ماموریت ویژه لاریجانی در پاکستان ارزیابی شد؛
گام تهران برای ائتلاف‌سازی امنیتی
برخی منابع به المیادین گفتند که سفر علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، به پاکستان، نقطه عطف مهمی در ژئوپلیتیک منطقه‌ای است. این سفر به عنوان زمینه‌سازی برای اتحاد استراتژیک بین تهران و اسلام‌آباد تلقی می‌شود، اتحادی که فراتر از محدودیت‌های همکاری‌های دوجانبه سنتی است. به گفته این منابع، تهران این سفر را گامی عملی برای ترسیم مجدد موازنه قدرت در جنوب آسیا و غرب آسیا، به‌ویژه با توجه به بی‌ثباتی فزاینده منطقه‌ای و تلاش‌های قدرت‌های خارجی برای تحمیل واقعیت‌های جدید بر معماری امنیتی منطقه، می‌داند. این منابع تاکید کردند که ایران این تعامل استراتژیک را در مقابله با تهدیدهای منطقه‌ای و ایجاد یک چارچوب امنیتی جمعی عاری از دخالت خارجی بسیار مهم می‌داند.
برای ایران، توافق دفاع استراتژیک بین پاکستان و عربستان سعودی اقدامی مثبت است که می‌تواند ثبات منطقه‌ای را تقویت کند. این منابع افزودند که تهران از گسترش چنین تفاهماتی حمایت می‌کند و خاطرنشان کرد که این تفاهمات می‌توانند خطر تشدید تنش را کاهش داده و نفوذ دستور کارهای تحمیلی خارجی را محدود کنند.
توافق‌نامه دفاعی عربستان و پاکستان
در ماه سپتامبر، عربستان سعودی یک توافق‌نامه دفاعی مشترک استراتژیک با پاکستان امضا کرد که نشان‌دهنده تغییر قابل‌توجهی در روابط عربستان سعودی و پاکستان و نشان‌دهنده قصد ریاض برای تنوع بخشیدن به اتحادهای امنیتی خود در بحبوحه افزایش تنش‌های منطقه‌ای است. این توافق‌نامه که در ریاض توسط محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی و شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان امضا شد، تصریح می‌کند که «هرگونه تجاوز به هر یک از این دو کشور، تجاوز به هر دو کشور تلقی خواهد شد.»
این توافق‌نامه پس از حمله موشکی «اسرائیل» به دوحه، که رهبران سیاسی حماس مستقر در قطر را هدف قرار داد، امضا شد. این اقدام، کشورهای خلیج فارس را که به طور سنتی به ایالات متحده به عنوان ضامن اصلی امنیت خود متکی هستند، نگران کرد. دوحه میزبان یک پایگاه نظامی کلیدی آمریکاست و متحد اصلی غیرناتوی واشنگتن محسوب می‌شود. ریاض پس از امضای توافق‌نامه پاکستان، واشنگتن را از آن مطلع کرد و بر تمایل خود برای استقلال استراتژیک گسترده در پاسخ به افزایش غیرقابل پیش‌بینی بودن سیاست خارجی ایالات متحده و اقدامات نظامی نامحدود «اسرائیل» در سراسر منطقه تاکید کرد.
استقبال ایران
تاکنون مقام‌های ایرانی استقبال خوبی از پیوستن به این پیمان امنیتی داشته‌اند. بر اساس گزارش المیادین، تهران آمادگی خود را برای مشارکت در همکاری‌های دفاعی جمعی، از جمله هماهنگی مستقیم با پاکستان و عربستان سعودی، ابراز کرده است. مقامات ایرانی این همکاری را مسیری اساسی برای تامین امنیت منطقه، مستقل از فشار یا مداخله ایالات متحده، می‌دانند. در همین زمینه، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در سخنرانی هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل تاکید کرد که تهران از پیمان دفاعی عربستان و پاکستان استقبال می‌کند. سیدیحیی رحیم‌صفوی، مشاور عالی فرمانده کل قوا، نیز در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری در اوایل مهرماه با اشاره به اهمیت این رویداد گفت: «پیشنهاد می‌کنم ایران هم به پیمان میان پاکستان و عربستان بپیوندد. این کار دیپلماسی نظامی و سیاست خارجی کشور است تا در پیمان‌های دفاعی-امنیتی منطقه‌ای مشارکت فعال داشته باشد.»
محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس ایران، هم اوایل ماه نوامبر اظهار کرد که تهران برای پیوستن به توافق‌نامه دفاعی اخیرا امضا شده بین پاکستان و عربستان سعودی آماده است. قالیباف در مصاحبه با شبکه خبری ژئو نیوز پاکستان، از کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) خواست ایجاد یک نیروی نظامی مشترک مشابه ناتو را بررسی کنند.
