آیا انتقادات معماران برجام، علیه همکاری‌های راهبردی ایران و روسیه است؟
انتقاد قالیباف از روحانی و ظریف
جدال لفظی اخیر میان محمدجواد ظریف و سرگئی لاوروف بر سر چگونگی گنجاندن مکانیسم ماشه در توافق برجام، دیروز به صحن مجلس کشیده شد. آنچنان که روز گذشته موجی از انتقادها به سوی وزیر اسبق خارجه و رئیس‌جمهوری پیشین روانه شد، بر سر آنچه مواضع ظریف در مورد روسیه و سخنان حسن روحانی در مورد مشارکت روسیه و چین در تمام تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بود. اما شاید مهم‌ترین نکته انتقادهای مطرح شده در صحن علنی دیروز مجلس، سخنان محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس علیه حسن روحانی و محمدجواد ظریف بود که آنها را به لطمه زدن به مسیر «همکاری‌های راهبردی ایران با روسیه» که به گفته‌اش در حال پیشرفت است، متهم کرد. در این بین البته نمایندگان طیف رادیکال مجلس هم علاوه بر اینکه اسنپ‌بک و مکانیسم ماشه را در تذکرها و نطق‌هایشان، حاصل بی‌تدبیری حسن روحانی، رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم در برجام توصیف کردند، شعار مرگ بر فریدون سر دادند و حتی خواستار رسیدگی به تخلفات حسن روحانی در دادگاه شدند.
ماجرا از کجا آغاز شد؟
همه چیز به 23 مهر ماه برمی‌گردد. همان روزی که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در اظهاراتی، هرگونه دست داشتن مسکو در گنجانده شدن اسنپ‌بک در متن توافق برجام را رد کرد و از ظریف به عنوان کسی که سازوکار ماشه را در متن توافق برجام گنجاند، یاد کرد. او همچنین در گفت‌وگویی در حاشیه نشست عرب-روسیه با رسانه‌های عرب ضمن منحصر‌به‌فرد توصیف کردن مکانیسم اسنپ‌بک در تصمیمات شورای امنیت، تصریح کرد: «این بند در واقع در مرحله نهایی مذاکرات، مستقیما میان ظریف و کری مورد توافق قرار گرفت.»
این سخنان واکنش محمدجواد ظریف، وزیر خارجه اسبق ایران را که مذاکره‌کننده ارشد ایران در جریان گفت‌وگوهای هسته‌ای بود، درپی داشت. او دو روز بعد در پنجاه و هشتمین گردهمایی «یاران و دانش‌آموختگان دانشگاه تبریز و علوم‌پزشکی درباره مردم و امنیت ملی» در سخنانی به ادعاهای وزیر امور خارجه روسیه پاسخ داد و تصریح کرد: «نه تنها اسنپ‌بک برای روزهای آخر مذاکرات نبود، بلکه اختصاص به گفت‌وگوهای بین بنده و جان کری وزیر خارجه آمریکا نیز نداشت.» او همچنین گفت: «در جریان مذاکرات اتمی آقای لاوروف و فرانسوی‌ها پیشنهادی در مورد وضعیت قطعنامه‌های گذشته شورای امنیت علیه ایران دادند که خیلی بد بود و ما تلاش زیادی کردیم تا آن پیشنهاد را کنار بگذاریم.»
این مجادله به مذاق بسیاری خوش نیامد و حتی برخی خبرهای غیررسمی حاکی از آن است که از ظریف خواسته شد تا به این مجادله به دلایل مصالح کشور پایان دهد. متنی که ظریف چند روز بعد در شبکه اجتماعی اینستاگرام خود با عنوان «مدتی ما لب از سخن دوختیم» منتشر کرد نیز به نوعی این خبر را تایید می‌کند.
او در این متن نوشت: «هفته گذشته متن مستدل و متوازنی را برای حمایت از روابط همسایگی و همکاری‌های بین‌المللی در کنار روشنگری در برابر سوءاستفاده‌های مغرضانه از اظهارات یک همکار قدیمی تهیه کرده بودیم و قصد داشتیم در روز یکشنبه و پس از اجرایی شدن بند 8 قطعنامه 2231 آن را منتشر کنیم. در این میان، پنج‌شنبه شب گذشته و در جلسه‌ای که از مدت‌ها قبل تنظیم شده بود، به احترام پرسش چندین نفر از حضار، ناگزیر از ارائه توضیحات مختصری شدم. پس از آن به توصیه دوستان و بزرگان، از انتشار متن مزبور خودداری کردم و در طول هفته گذشته در برابر موج گسترده هجمه سازمان‌دهی شده که به‌‌رغم توصیه‌ها هنوز ادامه دارد، به صورت یک‌جانبه سکوت کرده‌ام تا خدشه‌ای به منافع ملی وارد نشود.»
سر دیگر این ماجرا به حسن روحانی، رئیس‌جمهوری اسبق برمی‌گردد که توافق برجام در زمان او شکل گرفت. توافقی که از همان ابتدا مخالفانش تندروها و جناح رادیکال مجلس دهم بودند و پایان آن را هم در 26 مهر ماه سال جاری جشن گرفتند. اما دلیل حملات دیروز این طیف که برخی از آنها در مجلس کنونی نیز کرسی دارند سخنان اخیر روحانی در انتقاد از مجلس و از سوی دیگر اظهاراتش در مورد برجام است. روحانی روز ۱۱ شهریور، در جمع مشاورین خود خطاب به مخالفان برجام با اشاره به موضوع بازگشت تحریم‌ها در صورت پایان برجام «از آنها که آن زمان سند برجام را در مجلس آتش زده بودند» خواسته بود تا «ساکت باشند».
