اکونومیست و رادیو فرانسه چشم‌انداز روابط ایران و غرب را بررسی کردند؛
شرط‌بندی روی مذاکرات هسته‌ای
از تفکر جادویی تا خیال خام
دالیا داسا کای، عضو ارشد اندیشکده آمریکایی رند، طی یادداشتی در اکونومیست عنوان کرد که نباید چندان روی بازگشت آمریکا و ایران به میز مذاکرات شرط بست. وی در این یادداشت به تاریخ ۲۸ نوامبر نوشت: سال میلادی اخیر که زمان چندانی به پایان آن باقی نمانده، با وعده گفت‌وگو میان ایران و آمریکا و کاهش تنش‌ها آغاز شد. با این حال، پس از پنج دور مذاکرات با میانجی‌گری عمان بین ایالات متحده و ایران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در ماه ژوئن به حمله ۱۲روزه اسرائیل به ایران پیوست. ترامپ اکنون ادعا می‌کند که به قطار صلح بازگشته است و در ماه اکتبر به کنست اسرائیل گفت که گزینه دوستی و همکاری با ایران همچنان روی میز قرار دارد. در ماه نوامبر، طی سفر محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی، به واشنگتن، ترامپ بار دیگر مدعی شد که ایرانی‌ها «به‌شدت خواهان توافق هستند».
حال پرسش اینجاست که آیا واقعا توافقی در راه است؟ احتمالات خلاف آن را نشان می‌دهد. تفکر جادویی برای ایجاد پیشرفت‌های واقعی کافی نیست، به‌خصوص زمانی که دو طرف متخاصم سابقه‌ای چون آمریکا و ایران را دارند. در واقع، علاقه فعلی ترامپ به توافق، پس از سابقه طولانی تلاش‌های مشابه، که هر کدام نتوانسته‌اند الگوی خصومت را بشکنند، حاصل شده است.
این اندیشمند در ادامه نوشت: چنین گشایش‌هایی در نهایت به بن‌بست و گاهی اوقات به درگیری نظامی مستقیم، از جنگ نفتکش‌ها در دهه ۱۹۸۰ تا حملات ژوئن گذشته، منجر شده است. حتی توافق هسته‌ای برجام سال ۲۰۱۵، به آن اندازه که برخی امیدوار بودند، دگرگون‌کننده نبود. همچنین، خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، سیاست‌های فشار حداکثری و اقداماتی چون حمایت تمام‌عیار او از حمله اسرائیل و مشارکت در آن، همچنین غیرقابل پیش‌بینی بودن رویکردهای رئیس کاخ سفید، مسیر رسیدن به دیپلماسی را دشوار می‌کند.
تعهد ترامپ به دیپلماسی ضعیف است. او پیام‌های ضد و نقیضی می‌فرستد، از توافق صحبت می‌کند، اما در عین حال از تحریم‌های شدیدتر علیه تهران پرده برمی‌دارد، از جمله حمایت از اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل توسط اروپا علیه ایران. وی از یک سو، از تمایل به اجتناب از جنگ صحبت می‌کند، اما در عین حال به‌راحتی به کارزار نظامی اسرائیل علیه ایران پیوست. همچنین، موضع وی از تمایل اولیه برای پذیرش غنی‌سازی اورانیوم در سطوح پایین به موضع حداکثری «غنی‌سازی صفر» تغییر یافته است، مساله‌ای که خط قرمزی برای ایران و مانعی در مذاکرات قبلی بود. به نظر نمی‌رسد ترازنامه به نفع یک توافق بزرگ‌تر و بهتر برای تنظیم مجدد روابط آمریکا و ایران باشد. در بهترین حالت، توافق‌های جزئی (مانند محدودیت‌های محدود هسته‌ای در ازای کاهش محدود تحریم‌ها) ممکن است از درگیری نظامی بیشتر جلوگیری کند. پرسش اصلی اما اینجاست: آیا تغییرات تحول‌آفرینی که می‌تواند آمریکا و ایران را از مسیر رویارویی خارج کند، در چشم‌انداز است؟ به نظر می‌رسد که در وضعیت فعلی این چیزی نباشد جز خیال خام!
حفظ جایگاه منطقه‌ای
هم‌راستا با این دیدگاه، رادیو بین‌المللی فرانسه نیز طی گزارشی به تاریخ ۲۸ نوامبر عنوان کرد که تحولات فعلی در ژئوپلیتیک منطقه حاکی از آن بوده که ایران در راستای حفظ جایگاه خود تلاش بیشتری انجام دهد. این شبکه طی گزارش خود عنوان کرد: ناظران می‌گویند فشارهایی که ایران امروز با آن مواجه است، ابعاد جدیدی در پی دارد. اتحادهای قدیمی در حال فروپاشی هستند و این کشور برای حفظ جایگاه خود در منطقه‌ای که به سرعت در حال تغییر است، تلاش می‌کند.
