رسانهها پاسخ دادند: آرایش انتخابات عراق موازنه ایران و آمریکا را به چالش میکشد؟
دوئل تهران و واشنگتن در بین‌النهرین
السودانی و تلاش برای تنش‌زدایی
نیویورک تایمز طی یادداشتی به تاریخ ۹ نوامبر گزارش داد که کمتر شهروند عراقی به اندازه محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۳ و افزایش نفوذ ایران در بغداد پس از آن استقبال کرد. وی ۱۰ساله بود که پدرش توسط رژیم صدام حسین به دلیل عضویت در یک حزب سیاسی همسو با ایران اعدام شد. این در حالی است که السودانی هنوز هم تجاوز ایالات متحده به عراق را که منجر به سرنگونی صدام شد ستایش می‌کند، حتی با اینکه نخست‌وزیری خود را مدیون احزاب سیاسی شیعه همسو با ایران است.
این گزارش افزود: السودانی ۵۵ساله، برای دومین دوره نخست‌وزیری در انتخابات ملی روز سه‌شنبه ۱۱نوامبر نامزد شد و از تلاش‌های خود برای بازیابی درجه‌ای از استقلال از واشنگتن و تهران، بدون قربانی کردن روابط بغداد با هیچ یک از حامیان قدرتمندش، دفاع کرده است. این در حالی است که بسیاری این را یک هدف غیرممکن می‌دانند و معتقدند که در یک عراق به‌شدت چندپاره، چنین رویکردی ممکن است بدل به پاشنه آشیل السودانی بشود.
السودانی در طول سه سال تصدی خود، بر سه دستاورد سیاسی بزرگ نظارت داشته است؛ او سال گذشته میلادی در مورد خروج نهایی نیروهای ایالات متحده مذاکره کرد. از سوی دیگر، توانست عراق را از جنگ اسرائیل و ایران دور نگه دارد و از اوایل دوره نخست‌وزیری خود از قیمت بالای نفت برای تامین مالی رونق ساخت‌وساز استفاده کرد، امری که باعث افزایش اشتغال و مهار چرخه ناآرامی‌های مدنی در کشور شده است. بر این اساس، چه‌بسا بتوان چنین گفت که عراق تحت رهبری این نخست‌وزیر دوره‌ای از امنیت، ثبات و هماهنگی اجتماعی را پشت سر گذاشت، تغییری چشمگیر برای کشوری که به مدت دو دهه عرصه درگیری با قدرت‌های خارجی و نیروهای داخلی متخاصم بوده است. نیویورک تایمز در ادامه گزارش خود افزود: اکنون سوال این است که آیا ایران که طی ماه‌های اخیر جنگی ۱۲روزه را با اسرائیل و آمریکا از سر گذرانده است، در حال از دست دادن تسلط خود بر عراق، آخرین متحد اصلی خود در منطقه، است یا خیر؟ پرسش بعدی این است که آیا دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، می‌تواند همچنان نفوذ واشنگتن بر بغداد را حفظ کند یا خیر.
این در حالی است که السودانی بارها تاکید کرده که ایران از همسایگان تاثیرگذار عراق بوده و روابط بغداد-تهران همواره دوستانه بوده است. با این همه، نخست‌وزیر عراق تاکید کرده که این دوستی نباید به قیمت به خطر افتادن منافع ملی کشورش تمام شود. همچنین از یاد نباید برد که روابط میان ایران و عراق در پی تحریم‌های فراگیر ایالات متحده و نزاع‌های اخیر شاهد فرازوفرودهایی بوده است. با این همه، تحلیلگران سیاسی معتقدند که السودانی برای ایجاد تعادل میان تهران و واشنگتن یا جدا کردن کشورش از این دو، نبرد سختی در پیش دارد.
ادامه حضور و نفوذ ایران
بنا به گزارش نیویورک تایمز، واشنگتن همچنان نزدیک‌ترین شریک امنیتی بغداد و تامین‌کننده اصلی سلاح برای این کشور است. دولت ترامپ با تحریم‌های مالی بالقوه در ارتباط با گروه‌های نظامی مسلح همسو با ایران، نفوذ قابل‌توجهی در عراق دارد. از یاد نباید برد که ایالات متحده پیش از این چندین گروه نظامی شیعه را به عنوان سازمان‌های تروریستی معرفی کرده بود. از سوی دیگر، ایران همچنان یک نیروی قدرتمند در عراق است. شبه‌نظامیان شیعه، ستون فقرات حضور ایران در این کشور هستند و نیروهای سیاسی همسو با ایران بخشی مستحکم و تعیین‌کننده از بدنه سیاسی عراق به شمار می‌روند. در همین رابطه، ثامر بداوی، تحلیلگر در انستیتو سلطنتی «یونایتد سرویس»، یک اندیشکده دفاعی بریتانیا، گفت: تا زمانی که نیروهای تحت حمایت ایران استقلال عملیاتی خود را حفظ کنند، هیچ دولتی در عراق نمی‌تواند واقعا از نفوذ ایران جدا شود.
