توکیو بر گفت‌وگوهای سازنده با تهران تاکید کرد؛
دوستی ایران و ژاپن در عصر تحریم‌ها
در همین چارچوب و در شرایطی که ترامپ تور آسیایی خود را به ژاپن رساند، توشیمیتسو موته گی در پیامی در صفحه خود در شبکه ایکس، ضمن قدردانی صمیمانه از پیام تبریک سید‌عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان به مناسبت انتصاب وی نوشت: «اینجانب نیز بر آنم تا با جنابعالی، که از برجسته‌ترین دولتمردان ایرانی دارای شناخت نسبت به ژاپن هستید، گفت‌وگوهای نزدیکی داشته باشم.»
وزیر خارجه ژاپن همچنین در پیام خود تصریح کرد: «امیدوارم با کمال میل برای تحکیم هرچه بیشتر پیوندهای دیرینه و دوستانه میان ژاپن و ایران، که به‌همت پیشینیان بنیان نهاده شده است، با جنابعالی همکاری کنم.» وزیر خارجه ژاپن در بخش پایانی این پیام با اشاره به اهمیت ثبات و آرامش در منطقه غرب آسیا برای جامعه جهانی از جمله ژاپن، بر ضروری بودن نقش سازنده ایران در این راستا تاکید و تصریح کرد: «ژاپن قصد دارد تلاش‌های دیپلماتیک خود را برای صلح و ثبات در منطقه خاورمیانه همچنان ادامه دهد.»
سی مهر‌ماه بود که سید‌عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان؛ در پیام تبریک خود به وزیر امور خارجه ژاپن بیان کرد که روابط دوستانه و همکاری‌های دیرینه میان جمهوری اسلامی ایران و کشور دوست ژاپن بیش از پیش تعمیق و گسترش خواهد یافت. عراقچی در این پیام تاکید کرد: «اطمینان دارم با تکیه بر سوابق درخشان و تجربیات گران‌بهای شما روابط دوستانه و همکاری‌های دیرینه میان جمهوری اسلامی ایران و کشور دوست ژاپن بیش از پیش تعمیق و گسترش خواهد یافت.»
وزیر خارجه کشورمان ادامه داد: «با توجه به تجربه ارزشمندم از روابط مستحکم دو کشور در دوران سفارتم در توکیو، امیدوارم در دوره مسوولیت جنابعالی، تعاملات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور در فضایی مبتنی بر اعتماد و تفاهم متقابل توسعه یابد و در تحقق اهداف مشترک دوجانبه و بین‌المللی گام‌های موثری برداشته شود.»
ترامپ در توکیو
این سخنان وزیر خارجه ژاپن درباره روابط دوجانبه در شرایطی بیان می‌شود که دونالد ترامپ در تور آسیایی خود روز سه‌شنبه به توکیو رفت. رئیس‌جمهور آمریکا در سفر به ژاپن گفت که این کشور آسیایی دوستی است که همواره در کنار آمریکا بوده و این مساله با توجه به «درگیری کوچکی» که در گذشته بین دو کشور وجود داشته، شگفت‌انگیز است. ترامپ روز دوشنبه برای دیدار با نخست‌وزیر ژاپن و گفت‌وگو درباره کاهش تنش‌های تجاری وارد این کشور شد. رئیس‌جمهور آمریکا در روز نخست سفرش به ژاپن با امپراتور ناروهیتو دیدار کرد و سپس روز سه‌شنبه با سانائه تاکایچی، اولین نخست‌وزیر زن این کشور، گفت‌وگو و رایزنی داشت. همچنین سفارت ایران در ژاپن به بخشی از صحبت‌های ترامپ در توکیو که از حمله به ایران دفاع کرده است، واکنش نشان داد.
سفارت ایران در ژاپن با انتقاد از اظهارات اخیر رئیس‌جمهور آمریکا در دفاع مجدد از تجاوز نظامی این کشور به ایران، بی‌پروایی او را نگران‌کننده توصیف و تاکید کرد که این به جنگ‌طلبان اجازه می‌دهد که با ادعای برقراری صلح از زور استفاده کنند. به گزارش ایسنا، سفارت جمهوری اسلامی ایران در توکیو با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «روز سه‌شنبه، افتخار تجدیدشده رئیس‌جمهور آمریکا به یک اقدام تجاوزکارانه آشکار علیه ایران، به‌عنوان یک کشور مستقل، بار دیگر نقض آشکار اصول اساسی حقوق بین‌الملل، منشور سازمان ملل و ان‌پی‌تی (معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای) را تایید می‌کند.»