تحلیلگران معتقدند همسایگان ایران اکنون رویکردی محتاط‌تر داشته و حاضر نیستند که بار دیگر شاهد خیزش ناآرامی در منطقه باشند. در همین رابطه، صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم‌هاوس، به نیویورک تایمز گفت که این کشورها به دنبال جنگ منطقه‌ای دیگری نیستند و به توانایی ایران احترام می‌گذارند. برنارد هورکاد، متخصص ایران در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNRS)، در این رابطه عنوان کرد: تغییر قدرت در سوریه، روابط منطقه‌ای را دستخوش تغییرات بسیاری قرار داد. اما حتی با رفتن اسد، ایران ارتباط خود را با همسایگانش از جمله عربستان سعودی حفظ کرد و همین مساله سبب شد تنش‌های منطقه‌ای از کنترل خارج نشود. رادیو بین‌المللی فرانسه افزود: از سوی دیگر، انتخابات مجلس قانون‌گذاری عراق در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵ از نزدیک در تهران و واشنگتن دنبال می‌شد.
در ۱۷ نوامبر، چارچوب هماهنگی طرفدار ایران اعلام کرد که بیشترین کرسی‌ها را به دست آورده و برای تعیین نخست‌وزیر بعدی عراق در موقعیت خوب قرار دارد. این نتیجه به تهران آسودگی خاطر داد. همچنین از یاد نباید برد که اکنون بسیاری اسرائیل را به عنوان نیروی سیاسی و نظامی غالب می‌دانند. عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی به دنبال محدود کردن نفوذ اسرائیل و همچنین حل و فصل پایدار درگیری در غزه هستند. از نظر نباید دور داشت که اکنون ایران به سازمان همکاری شانگهای، یک گروه قدرتمند سیاسی و امنیتی، و بلوک اقتصادی و دیپلماتیک بریکس پیوسته و جایگاه خود را در جنوب جهان تقویت کرده است. این امر خود نشان می‌دهد که نباید چندان به توسعه روابط با غرب به‌شکلی بنیادین خوش‌بین بود و نباید آن‌چنان روی بهبود روابط تهران با غرب (دست‌کم تا جایی که به مراوده با واشنگتن مربوط می‌شود) شرط‌بندی کرد.
عراقچی و کالاس پرونده هسته‌ای را محور گفت‌وگو قرار دادند
فعال‌شدن خط ایران-بروکسل
دنیای اقتصاد: 24 ساعت پس از اتمام تور دیپلماتیک وزیر امور خارجه ایران در خلیج فارس و اروپا با هدف گفت‌وگوهای هسته‌ای، سید عباس عراقچی و کایا کالاس، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، عصر روز جمعه در یک تماس تلفنی درباره روابط ایران و اتحادیه اروپا، تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و پرونده هسته‌ای گفت‌وگو کردند. عراقچی در این تماس تلفنی موضوع هسته‌ای ایران را مورد بحث قرار داد و دیدگاه‌های کشورمان را در این خصوص بیان کرد.
طرفین بر اهمیت ادامه تماس‌ها و رایزنی‌ها بین ایران و طرف‌های اروپایی به منظور تبادل نظر راجع به اوضاع منطقه‌ای و بین‌المللی تاکید کردند. این در حالی است که پیش از سفر عراقچی به پاریس، کالاس درخواست گفت‌وگو را مطرح کرده بود. در این تماس همچنین با اشاره به تداوم قانون‌شکنی‌ها و نقض‌های فاحش حقوق بین‌الملل به واسطه ادامه جنایات و تجاوزات رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا به‌ویژه در فلسطین اشغالی و لبنان، بر مسوولیت جامعه جهانی برای پایان دادن به جنایات این رژیم تاکید کرد.
وزیر خارجه ایران که روزهای پرکاری را سپری می‌کند، روز چهارشنبه به پاریس رفت و با همتای فرانسوی خود دیدار کرد. عراقچی در دیدار با همتای فرانسوی و با انتقاد از عملکرد سه کشور اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مسوولیت آنها را در بروز وضعیت فعلی خاطرنشان کرد و خواستار اتخاذ رویکردی مسوولانه، مستقل و مبتنی بر حقوق بین‌الملل شد. در این دیدار روابط دوجانبه ایران-فرانسه مورد بررسی قرار گرفت و طرفین درباره موضوع هسته‌ای صلح‌آمیز ایران نیز صحبت کردند.