این در حالی است که ماه گذشته میلادی، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، طی تماسی تلفنی با السودانی درخواست خلع سلاح نیروهایی چون حشد الشعبی را تکرار کرد. با وجود این فشارها، السودانی معتقد است این نیروها اکنون یک نهاد امنیتی رسمی هستند که از دولت دستور می‌گیرند. این مساله از آن جهت اهمیت دارد که طی جنگ ۱۲روزه ایران و اسرائیل و همچنین از زمان آغاز درگیری‌ها در نوار غزه، گروه‌های شیعه در عراق موضعی تدافعی اتخاذ کرده و بسیاری معتقدند که السودانی در زمینه اتخاذ این رویکرد نقشی تعیین‌کننده داشته است.
نیویورک تایمز افزود که تحلیلگران عراقی معتقدند السودانی تا حد زیادی در مهار شبه‌نظامیان شیعه شکست خورده است. حیدر الشاکری، پژوهشگر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم‌هاوس گفت: این گروه‌های مسلح نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را حفظ کرده‌اند و دولت هنوز ظرفیت یا اراده کامل خود را برای خلع سلاح گسترده نشان نداده است. این بدان معناست که حضور و نفوذ ایران در سطوح بالای نظام سیاسی و نظامی عراق همچنان به قوت خود باقی است.
تامر بداوی نیز در این رابطه مدعی شد که السودانی با حمایت ایران، شبه‌نظامیان را با مشارکت دادن در قراردادهای دولتی متقاعد کرد که از حمله به ایالات متحده و سایر نیروهای غربی خودداری کنند. بداوی گفت: السودانی دستاوردهای کوتاه‌مدتی داشت، اما در عین حال به این گروه‌ها اجازه داد در اقتصاد ریشه بدوانند. این در حالی است که بنا به گفته مقامات رسمی عراق، هیچ مدرکی دال بر چنین توافقی وجود ندارد. با اتمام انتخابات روز سه‌شنبه، مساله رهبری عراق در دوران جدید پیش کشیده شده است. این انتخابات که شامل حضور ده‌ها حزب سیاسی بود، مذاکرات پشت پرده شدیدی را در مورد اینکه چه کسی سمت نخست‌وزیری را به دست خواهد آورد، آغاز می‌کند. بنا به قراردادها، این سمت همیشه به یکی از اعضای یک حزب سیاسی شیعه در سیستم تقسیم قدرت عراق می‌رسد و واشنگتن و ایران همیشه بخشی از این گفت‌وگوها هستند.
احتمال گشوده شدن جبهه‌های جدید
از سوی دیگر، به نظر می‌رسد انتخابات عراق و نتایج احتمالی آن به گمانه‌زنی‌ها درباره تاثیرات ژئوپلیتیک آن دامن زده است. فوربس به تاریخ ۱۰ نوامبر طی گزارشی مدعی شد که هم‌زمان با آغاز انتخابات پارلمانی در عراق، برخی کارشناسان نسبت به احتمال تغییر جبهه درگیری میان ایران و رژیم صهیونیستی به این کشور هشدار می‌دهند. این رسانه مدعی شد که احتمال انجام عملیاتی مشابه هفتم اکتبر ۲۰۲۳، این‌بار از سوی گروه‌های نظامی شیعه و با حمایت ایران وجود دارد و نتایج انتخابات پارلمانی می‌تواند تاثیراتی بر این امر بگذارد.
این در حالی است که روزنامه نیویورک تایمز پیش‌تر گزارش داده بوده که احتمال وقوع درگیری مجدد میان ایران و رژیم صهیونیستی مساله‌ای تنها وابسته به زمان است. از سوی دیگر، روزنامه جروزالم پست به تاریخ ۳۱ اکتبر مدعی شده بود که ارتش اسرائیل و موساد در حال آماده‌سازی برای مقابله با حملاتی مشابه عملیات هفتم اکتبر حماس، این‌بار از سوی گروه‌های شبه‌نظامی شیعه در عراق هستند. بر اساس ادعای این گزارش، وقوع حملات پهپادی و موشکی از سوی این گروه‌ها به سرزمین‌های اشغالی به‌عنوان یک احتمال قوی مطرح شده است.
