«دنیای اقتصاد» افزایش سطح همکاری‌های تهران و اسلام‌آباد را بررسی کرد؛
پشت پرده تماس‌های ایران و پاکستان
در روز نخست حمله رژیم صهیونیستی به ایران، دولت پاکستان با انتشار بیانیه‌ای ضمن محکومیت حمله تروریستی رژیم صهیونیستی و اعلام همبستگی قوی با دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران گفت که حق ایران برای دفاع از خود طبق منشور سازمان ملل متحد محفوظ است. در بیانیه مذکور آمده بود که ایران طبق ماده ۵۱ منشور سازمان ملل حق دفاع از خود را دارد و پاکستان با قاطعیت در کنار ملت ایران ایستاده است. بعد از جنگ نیز پاکستان در زمره کشورهایی بود که به حمایت از ایران پرداخت. محمد اسحاق‌دار، معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه پاکستان، روز سوم تیرماه و همزمان با اعلام آتش‌بس، با اعلام استقبال کشورش از آتش‌بس میان جمهوری اسلامی ایران و (رژیم متجاوز) اسرائیل ابراز امیدواری کرد که این گام مثبت به صلح و ثبات پایدار در منطقه کمک کند.
رایزنی‌های دوجانبه
در این بین شاهد هستیم که مناسبات دوجانبه، رایزنی‌ها و سفرهای مقامات اسلام‌آباد و تهران بیش از پیش در جریان است. درحالی‌که رئیس مجلس شورای اسلامی روز چهارشنبه گذشته برای سفری سه‌روزه عازم پاکستان شد، روز گذشته نیز سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران و محمد اسحاق دار معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه پاکستان، طی تماسی تلفنی در خصوص آخرین روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی گفتوگو و تبادل نظر کردند. وزیر امور خارجه کشورمان ضمن تاکید بر اهمیت روابط دیرپا و دوستانه دو کشور همسایه و مسلمان، بر عزم ایران برای بسط و توسعه مناسبات در زمینه‌های مختلف تاکید کرد.
عراقچی با ابراز نگرانی نسبت به وضعیت موجود بین افغانستان و پاکستان، بر ضرورت تداوم گفتوگو بین دو طرف با همکاری کشورهای موثر در منطقه جهت رفع اختلافات و کاهش تنش تاکید کرد و آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای هر نوع مساعدت جهت نیل به این هدف اعلام کرد. وزیر امور خارجه پاکستان با تشریح آخرین وضعیت موجود و نتایج مذاکرات میان این کشور و افغانستان متعاقب تحولات اخیر، بر اهمیت حفظ صلح و ثبات در منطقه تاکید کرد. طرفین در خصوص تداوم رایزنی‌ها در این خصوص توافق کردند.
هدف‌گذاری تجارت ۱۰میلیارددلاری
روز شنبه بود که محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران، در جریان سفر به پاکستان با مارشال عاصم‌منیر فرمانده ارتش این کشور نیز دیدار و گفتوگو کرد. امنیت منطقه و همچنین همکاری‌ها درباره امنیت ایران و پاکستان جزو اصلی‌ترین موضوعات مورد بحث در این دیدار مهم بوده است. با توجه به عدم اشاره به جزئیات این دیدار به نظر می‌رسد در این دیدار توافقاتی بین ایران و ارتش پاکستان صورت پذیرفته باشد که طرفین نخواسته‌اند در مورد جزئیات آن اطلاعاتی منتشر کنند. رئیس مجلس شورای اسلامی روز چهارشنبه گذشته برای انجام سفر رسمی سه‌روزه عازم پاکستان شد و با مقامات اصلی این کشور دیدار و رایزنی داشت.
بعد از سفر قالیباف، محمد مدثر تیپو، سفیر پاکستان در ایران، در گفت‌وگویی تاکید کرد می‌توان درباره حضور ایران در پیمان دفاعی پاکستان و عربستان گفتوگو کرد. محمد مدثر تیپو گفت: «ایران کشور بسیار مهمی در منطقه غرب آسیاست و مرزهای مشترک زیادی با پاکستان و افغانستان دارد. ما از نقش میانجی‌گرایانه ایران در خصوص موضوع پاکستان و افغانستان تقدیر می‌کنیم و همچنین بار دیگر از اقدامات ایران برای کاهش تنش‌ها و میانجی‌گری این کشور برای کاهش تنش‌ها و درگیری با هند تشکر می‌کنیم.»
سفیر پاکستان در ایران در پاسخ به اینکه ایران و پاکستان قصد دارند در آینده نزدیک یک توافق تجارت آزاد امضا کنند؛ رشد روند کار چطور بوده است، توضیح داد: «دو کشور ظرفیت‌های زیادی برای گسترش واردات و صادرات دارند و برای این منظور جلسات زیادی برگزار شده و می‌شود. مقامات دو کشور تصمیم گرفته‌اند سطح تجارت دو کشور را به ۱۰میلیارد دلار در سال برسانند. ما به امضای این توافق‌نامه بسیار نزدیک هستیم و تقریبا ۹۰درصد مذاکرات و کار‌ها انجام شده و فقط منتظر هستیم تا برخی نکات بسیار مهم نهایی شوند. من توقع دارم که این توافق‌نامه ظرف ۳تا ۴ماه آینده امضا شود.» درواقع امروز با گذشت بیش از هفتاد سال از برقراری روابط دیپلماتیک میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی پاکستان، دیدارهای مستمر مقامات عالی‌رتبه دو کشور نشانه اراده مشترک تهران و اسلام‌آباد برای تعمیق روابط و ارتقای سطح همکاری‌ها به نفع ملت‌های دو سوی مرز است.
