باید توجه داشت که وظیفه دبیرکل آژانس درباره گزارش‌دهی پیرامون برجام طبق این قطعنامه پایان می‌یابد، اما گزارش‌دهی در چارچوب پادمان ادامه دارد. اکنون ایران، چین و روسیه با چنین نامه‌ای می‌خواهند تاکیدی مجدد بر این موضوع داشته باشند که قطعنامه ۲۲۳۱ خاتمه یافته، برجام منتفی شده است و بر اساس چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱، آژانس دیگر وظیفه‌ای برای انجام ندارد. در رابطه با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ طرف غربی هم با تهران، مسکو و پکن موافق است که این قطعنامه پایان یافته است.
در نامه نمایندگان ایران، روسیه و چین در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به رافائل گروسی آمده است: «ما تایید می‌کنیم که مطابق با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، تمام مفاد آن در تاریخ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ خاتمه یافته است. با توجه به این خاتمه، ماموریت گزارش‌دهی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد راستی‌آزمایی و نظارت تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد پایان یافته است.» در این نامه اشاره شده که در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اجرای برجام و همچنین راستی‌آزمایی و نظارت در جمهوری اسلامی ایران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، توسط قطعنامه شورای حکام به تاریخ ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵ (GOV/۲۰۱۵/۷۲) تصویب شده که این قطعنامه همچنان معتبر است. لذا اکنون مبنای کار آژانس نیز قطعنامه‌ای است که در دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شده است.
* دیپلمات پیشین
