ابعاد سفر سیدعباس عراقچی در ایستگاه فرانسه بررسی شد؛
گشایش هسته‌ای در پاریس؟
پاریس سرد روز چهارشنبه ۲۶ نوامبر میزبان سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران بود. وزارت خارجه فرانسه روز دوشنبه تایید کرد که رئیس دستگاه دیپلماسی ایران روز چهارشنبه برای بحث و تبادل نظر پیرامون روابط دوجانبه و به‌ویژه پرونده هسته‌ای به این کشور سفر می‌کند، اقدامی که از طریق آن پاریس امیدوار است روابط ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار دیگر بهبود یابد. این سفر، در شرایطی که روابط تهران و تروئیکای اروپایی در سردترین حالت خود قرار دارد، می‌تواند به‌عنوان فرصتی برای آزمون مجدد دیپلماسی و تلاش برای باز کردن گره‌های کور تلقی شود. به‌ویژه که پیش‌تر رئیس‌جمهور فرانسه از ضرورت چارچوب جدید مذاکراتی سخن به میان آورده بود.
ترددهای دیپلماتیک
۱۶ بهمن ۱۳۹۷، عراقچی با سمت معاون سیاسی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران وارد پاریس شد. هدف از این سفر برگزاری ششمین دور گفت‌وگوهای سیاسی ایران و فرانسه بود. طرف مذاکره‌کننده کسی نبود جز موریس گوردومونتاین، دبیرکل وزارت خارجه وقت فرانسه. محور سفر؟ برجام و اینستکس. این سفر در وضعیتی صورت گرفت که روز پنج‌شنبه ۱۱ بهمن‌ماه ۱۳۹۷، پس از حدود ۹ ماه، وزرای خارجه سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) رسما از ثبت کانال ویژه تجارت اروپا و ایران (اینستکس) خبر دادند.
این اما پایان ترددهای دیپلماتیک عراقچی به پاریس نبود. شامگاه سه‌شنبه ۱ مرداد ۱۳۹۸ نیز عراقچی با امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه دیدار کرد و پیام کتبی حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، را به وی ارائه کرد. این سفر از آن جهت حائز اهمیت بود که ۱۶ تیر همان سال، ایران در واکنش به نقض برجام توسط آمریکا و بدعهدی اروپا در زمینه تامین منافع برجامی تهران، دومین گام کاهش تعهدات برجامی خود را برداشت. حال، پس از گذشت هفت سال، عراقچی بار دیگر قدم به خیابان‌های سرد پاریس پایتخت فرانسه گذاشته است، این‌بار اما در قامت رئیس دستگاه دیپلماسی. گفتنی است که وزیر امور خارجه ایران بعد از شرکت در اجلاس سالانه کنفرانس دولت‌های عضو کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی در لاهه هلند، برای دیدار و گفت‌وگو با همتای فرانسوی خود عازم پاریس شد. پیش‌تر، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، گفته بود که در این سفر موضوعات دوجانبه از جمله وضعیت مهدیه اسفندیاری، تبعه ایرانی زندانی در این فرانسه، و نیز تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی بررسی خواهد شد.
عبور از سایه هسته‌ای
شکی نیست که وضعیت روابط ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام (تروئیکا) تعریف چندانی ندارد. پرونده هسته‌ای، فعال‌سازی اسنپ‌بک و تحرکات جدید تروئیکا در آژانس علیه ایران بی‌تردید عوامل مهمی در تیرگی روابط میان تهران با این کشورهاست. با این همه، روابط دوجانبه تهران با برلین، پاریس و لندن از یکی دو سال پیش با شیبی نسبتا تند به سمت تیرگی رفت و همچنان در همین مسیر است. همراهی ایران با روسیه در جنگ اوکراین، موضع کشورهای اروپایی در حمله هوایی به ایران و نقش آنها در درگیری‌های جنگ ۱۲روزه از جمله دیگر عواملی هستند که روابط میان طرفین را با دشواری مواجه کرده است.
از سوی دیگر، طی روزهای گذشته قطعنامه ضدایرانی تروئیکا با پشتیبانی آمریکا در نشست شورای حکام آژانس به تصویب رسید و زمزمه‌های ارجاع دوباره پرونده ایران به شورای امنیت نیز از وین شنیده می‌شود. مشخص نیست چه دستور کاری برای سفر عراقچی به پاریس تعریف شده است. پیش از این، عراقچی و سایر مقامات وزارت خارجه اعلام کرده بودند که اروپایی‌ها با فعال کردن اسنپ‌بک و تلاش برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، خود را از روند مذاکرات با ایران حذف کردند. با این اوصاف، شکی نیست که این سفر بخشی از تلاش‌ها برای کاهش تنش‌ها بر سر تنش‌های هسته‌ای تهران تلقی می‌شود. گفتنی است که نقطه آغازین تور دیپلماتیک اخیر وزیر امور خارجه ایران، مسقط پایتخت عمان بود، کشوری که به طور سنتی نقش تسهیل‌کننده گفت‌وگوهای حساس میان ایران و غرب را ایفا می‌کند.