سفر شهباز شریف به تهران
اما نزدیکی روابط ایران و پاکستان به بعد از جنگ مربوط نمی‌شود و پیش از ۲۳ خرداد نیز شاهد دیدارهای دوجانبه‌ای بین مقامات دو کشور بودیم. در آخرین مورد دوشنبه پنجم خرداد بود که محمد شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، در دومین مقصد از تور منطقه‌ای‌اش وارد تهران شد. او در جریان این سفر یک‌روزه که به دعوت مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران صورت گرفته بود، ابراز امیدواری کرد که دو کشور بتوانند به توافق‌هایی در زمینه تجارت، سرمایه‌گذاری و... دست پیدا کنند. او همچنین بر لزوم ارتقای مبادلات تجاری میان ایران و پاکستان به سقف ۱۰میلیارد دلار تاکید کرد. پزشکیان نیز در نشست خبری مشترک با شهباز شریف، ضمن تاکید بر امنیت مرزهای مشترک میان دو کشور، اعلام کرد که دو کشور در ارتقای امنیت در مرزها و مبارزه با عوامل مخل امنیت در مرزها، اشتراک نظر دارند.
بعد از جنگ و در میانه مردادماه نیز رئیس‌جمهور ایران عازم این کشور شده تا هم بابت محکوم کردن عملیات اسرائیل علیه کشورمان از همسایه شرقی قدردانی کند و هم بر تلاش دو کشور بر افزایش حجم تعاملات بین طرفین و هدف‌گذاری ۱۰میلیارددلاری تاکیدی دوباره داشته باشد. همان زمان سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، همزمان با سفر مسعود پزشکیان به اسلام‌آباد، در یادداشتی در یک رسانه پاکستانی با تاکید بر اینکه «یکی از اصول اساسی سیاست خارجی ایران، ایجاد روابط قوی، پایدار و متقابلا سودمند با همسایگانش است» خاطرنشان کرد که «در این چشم‌انداز، رابطه ما با پاکستان جایگاه ویژه‌ای دارد». اکنون این مساله مطرح است که چه عواملی باعث شده که روابط ایران و پاکستان به‌خصوص در یک سال گذشته تا این حد روند رو به تصاعد داشته باشد.
پای عربستان در میان است
با توجه به شیب روابط ایران و پاکستان در یک سال گذشته به نظر می‌رسد چند متغیر داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در افزایش دیدارها، گفت‌‌و‌گوها و همچنین رایزنی‌های مقامات دو کشور و به‌نوعی افزایش سطح روابط ایران و پاکستان نقش دارد. در بعد سیاست خارجی به نظر می‌رسد نوع نیازهای داخلی، گسترش توجه به فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی و افزایش دامنه رایزنی‌های دفاعی و سیاسی در سیاست خارجی هر دو کشور به گسترش روابط و همسویی بیشتر منجر شده است. در بعد منطقه‌ای به نظر می‌رسد با گسترش دایره تنش بین اسلام‌آباد و کابل، پاکستان نگاه دوباره‌ای به گسترش رایزنی‌های منطقه‌ای در حول موضوع افغانستان دارد و تهران نیز با توجه به نوع سیاست خارجی‌اش و نوع نگاهش به مسائل افغانستان، دایره رایزنی‌ها و گفت‌و‌گوهای چندجانبه‌اش با پاکستان را در حوزه مسائل افغانستان گسترش داده است.
علاوه بر این، بعد از جنگ ایران و اسرائیل و نوع موضع‌گیری اسلام‌آباد در این زمینه، به نظر می‌رسد یک نگاه جدی‌تر از سوی ایران و پاکستان نسبت به گسترش همکاری‌های دفاعی، امنیتی و سیاسی بین دو کشور شکل گرفته است. یکی از عوامل دیگری که طی سال‌های اخیر در روند رو‌به‌رشد آرام روابط ایران و پاکستان نقش مثبت داشته، متغیر عربستان است. به‌عبارتی می‌توان گفت با توجه به عدم مخالفت عربستان با افزایش روابط تهران و اسلام‌آباد، پاکستانی‌ها یکی از موانع قبلی گسترش این روابط را پیش روی خود نمی‌بینند و لذا به گسترش روابط خود با ایران نگاه مثبتی دارند. علاوه بر این، باید به این مساله توجه داشت که با در نظر داشتن نوع موضع‌گیری ایران در جنگ هند و پاکستان در بهار گذشته، پاکستانی‌ها مایل هستند که سطح روابطشان با ایران را ارتقا دهند و به نوعی وضعیت روابط محدود سیاسی، اقتصادی، امنیتی و دفاعی با ایران را به مرحله بالاتری سوق دهند.
* پژوهشگر مسائل شبه‌قاره
