شورای حکام قطعنامه صادر می‌کند؟
زورآزمایی هسته‌ای در وین
نشست فصلی شورای حکام آژانس روز چهارشنبه، ۱۹ نوامبر (۲۸ آبان ماه ) از ساعت ۱۰ به وقت اروپای مرکزی - ۱۲:۳۰ به وقت تهران - با قرائت بیانیه رافائل گروسی مدیرکل آژانس اتمی آغاز خواهد شد. این نشست در حالی برگزار می‌شود که سه کشور اروپایی و آمریکا تحرکاتی را علیه ایران پیش از این نشست آغاز کرده‌اند. بنابر پیش‌نویس قطعنامه اروپایی، ایران «بر اساس قطعنامه‌های بین‌المللی که در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵ در زمینه عدم اشاعه هسته‌ای مجددا اعمال شدند، موظف است تمام فعالیت‌های غنی‌سازی و بازفرآوری، از جمله تحقیق و توسعه، و همچنین کار روی تمام پروژه‌های مربوط به آب سنگین را به حالت تعلیق درآورد و ماده اصلاح‌شده ۳.۱ را اجرا کند.»
خبرگزاری بلومبرگ گزارش داد کشورهای غربی سازوکار جدیدی تدوین می‌کنند که به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امکان می‌دهد وضعیت ذخایر تولیدات هسته‌ای ایران را مشخص کنند. این دستورالعمل‌ها قرار است طی روزهای آینده در یک نشست آژانس بررسی شود. «بلومبرگ» در این گزارش مدعی شده ایران درخواست‌های بین‌المللی برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده را نادیده گرفته است.آژانس چند روز پیش تایید کرده بود عملیات بازرسی در ایران به‌طور کامل ازسر گرفته نشده و برآورد ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران تغییری نکرده است. به گزارش خبرگزاری رویترز، آژانس روز چهارشنبه در گزارشی محرمانه افزود ایران هنوز اجازه ورود بازرسان به سایت‌های هسته‌ای را که ژوئن گذشته هدف حمله اسرائیل و آمریکا قرار گرفته بودند، نداده است. در این گزارش تاکید شده بازرسی ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران «مدت‌ها با تاخیر روبه‌روست».
المیادین هم با بررسی فضای نشست، نوشت که پیش‌نویس، نگرانی‌های این کشورها در مورد گزارش رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، را بیان می‌کند و «نتیجه می‌گیرد که برای آژانس مهم است که بتواند در اسرع وقت ذخایر مواد هسته‌ای اعلام‌شده قبلی ایران را راستی‌آزمایی کرده تا نگرانی‌های خود را برطرف کند و از رعایت توافق‌نامه پادمان‌های معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در مورد انحراف احتمالی مواد هسته‌ای اعلام‌شده از کاربردهای صلح‌آمیز اطمینان حاصل کند.» با وجود انتشار پیش‌نویس قطعنامه اما لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال، می‌گوید که بعید است پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع داده شود و بیشتر حالت هشدار به ایران را دارد.
به گفته نورمن کشورهای غربی نیز می خواهند به دیپلماسی زمان بیشتری دهند؛ با این وجود وضعیت همیشه به این شکل باقی نمی‌ماند.همچنین پیش‌نویس قطعنامه آمریکا و سه کشور اروپایی، از ایران خواسته که «کاملا مطابق با مفاد پروتکل الحاقی عمل کند» و در‌عین‌حال، ابراز تاسف کرده که «ایران در پنج ماه گذشته اطلاعات درخواستی در مورد وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده و تاسیسات هسته‌ای خود تحت پادمان را در اختیار آژانس قرار نداده است».
هشدار ایران
همزمان با تحرکات غربی‌ها، نماینده دائم ایران در آژانس نسبت به این تحرکات مخرب آمریکا و سه کشور اروپایی در اجلاس شورای حکام هشدار داد. رضا نجفی، نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره اقدام آمریکا و سه کشور اروپایی در ارائه پیش‌نویس قطعنامه جدیدی در شورای حکام آژانس گفت: «آمریکا و سه کشور اروپایی در ادامه سوءاستفاده‌های خود از سازوکارهای بین‌المللی برای تحمیل دیدگاه‌های غیرمنطقی و قلدرمآبانه خود علیه ملت ایران، در صددند با بهره‌گیری سوء از اکثریت عددی خود در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آنچه را در نیویورک به دست نیاوردند در وین تحمیل کنند.»