هم‌زمانی معنادار دو سفر
هم‌زمان با این سفر، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان به پاکستان سفر کرد و دو کشور بر تقویت همکاری‌های نظامی، امنیتی و مقابله با تروریسم تاکید کردند؛ سفری که در ادامه امضای توافق دفاعی دوجانبه در سپتامبر امسال انجام شد. به گزارش ایسنا، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح عربستان در دیدار با نخست‌وزیر و فرمانده ارتش پاکستان خواستار افزایش همکاری‌های دفاعی و امنیتی میان دو کشور شد. این موضوع در بیانیه رسمی منتشرشده توسط اسلام‌آباد اعلام شده است. شهباز شریف با اشاره به این توافق، بر تعهد «تزلزل‌ناپذیر» پاکستان برای تعمیق همکاری‌های دفاعی دوجانبه شامل آموزش مشترک، رزمایش‌ها و تبادل تجربیات تاکید کرد. او همچنین بر پایبندی «قاطع» اسلام‌آباد به تقویت روابط با عربستان در تمامی حوزه‌ها، از جمله دفاعی، امنیتی و اقتصادی، تاکید کرد.
دیدارهای لاریجانی
اما در سفر لاریجانی به اسلام‌آباد چه گذشت؟ دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشورمان که به‌منظور دیدار و رایزنی با مقامات پاکستان به اسلام‌آباد سفر کرده، در بدو ورود در جمع خبرنگاران گفت که پاکستان یک کشور مهم در منطقه است و از نظر تاثیرگذاری در شرایط امنیتی منطقه جایگاه ممتازی دارد. وی ادامه داد: «همسایه شرقی ایران از نظر فرهنگی نیز نقش‌آفرین است. روابط دو کشور از دیرباز روابطی عمیق و تاریخی بوده است.» لاریجانی در ادامه تصریح کرد: «امروز در شرایط متحول منطقه همکاری‌های ایران و پاکستان در زمینه‌های مختلف می‌تواند به آرامش و صلح منطقه کمک کند.» وی ابراز امیدواری کرد که در مذاکراتی که در طول سفر پاکستان خواهد داشت این موارد مهم توجه قرار بگیرد.
لاریجانی روز گذشته با محمد اسحاق دار، معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه پاکستان، نیز دیدار و رایزنی کرد. در این دیدار، آخرین تحولات مهم منطقه‌ای و ضرورت اقدام جمعی کشورهای اسلامی برای مواجهه با چالش‌های مشترک بررسی شد. دو طرف بر این باور بودند که جهان اسلام نیازمند طراحی اقدامات عملی، هماهنگی گسترده و همکاری‌های منسجم برای مدیریت بحران‌های منطقه است؛ خصوصا رفع تهدید رژیم صهیونیستی علیه کشورهای اسلامی.
در ادامه لاریجانی با اشاره به پیوندهای دیرینه دو کشور، ارتقای سطح روابط ایران و پاکستان به سطح روابط راهبردی را یک ضرورت خواند و اظهار کرد ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور می‌تواند در سطحی بسیار فراتر از وضعیت کنونی عمل کند. وی خواستار رفع موانع موجود و تسهیل مسیر تعاملات اقتصادی شد و هدف‌گذاری افزایش مبادلات تا سقف ۱۰میلیارد دلار را دست‌یافتنی دانست. دو مقام در پایان، آمادگی خود را برای تداوم رایزنی‌های منظم و پیگیری عملی توافقات ابراز کردند.
چشم‌انداز
از منظر اهمیت این معادله نوظهور است که باید این پرسش‌های مهم را مطرح کرد که آیا ایران می‌تواند به این توافق دفاعی بپیوندد؟ تهران و دیگر بازیگران ازجمله مصر با چه محدودیت‌هایی برای ورود به این معادله منطقه‌ای مواجه هستند؟ و اینکه پاکستان و به‌ویژه عربستان چه نگاهی به ایران و ظرفیت‌های آن دارند؟ در پاسخ باید گفت اگرچه پس از جنگ ۱۲روزه ادراک بازیگرانی چون عربستان و پاکستان نسبت به تهدیدهای اسرائیل تغییر کرده است، اما احتمال پیوستن ایران به چنین توافقی در کوتاه‌مدت پایین است. لازم است ایران ابتدا با توافقات سیاسی دوجانبه روند اعتمادسازی را با بازیگران منطقه‌ای به اشتراک بگذارد و سپس با نهادینه شدن این مرحله، دیپلماسی منطقه‌ای فعالی را برای فراهم کردن زمینه‌های اشتراک‌گذاری نظامی و اطلاعاتی اجرا کند. سازوکارهای دو تا چندجانبه برای کاهش سوءتفاهم‌ها و تعیین قواعد شفاف بخش اجتناب‌ناپذیر این روند است.