استمرار یک رابطه
تا پیش از تحریم‌های گسترده آمریکا، ژاپن یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت خام ایران بود. در اوایل دهه ۲۰۰۰، شرکت‌هایی مانند Inpex در پروژه‌های نفتی ایران (به‌ویژه میدان آزادگان) سرمایه‌گذاری داشتند. اما با فشارهای آمریکا و بازگشت تحریم‌ها، ژاپن به‌تدریج از پروژه‌های نفتی ایران خارج شد تا روابط خود با واشنگتن را حفظ کند. پس از توافق برجام (۲۰۱۵)، شرکت‌های ژاپنی دوباره علاقه‌مند به بازگشت به بازار ایران شدند، اما خروج آمریکا از برجام (۲۰۱۸) باعث شد این روند متوقف شود.
با این حال، ژاپن همچنان رویکردی متوازن دارد و از قطع کامل روابط اقتصادی با ایران خودداری کرده است؛ مثلا برخی مبادلات غیرنفتی و فرهنگی همچنان ادامه دارند. در صورت کاهش تحریم‌ها یا بازگشت به توافق هسته‌ای جدید، ژاپن احتمالا یکی از نخستین کشورهایی خواهد بود که برای سرمایه‌گذاری در انرژی پاک، پتروشیمی و زیرساخت ایران اقدام می‌کند. توکیو همچنین به دلیل سیاست انرژی پایدار خود، ممکن است در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در ایران (مثل خورشیدی و هیدروژنی) مشارکت کند. ژاپن همچنین در مجامع بین‌المللی عموما از رویکرد تعامل‌گرایانه با ایران حمایت کرده و از اقدامات تند علیه ایران (مانند فشار حداکثری آمریکا) فاصله گرفته است.
نقش میانجی‌گری ژاپن
در طول سال‌های گذشته ژاپن یکی از کانال‌های اصلی میانجی‌گری میان ایران و آمریکا بود و همواره سعی کرده نقش میانجی‌گر و بی‌طرف میان ایران و غرب را ایفا کند. چهارشنبه ۲۲ خرداد ۹۸ و در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی بود که شینزو آبه، نخست‌وزیر وقت ژاپن، برای انجام یک سفر دو‌روزه به تهران آمد. در آن زمان گفته شد که با توجه به افزایش تنش‌ها در خاورمیانه، این مقام ژاپنی با هدف کاهش تنش در منطقه به تهران آمده و سفر آبه به تهران نخستین سفر یک نخست‌وزیر ژاپنی طی ۴۱ سال گذشته و بعد از انقلاب اسلامی ایران بود. پیش‌تر تاکئو فوکودا در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۶ شمسی) به ایران سفر کرده بود. همچنین در سال ۱۳۶۲ و هنگام جنگ تحمیلی، پدر شینزو آبه به عنوان وزیر خارجه وقت این کشور، برای میانجی‌گری بین ایران و عراق به تهران آمد اما تلاش ژاپن در آن مقطع به نتیجه‌ای منجر نشد.
از مهم‌ترین اهداف آن سفر میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن بیان شده بود. هر چند محسن شریعتی‌نیا، کارشناس مسائل ژاپن، در همان زمان در سرمقاله‌ای برای روزنامه «دنیای اقتصاد» نوشت که نخست‌وزیر ژاپن به تهران آمده تا دو رابطه را ترمیم کند، رابطه ایران و آمریکا و رابطه ایران و ژاپن. در برداشت نخست او به ماموریتی غیرممکن آمده است. در چهل سال گذشته نه ایران و آمریکا و نه میانجی‌ها، توان ترمیم رابطه نخست را نداشته‌اند. رابطه ایران و ژاپن نیز در این چهل سال تابعی از فراز و فرود رابطه نخست بوده است.
بعد از آن سفر نیز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش را سپری می‌کرد، گفته بود که برای رسیدن به توافق میان دو کشور همچنان زود است. رئیس‌جمهور آمریکا در آن مقطع در پیامی توییتری نوشت: «با اینکه از سفر نخست‌وزیر شینزو آبه به ایران برای دیدار با مقامات ایران قدردان هستم اما احساس می‌کنم که همچنان حتی برای گمانه‌زنی درباره حصول توافق زود است. نه ما آماده‌ایم؛ نه آنها.»
البته ترامپ در آن زمان هم دچار تناقض‌گویی بود و همزمان با این توئیت در یک نشست خبری نیز گفته بود که از زمان خروجمان از توافق، ایران دیگر همانند قبل نیست و مایلیم که با این کشور به توافقی دست یابیم. اگر به توافقی با ایران دست یابیم، بسیار خوب خواهد شد اما اگر به توافق نیز نرسیم، باز هم خوب است.
بنابراین با توجه به اینکه ایران و ژاپن فراز و فرود خاصی در روابطشان بعد از جنگ جهانی دوم را شاهد نبوده‌اند و حتی برخی روابط را رو به توسعه ارزیابی کرده‌اند، همچنین با نظر به تمایل دو کشور برای گسترش همکاری‌ها، رویکرد چندجانبه‌گرایانه ژاپن و نیاز به ثبات در خاورمیانه، شاید بتوان آینده روشنی را برای مناسبات تهران و توکیو تصور کرد.