همچنین عراقچی در گفت‌وگو با فرانس 24 گفت که الان هیچ مذاکره‌ای وجود ندارد؛ اما کانال‌های گفت‌وگو میان ما و آقای ویتکاف برقرار بوده است. واسطه‌های مختلفی نیز پیام‌ها را منتقل می‌کنند. اما اکنون هیچ تصمیمی برای مذاکره نداریم. چرا؟ چون در طرف آمریکا اراده‌ای برای یک مذاکره واقعی و منصفانه وجود ندارد. ما آماده مذاکره هستیم؛ همیشه آماده بوده‌ایم. در سال ۲۰۱۵ مذاکره کردیم و به توافق هسته‌ای رسیدیم. در سال ۲۰۲۵ هم در حال مذاکره بودیم که آمریکا و اسرائیل به ما حمله کردند. ما همیشه آماده مذاکره هستیم، اما مذاکره واقعی و جدی. مذاکره یعنی گفت‌وگو، نه دیکته کردن. هر زمان دولت آمریکا اعلام کند که می‌پذیرد خواسته‌های تحمیلی خود را کنار بگذارد و آماده یک گفت‌وگوی واقعی و جدی برای دستیابی به منافع دوجانبه و یک نتیجه برد–برد باشد، ما هرگز «نه» نمی‌گوییم. اما اکنون چنین آمادگی‌ای را از آمریکا نمی‌بینیم.
ایران به دنبال مذاکرات واقعی
از دیگر سو شاهد هستیم که این روزها تمام مقامات ایرانی وقتی صحبت از مذاکره هسته‌ای می‌شود بر این موضوع تاکید دارند که مذاکرات باید واقعی باشد و از پیش تعیین‌شده نباشد. در این رابطه عراقچی در مصاحبه با رسانه فرانسوی تاکید کرد:«همان‌طور که گفتم، به این نتیجه رسیده‌ایم که طرف آمریکایی اراده واقعی برای مذاکره ندارد. هر زمان که این اراده شکل بگیرد، می‌توانیم فورا کانال‌ها را فعال کنیم. اما اکنون عجله‌ای نداریم؛ منتظریم. صبر می‌کنیم تا آمریکایی‌ها برای یک مذاکره واقعی آماده شوند، نه فقط درخواست‌های اغراق‌آمیز مطرح کنند.»
روز چهارشنبه نیز دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران درباره مذاکره با آمریکا تاکید کرد که مذاکرات واقعی را می‌پذیریم نه مذاکرات تصنعی را. به گزارش ایسنا، علی لاریجانی در پیامی در شبکه مجازی ایکس نوشت: «آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند خود را نقطه عطف هر تحول جهانی نشان دهند، اما این نوعی خودفریبی است. ما مذاکرات واقعی را می‌پذیریم، نه مذاکرات تصنعی، و نتیجه مذاکرات نباید از پیش تعیین شده باشد.»
استقبال آلمان از مذاکرات
هم‌زمان روز گذشته نماینده آلمان در سازمان ملل تاکید کرد این کشور از مذاکرات با ایران درباره برنامه هسته‌ای آن استقبال می‌کند. ریکیلف بویتن، نماینده آلمان در سازمان ملل، درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی کشورهای اروپایی علیه ایران و ادامه مذاکرات با ایران برای یافتن راه‌حل در اظهاراتی بی‌اساس مبنی بر اینکه «ما برای سال‌ها با ایرانی‌ها در تماس بودیم. ما در طول این سال‌ها اقدامات کافی از سوی ایران را شاهد نبودیم و ایران تمام تعهدات خود را نقض کرد» افزود: «برای همین بعد از هشدارهای مکرر مکانیسم ماشه را فعال کردیم. اما این پایان دیپلماسی نیست. برای همین ما آماده گفت‌وگو با ایران هستیم.» وی به العربیه گفت: «ما از مذاکرات استقبال می‌کنیم. ایرانی‌ها باید موضع خود را تغییر دهند. این امری است که اختلافی درباره آن وجود ندارد. کشورهای عضو سازمان ملل باید اقدامات لازم را برای ممانعت از گسترش سلاح هسته‌ای انجام دهند و توضیحاتی درباره برنامه هسته‌ای و مواد هسته‌ای که دارند، بدهند.»
آمریکا و غرب در حالی از مذاکره با ایران سخن می‌گویند که خود ناقض تعهداتشان در قبال تهران هستند. شاهد این موضوع نیز تصویب قطعنامه‌ای علیه ایران در نشست فصلی شورای حکام است که تیر خلاص را به توافق قاهره که مبتنی بر همکاری‌های ایران و آژانس بود، زد. در پی تصویب پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی بریتانیا، فرانسه، آلمان و آمریکا علیه ایران در نشست دوره‌ای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران اعلام کرد که توافق قاهره رسما پایان یافته تلقی می‌شود. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، روز جمعه، ۳۰ آبان، طی پیامی در شبکه ایکس عنوان کرد: «همان‌طور که دیپلماسی در ماه خرداد توسط اسرائیل و آمریکا مورد تهاجم قرار گرفت، توافق قاهره نیز توسط آمریکا و سه کشور اروپایی کشته شد.» اکنون هم توافق با آژانس و هم مذاکره با آمریکا به دلیل بی‌اعتمادی آمریکا به طرفین مقابل در‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