این در حالی است که روابط دوجانبه ایران و فرانسه، همچون اغلب روابط ایران با پایتخت‌های اروپایی، همواره تحت تاثیر سنگینی وزن پرونده هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای قرار گرفته است. با این حال، فرانسه به عنوان یک قدرت اقتصادی و صنعتی بزرگ و دارای کرسی دائم در شورای امنیت، می‌تواند در صورت بهبود روابط، شریک تجاری مهمی برای ایران باشد. از سوی دیگر، رسانه‌های غربی طی روزهای اخیر در گمانه‌زنی‌هایی عنوان کردند که طی سفر عراقچی به پاریس، فرانسه خواهد کوشید پرونده هسته‌ای ایران را بار دیگر به مسیری مطلوب بازگرداند تا همکاری‌های تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رنگ‌وبویی عاری از تنش به خود بگیرد. در همین رابطه، ژان-نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، روز دوشنبه پس از اعلام سفر عراقچی به پاریس عنوان کرد: «این فرصتی برای ما خواهد بود تا از ایران بخواهیم به تعهداتش در زمینه برنامه هسته‌ای خود و به همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وفادار باشد.»
مبادله زندانیان؛ دیپلماسی انسانی در شرایط سخت
امید به بهبود روابط میان تهران و پاریس و نقش این قضیه در پیشبرد دیپلماسی، پیش از اعلام برنامه سفر عراقچی آغاز شد. در تاریخ ۱۴ آبان‌ماه، سخنگوی وزارت امور خارجه از آزادی مشروط دو تبعه فرانسوی بازداشت‌شده در ایران خبر داد. اسماعیل بقایی درباره آخرین وضعیت دو تبعه فرانسوی زندانی در ایران گفت: «این دو تبعه فرانسوی که مدتی است به دلیل ارتکاب جرائم امنیتی در زندان به سر می‌بردند، با حکم قاضی پرونده به قید وثیقه آزاد شده و تا مرحله بعدی قضایی تحت نظر خواهند بود.» از سوی دیگر، امانوئل مکرون نیز در همین رابطه در شبکه در ایکس نوشت: «سیسیل کوهلر و ژاک پاریس که به مدت سه سال در ایران در بازداشت بودند، از زندان اوین آزاد شده و در راه سفارت فرانسه در تهران هستند.»
پیش‌تر نیز عراقچی از احتمال تبادل دو تبعه فرانسوی بازداشت‌شده در ایران با مهدیه اسفندیاری، تبعه ایرانی در فرانسه که به اتهام حمایت از فلسطین در بازداشت به سر می‌برد، خبر داده بود. بقایی با استقبال از تصمیم قاضی فرانسوی برای صدور حکم آزادی تحت نظر خانم اسفندیاری، تاکید کرد که وزارت امور خارجه تا آزادی کامل این هموطن ایرانی و بازگشت وی به میهن به تلاش‌های خود ادامه خواهد داد. این تحولات از آن جهت اهمیت دارند که این پرونده‌ها نه تنها یک موضوع حقوقی‌کنسولی، بلکه اهرم‌های فشار و چانه‌زنی در مذاکرات کلان‌تر هستند. توافق نهایی برای مبادله زندانیان میان طرفین می‌تواند شروعی کوچک و امیدوارکننده برای بازسازی اعتماد متقابل باشد، اعتمادی که در سایه تنش‌های هسته‌ای و فعال‌سازی مکانیسم ماشه به‌شدت تخریب شده است.
پرونده هسته‌ای؛ میدان اصلی نبرد دیپلماتیک
محور اصلی گفت‌وگوهای تهران و پاریس، که فرانسه به عنوان عضو تاثیرگذار گروه E۳ و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شناخته می‌شود، همچنان به برنامه هسته‌ای ایران گره خورده است. سفر عراقچی بلافاصله پس از تصویب قطعنامه سیاسی و غیرسازنده شورای حکام علیه ایران انجام می‌شود، قطعنامه‌ای که به همراه فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپایی، ضربه‌ای جدی به مسیر دیپلماسی زده و ایران را وادار به اتخاذ تصمیمات متقابل، از جمله پایان دادن به اجرای مفاد تفاهم موقت با آژانس (تفاهم قاهره) کرد.
این در حالی است که به‌رغم تمام ناملایمات، ایران همچنان بر اهمیت میدان دادن به دیپلماسی و گفت‌وگو تاکید دارد. در همین رابطه، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران درباره مذاکره با آمریکا تاکید کرد که تهران دعوت به مذاکرات واقعی را خواهد پذیرفت. به گزارش ایسنا، علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در پیامی در شبکه ایکس نوشت: «آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند خود را نقطه‌عطف هر تحول جهانی نشان دهند، اما این نوعی خودفریبی است. ما مذاکرات واقعی را می‌پذیریم، نه مذاکرات تصنعی، و نتیجه مذاکرات نباید از پیش تعیین شده باشد.»
عراقچی در بدو ورود به پاریس و هوای سرد پاییزی‌اش، مورد استقبال محمد امین‌نژاد، سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمهوری فرانسه، قرار گرفت. این سفر، فارغ از نتایج فوری، گامی ضروری برای حفظ حداقل ارتباط با تروئیکای اروپایی است. در شرایطی که دولت‌های غربی تلاش می‌کنند ایران را تحت فشار قرار داده و به‌زعم خود منزوی کنند، این سفر نشان می‌دهد کانال دیپلماسی از سوی تهران بسته نشده است. موفقیت این مذاکرات، بیش از آنکه به نتایج بزرگ و آنی بستگی داشته باشد، در گرو تثبیت ارتباط، انتقال صریح مواضع و یافتن زمینه‌های کوچک اعتمادسازی، مانند مبادله زندانیان است تا بلکه در آینده، امکان بازگشت به مسیر توافق فراگیر فراهم آید.