در ادامه روحانی روز ۲۰ مهر در جلسه دوره‌ای خود با استانداران دولت‌های یازدهم و دوازدهم با بیان اینکه «به دروغ می‌گویند دولت روحانی به شرق اعتنا نمی‌کرد» گفت: «بعد از برجام بالاترین قراردادی که درباره آن با کشورهای دنیا مذاکره کردیم با چین بود. آقای شی‌جین‌پینگ به تهران آمد، توافق کردیم و قول داد که ۴۰میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند. حالا کشورهای دیگر هم بودند مثل برخی اروپایی‌ها که ۱۰ یا ۱۲میلیارد مطرح کرده بودند، ولی ۴۰میلیارد را بانک‌های چینی به ما قول داده بودند. بعد از داستان خروج ترامپ از برجام بود که آنها عقب‌نشینی کردند.» سخنانی که در پاسخ به منتقدان رویکرد دولت‌هایش به غرب به جای شرق بیان شد. روحانی همچنین با گریزی به صدور 6 قطعنامه‌ای که در سال‌های گذشته در قبال ایران صادر شد، گفت: «در آن شش قطعنامه هم روس رای مثبت داد و هم چین.»
انتقاد از روحانی و ظریف در مجلس
همین سخنان روز گذشته موجی از تذکر و انتقاد را به سوی ظریف و روحانی روانه کرد که شاید مهم‌ترین آنها سخنان رئیس مجلس باشد. محمدباقر قالیباف در نطق پیش از دستور روز گذشته خود، نامه چند روز پیش وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه و جمهوری خلق چین به دبیرکل سازمان ملل متحد و رئیس شورای امنیت را نمادی از همبستگی استراتژیک این سه قدرت بزرگ عنوان کرد. او در ادامه با بیان اینکه چین و روسیه، به عنوان دو عضو دائم شورای امنیت، با قاطعیت در کنار ایران ایستاده‌اند، از همه سلیقه‌های سیاسی مختلف خواست تا در این برهه حساس با وحدت کلمه از این دستاوردها حمایت کنند. به گزارش ایسنا، رئیس مجلس در همین راستا گفت: لازم می‌دانم انتقاد صریح خود را نسبت به مواضع رئیس‌جمهور و وزیرخارجه اسبقمان اعلام کنم که دقیقا در شرایطی که مسیر همکاری‌های راهبردی ما با روسیه در حال پیشرفت است با مواضع خود به این مسیر لطمه زدند.
در کنار رئیس مجلس، امیرحسین ثابتی و حمید رسایی، نمایندگان تهران در مجلس نیز در تذکراتی به حسن روحانی تاختند. در این میان ثابتی روحانی را منفورترین سیاستمدار ایران توصیف کرد و خطاب به روحانی ادعا کرد: اگر به دنبال رضایت مردم بودی و اگر مردم برایت مهم بودند برای اسنپ‌بک هم نظرسنجی می‌کردی چنین افتضاحی بپذیریم یا نه.
به گزارش ایسنا، وی روحانی را به سوء و ترک فعل متهم و ادعا کرد که جایگاه اصلی روحانی پشت میله‌های زندان است و از قوه قضائیه خواست تا به این ادعاها رسیدگی کند. از سوی دیگر حمید رسایی دیگر نماینده تهران در مجلس در تذکری شفاهی با توهین‌آمیز خواندن اظهارات اخیر روحانی علیه مجلس، این اظهارات را با هدف پرت کردن حواس از تبعات آنچه «خیانت‌هایی که در دولت ایشان اتفاق افتاد» بیان کرد، خواند و اتهامات دیگری هم به روحانی همچون سرقت علمی در پایان‌نامه دکتری‌اش وارد کرد.
این سخنان البته واکنش حسام‌الدین آشنا، مشاور دولت روحانی را در شبکه اجتماعی ایکس خطاب به قالیباف درپی داشت و نوشت: «جمع بستن چین و روسیه در مواضع و تحلیل‌های مسوولان نظام، شایسته نیست.» او در ادامه با بیان اینکه «خوب نیست هر نوشته‌ای را که به‌دستتان می‌دهند با صدای بلند بخوانید» تصریح کرد: «تا آنجا که می‌دانیم آقای روحانی اخیرا درباره روسیه بیانی نداشته‌اند.»
این پیام بلافاصله با پاسخ محمد‌سعید احدیان، دستیار سیاسی رئیس مجلس روبه‌رو شد و خطاب به آشنا نوشت: سخنان آقای روحانی در تاریخ 20 مهر را ببینید، ظاهرا شما هم مثل مردم چندان سخنان رئیس‌تان را دنبال نمی‌کنید. البته چه کنیم که مواضع مسوولین وقت برای طرف‌های خارجی بسیار مهم است. در ادامه این جدال توییتری، همراهی رئیس مجلس با برخی از نمایندگان رادیکال مجلس در فضای مجازی موجی از واکنش‌ها را از سوی برخی از فعالان سیاسی برانگیخت. واکنش‌هایی که به نوعی به طرفداری از مواضع روحانی و ظریف در قبال بدعهدی‌های چین و روسیه در قبال ایران اختصاص داشت.