در این رابطه، الکس المدیا، تحلیلگر مسائل امنیتی و انرژی، به فوربس گفت: به نظر می‌رسد این تصور در تل‌آویو وجود دارد که عراق ممکن است از سوی ایران به پایگاهی برای موج جدید حملات علیه اسرائیل بدل شود، خاصه از آن جهت که جایگاه تهران در سوریه طی تحولات اخیر و روی کار آمدن دولتی جدید در این کشور تضعیف شده است. وی افزود: با این حال، شخصا گمان نمی‌کنم چنین سناریویی تحقق یابد و شاهد موج جدید حملاتی از این دست باشیم، خاصه از آن جهت که طی چند ماه اخیر شاهد آن بودیم که گروه‌های شبه‌نظامی شیعه در عراق کم و بیش خود را از خط درگیری‌ها دور نگاه داشته‌اند. از سوی دیگر، کایل اورتون، پژوهشگر حوزه خاورمیانه، عنوان کرد که ایران بی‌شک تلاش دارد بر دایره نفوذ خود در عراق اضافه کند و از این رهگذر فشار و نظارت بر اسرائیل را افزایش دهد. این تحلیل‌ها در حالی مطرح می‌شود که محمد شیاع السودانی تاکید بسیار بر این نکته داشته که یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دوران زمامداری وی، بازگشت ثبات به عراق بوده است. بنابراین، به نظر می‌رسد وی تلاش بسیار دارد که عراق را از جرگه درگیری‌ها دور نگه دارد و اجازه ندهد وضعیت در این کشور از کنترل خارج شود.
ائتلاف‌های گروه‌های شیعه
در این میان نگاهی به ائتلاف گروه‌های شیعه می‌تواند شمای کلی از آرایش انتخابات پارلمان عراق به دست دهد. رقابت اصلی حول محور سودانی و مالکی است. ائتلاف «بازسازی و توسعه» به رهبری محمد شیاع السودانی با حدود ۵۰۰ کاندیدا وارد رقابت شده است. این ائتلاف رویکردی عمل‌گرایانه دارد و بر توسعه اقتصادی، جذب سرمایه خارجی و بهبود خدمات عمومی تاکید می‌کند. ائتلاف «دولت قانون» به رهبری نوری المالکی با حدود ۴۰۰ کاندیدا رقابت می‌کند و سابقه طولانی در قدرت دارد. این ائتلاف بر ملی‌گرایی شیعی، مقابله با تروریسم و تقویت نهادهای دولتی تمرکز دارد. لیست صادقون به رهبری قیس الخزعلی وابسته به عصائب اهل الحق، با حدود ۲۰۰ کاندیدا، ایدئولوژی مقاومتی و ضدتروریستی را دنبال می‌کند. جنبش حکمت ملی تحت رهبری عمار حکیم با حدود ۳۰۰ کاندیدا، بر اصلاحات معتدل و توسعه تمرکز دارد، اما شکاف‌های داخلی و عدم تاثیرگذاری واقعی، چالش‌های آن محسوب می‌شود.
ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری، وابسته به سازمان بدر، با حدود ۳۰۰ کاندیدا سابقه نظامی قوی دارد و بر امنیت و بازسازی تاکید می‌کند. جنبش حقوق نزدیک به گروه مقاومت کتائب حزب‌الله، بر مقاومت در برابر حضور نیروهای خارجی و تحقق عدالت اجتماعی تمرکز دارد و در بغداد و بصره پایگاه قوی دارد. علاوه بر این، ائتلاف‌های کوچک‌تر شیعی مانند «حرکة الوفاء»، «تحالف نصرة المستضعفین» و «ائتلاف بناء الدولة» در جنوب و بغداد فعالیت دارند. جریان صدر نیز انتخابات را تحریم کرده و از حامیان خود خواسته است روز سه‌شنبه در خانه‌هایشان بمانند.
کمیسیون انتخابات اعلام کرده است که نتایج اولیه ۲۴ساعت پس از پایان رأی‌گیری یعنی امروز (چهارشنبه) منتشر خواهد شد. پس از تایید نتایج توسط کمیسیون عالی مستقل انتخابات و دیوان عالی فدرال، پارلمان جدید متشکل از ۳۲۹ عضو تشکیل جلسه می‌دهد تا رئیس و نواب رئیس پارلمان انتخاب شوند و سپس رئیس‌جمهور، با توجه به بیشترین کرسی‌های پارلمانی، مامور تشکیل دولت خواهد شد.