وی تصریح کرد: «تحمیل گزارش دهی بر مدیرکل بر اساس قطعنامه‌های منقضی شده شورای امنیت، علاوه بر اینکه اقدامی کاملا غیرقانونی و ناموجه است، در عمل نیز به پیچیدگی‌های موجود خواهد افزود و ضربه‌ای دیگر به دیپلماسی وارد خواهد کرد.» نجفی همچنین تاکید کرد که اقدام غیرقانونی آمریکا و سه کشور اروپایی هیچ تغییری در وضعیت فعلی اجرای پادمان در ایران که نتیجه تجاوز جنایتکارانه آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ایران و مماشات و همدستی سه کشور اروپایی است، ایجاد نمی‌کند. نماینده ایران ضمن دعوت از همه کشورهای عضو شورای حکام برای مخالفت با یکجانبه‌گری‌های مخرب آمریکا و سه کشور اروپایی در رابطه با موضوع هسته‌ای ایران، بر حق ایران برای واکنش مقتضی به هرگونه تحرک غیرقانونی و ناموجه آمریکا و سه کشور اروپایی تاکید کرد.
همچنین اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، روز پنج‌شنبه گذشته در سخنانی تکرار موضع غیرمسوولانه کشورهای عضو گروه ۷ در تایید اقدام غیرقانونی و ناموجه سه کشور اروپایی و آمریکا در سوءاستفاده از سازوکار حل اختلاف برجام برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت علیه ایران را به منزله حمایت آنها از یک اقدام متخلفانه بین‌المللی دانست و تاکید کرد که این موضع‌گیری گروه ۷ به هیچ عنوان ماهیت غیرقانونی و ناموجه اقدام سه کشور اروپایی و آمریکا را تطهیر نمی‌کند.
پرونده به شورای امنیت نمی‌رود
در‌حالی‌که پیش‌نویس قطعنامه آمریکا و سه کشور اروپایی منتشر شده و سه روز دیگر نشست شورای حکام آغاز می‌شود، اما لارنس نورمن، خبرنگار آمریکایی، درخصوص اینکه انتظار می‌رود در روزهای آتی قطعنامه‌ای در رابطه با ایران صادر شود، خاطرنشان کرد که در حال حاضر، هیچ ارجاعی به شورای امنیت سازمان ملل و هیچ قطعنامه عدم پایبندی وجود نخواهد داشت.
خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال در یک رشته پیام در شبکه اجتماعی ایکس و در پاسخ به پرسشی درباره احتمال ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد نوشت: «می‌دانم که خیلی بعید است. (در حال حاضر) برنامه این نیست. همان‌طور که گزارش دادم، قبلا در دست بررسی بود اما الان نیست. این هفته یک قطعنامه چهارجانبه صادر خواهد شد. این قطعنامه به گروسی (مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) در مورد الزامات گزارش‌دهی دستوراتی شفاف می‌دهد و ایران را به دلیل عدم همکاری با آژانس سرزنش می‌کند.» وی ادامه داد: «اما به نظر می‌رسد فضا این است که بیایید به دیپلماسی زمان بدهیم. درگیری ژوئن هنوز تازه است، بیایید آن را تشدید نکنیم. بنابراین، فعلا هیچ ارجاعی به شورای امنیت سازمان ملل و هیچ قطعنامه عدم پایبندی وجود ندارد. با این حال، این وضعیت برای همیشه ادامه نخواهد یافت.»
نورمن در پیامی دیگر نوشت: «و یادآوری می کنم در حال حاضر برای سه کشور اروپایی (E۳)، دو گزینه شورای امنیت سازمان ملل در دسترس است. آنها حتی می‌توانند با هم ترکیب شوند. ۱. ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل برای عدم پایبندی (ایران) به تحقیقات پادمانی در مورد مواد هسته‌ای اعلام نشده. ۲. (اعلام) عدم گزارش‌دهی از سوی ایران و عدم دسترسی (بازرسان آژانس اتمی) از ماه ژوئن. هر دو می‌توانند گسترش داده شوند.»خبرنگار آمریکایی افزود: «اما انتخاب این نیست که این کار در این هفته شروع شود. من تصور می‌کنم اگر در چند ماه آینده تغییری در دسترسی (بازرسان) و گزارش‌دهی ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایجاد نشود، این می‌تواند تغییر کند.»
ادعای عدم همکاری ایران با آژانس درحالی عنوان شده که ایران و آژانس در قاهره به توافقی درباره بازرسی‌ها رسیدند اما غربی‌ها در یک اقدام غیرقانونی، به سمت فعال‌سازی اسنپ‌بک رفتند. ایران هم اعلام کرده بود که در صورت فعال‌سازی این سازوکار، توافق قاهره دیگر کارایی نخواهد داشت. طبق اطلاعیه آژانس، دستور کار نشست شورای حکام شامل موضوعاتی از جمله توافق پادمانی ان‌پی‌تی با جمهوری اسلامی ایران؛ ایمنی، امنیت و پادمان‌های هسته‌ای در اوکراین؛ بررسی درخواست‌های عضویت در آژانس؛ اجرای پادمان‌ها در کره شمالی؛ اجرای توافق پادمانی منع اشاعه تسلیحات اتمی (ان‌پی‌تی) در جمهوری عربی سوریه و موارد دیگر خواهد بود.
آژانس اتمی تاکنون مسوول نظارت فنی بر اجرای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ در ایران بود و در نشست‌های پیشین شورای حکام این موضوع در دستورکار قرار داشت. این در حالی است که اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱در ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر) به پایان رسید و با پایان یافتن اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که سند قانونی توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) میان ایران و گروه ۱+۵ بود، نشست شورای حکام از چهارشنبه ۱۹ نوامبر (۲۸آبان) تا ۲۱ نوامبر (۳۰ آبان) بدون بررسی موضوع نظارت بر اجرای توافق هسته‌ای در ایران برگزار خواهد شد.
فرصت‌دهی غرب به دیپلماسی
بعید است در نشست پیش‌رو اقدام خاصی صورت بگیرد و احتمالا شاهد هشدارهای همیشگی غرب خواهیم بود تا همچنان فرصتی برای تلاش‌های دیپلماتیک با ایران وجود داشته باشد. در سال ۱۳۸۴ نیز وقتی در نشست ماه مهر یک قطعنامه صادر و ایران را متهم به عدم پایبندی به موافقتنامه پادمان کردند، در نشست بعدی کار را به شورا ارجاع ندادند بلکه در نشست ماه فوریه این کار را کردند. این بار هم ظاهرا همین دستورکار را دارند؛ چون با توجه به حمله به سایت‌های ایران موقعیت حساس است و باید فرصت بیشتری به دیپلماسی داده شود. همچنین باید توجه داشت که گزارش اخیر گروسی نیز لحن همیشگی را داشت و گزارش خاصی نبود.
احتمالا در نشست آتی شورای حکام از ایران درخواست خواهند کرد که با آژانس همکاری‌هایش را از سربگیرد و تهران را تهدید ضمنی خواهند کرد که شاید پرونده را به شورای امنیت ارجاع دهند. ضمن اینکه به لحاظ حقوقی و ماهوی تفاوت چندانی برای غرب نمی‌کند که بخواهد حتما پرونده ایران را به شورای امنیت ارجاع دهد؛ زیرا ۶ قطعنامه تحریمی علیه ایران در شورای امنیت از نظر غرب و سازمان ملل اعتبار اجرایی دارد. لذا با تکیه بر ادعاهای همیشگی‌شان که ایران با آژانس همکاری نمی‌کنند نیز می‌توانند کار خود را پیش ببرند.
در مورد احتمال بازگشت ایران به همکاری‌ها با آژانس نیز می‌توان تاحدودی خوش‌بین بود و این احتمال وجود دارد که به تدریج با گذشت یک دوره زمانی، تاحدودی کسانی که مخالف همکاری با آژانس هستند، نظرشان تعدیل شود. چون تصریح کردند ایران از ان‌پی‌تی خارج نمی‌شود و در این صورت ایران باید ماده ۳ را اجرا کند؛ یعنی تضمین عدم تسلیحاتی شدن برنامه اتمی و همکاری با آژانس برای تضمین صلح آمیز بودن.
* دیپلمات پیشین
صدور قطعنامه، بدون ارجاع به شورای امنیت
در نشست آتی شورای حکام، عدم پایبندی ایران به شورای امنیت گزارش نخواهد شد، بلکه در شورای حکام، سه کشور اروپایی به علاوه آمریکا طی قطعنامه‌ای از ایران خواهند خواست که همکاری‌های خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در مورد حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده و سایت‌هایی که مورد حمله قرار گرفته‌اند، افزایش دهد. در واقع هدف عدم ارجاع است، ولی قطعنامه‌ای با رای‌گیری صادر خواهد شد و از ایران خواهند خواست که همکاری‌هایش را افزایش دهد. ضمن اینکه می‌گویند اگر ایران همکاری نکند ممکن است تصمیمات دیگری اتخاذ شود.
بر اساس رویه شورای حکام آژانس، قطعنامه‌های آژانس باید با اجماع و بدون رای‌گیری باشد و در صورتی که اجماع حاصل نشود، موضوع به رای گذاشته می‌شود و احتمالا روسیه و چین مخالفت خواهند کرد. اما در نهایت قطعنامه با رای‌گیری تصویب می‌شود و از ایران می‌خواهد که همکاری‌های خود با آژانس را در مورد موضوعات باقی‌مانده و سایت‌های مورد‌حمله‌قرار‌گرفته و به‌ویژه ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم از سر بگیرد. همچنین گفته می‌شود اگر این کارها انجام نگیرد، شورای حکام در جلسه بعدی تصمیمات جدی‌تری اتخاذ خواهد کرد.
* پژوهشگر مسائل بین‌الملل
