سه رسانه منطقهای،میزبانی تهران از دو بازیگر کلیدی سوریه را تحلیل کردند؛
سهضلعی ایران، ترکیه و عربستان در شام
ماموریت فیدان در تهران
الاخبار طی گزارشی به تاریخ اول دسامبر به تحلیل سفر اخیر فیدان به تهران پرداخت. این روزنامه چاپ لبنان گزارش داد که منافع و زمینههای مشترک، تهران و آنکارا را بر آن داشته است تا مرزهای همکاری خود را بازتعریف کرده و اختلافات و حوزههای رقابت خود را مدیریت کنند. این گزارش افزود: سفر این مقام ترک به ایران در زمانی انجام میشود که تجارت بین دو کشور تحت فشار دوگانه است: اول، محدودیتهای مالی و بانکی ناشی از تحریمهای غرب علیه تهران و دوم، رکود تورمی عمیق در اقتصاد ترکیه، که نیاز دولت رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور این کشور، را برای تثبیت مسیرهای تجاری و بازارهای انرژی خود بیش از هر زمان دیگری افزایش داده است.
الاخبار افزود: با این حال، دو عامل جدید انگیزه آنکارا و تهران را برای احیای روابط اقتصادی تقویت کرده است: اول، نیاز ترکیه به تامین گاز ایران در زمستان ۲۰۲۵-۲۰۲۴ برای جلوگیری از فشار بیشتر بر شبکه برق خود و دوم، پیگیری مسیرهای ترانزیتی امنتر توسط ایران در بحبوحه بیثباتی فزاینده در قفقاز. وضعیت قفقاز جنوبی در این میان البته اهمیت بسزایی برای طرفین دارد، جایی که رقابت ایران و ترکیه بر سر مسیرهای ترانزیتی، اختلافات مربوط به کریدور زنگزور، آینده مرز آذربایجان و ارمنستان و نقش روسیه پس از جنگ ۲۰۲۳ و تغییر در توازن قدرت منطقهای وارد مرحله جدیدی شده است. ایران به ویژه نسبت به هرگونه تغییر ژئوپلیتیک که بر مرزهای شمالی آن تاثیر میگذارد، حساس است، درحالیکه ترکیه در تلاش است کریدورهایی را فعال کند که میتوانند نقش ایران را در تجارت شرق و غرب تضعیف کنند.
با توجه به این واقعیت، آنکارا به دنبال ایجاد چارچوبی برای تفاهم با تهران است که از تشدید تنشها جلوگیری کرده و از هرگونه اصطکاک مستقیم ژئوپلیتیک جلوگیری کند.عراقچی در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای ترک خود اعلام کرد که هر دو طرف بر لزوم رفع موانع تجارت و سرمایهگذاری بین دو کشور تاکید و خاطرنشان کردند که «ایران یکی از قابل اعتمادترین تامینکنندگان انرژی ترکیه است و ما آمادگی خود را برای تمدید قرارداد گاز و توسعه همکاری در بخش برق اعلام کردهایم.» فیدان نیز به نوبه خود گفت که همکاری در حوزه انرژی یکی از موضوعات مورد بحث با عراقچی بوده است و از سفر قریبالوقوع رئیسجمهور ترکیه به تهران و تشکیل نهمین جلسه شورای عالی همکاری بین ایران و ترکیه خبر داد.
در همین رابطه، اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران، نیز ۱۰ آذر طی نشستی خبری درباره سفر رئیسجمهور ترکیه به تهران توضیح داد: «در رابطه با سفر رئیسجمهور ترکیه به ایران، هماهنگیها ادامه دارد؛ درباره اصل سفر تفاهم شده است و در مورد تاریخ دقیق این سفر، همکاران من مشغول گفتوگو هستند تا زمان مناسبی را در نظر بگیرند.»
پرونده سوریه
الاخبار در ادامه عنوان کرد که شواهد حاکی از آن بوده که با نزدیک شدن به سالگرد سقوط دولت بشار اسد و در بحبوحه بحثهای دیپلماتیک در مورد تبادل پیامها بین تهران و دمشق برای احیای روابط دوجانبه، ترکیه که روابط نزدیکی با مقامات فعلی سوریه دارد، نقش مهمی در ایجاد پل ارتباطی بین مقامات فعلی و ایران ایفا میکند.
در همین زمینه، ایرنا گزارش داد که قطع روابط دیپلماتیک بین ایران و سوریه، سرنوشت علویان و شیعیان در آن کشور و همچنین موضوع تجاوز رژیم صهیونیستی با هدف تجزیه سوریه، از جمله موضوعاتی بود که طی ماههای گذشته در جلسات دیپلماتیک در سطوح مختلف بین ایران و ترکیه مورد بحث قرار گرفت.شکی نیست که سوریه یک سال پس از سقوط حکومت بشار اسد وارد دورهای جدید شده و اکنون محمد الجولانی، رئیس دولت موقت این کشور که مورد حمایت ترکیه بوده، ریاستجمهوری آن را برعهده دارد. شرایط میدانی سوریه و رقابت بازیگران منطقهای برای تاثیرگذاری در دولت جدید، نقش ایران و ترکیه را حساستر از گذشته کرده است.
در همین زمینه، شورای آتلانتیک پیشتر گزارش کرده بود که وضعیت جدید دولت حاکم در دمشق میتواند تاثیراتی بر روابط آنکارا-تهران داشته باشد. این اندیشکده طی گزارشی به تاریخ ۲۶ فوریه پیشبینی کرده بود که در نهایت ایران و ترکیه خواهند توانست در زمینه منافع مشترک در سوریه به تفاهمی کمابیش فراگیر برسند و از تاثیر ایجاد خلأ قدرت در این کشور بر روابط دوجانبه خودداری کنند، بهویژه از آن جهت که هر دو کشور دشمن مشترکی به نام اسرائیل دارند که میتواند بهشدت بر وضعیت سوریه پسااسد تاثیرگذار باشد.
در همین رابطه، روزنامه ینی شفق، نزدیک به حزب حاکم عدالت و توسعه، طی گزارشی به تاریخ ۳۰ نوامبر عنوان کرد که از دید آنکارا، سوریه پسااسد نیازمند یک مدل امنیتی تازه است. بر این اساس، آنکارا به دنبال پایان سیاست صفر و صدی ایران در سوریه است و به این نتیجه رسیده که نقشآفرینی تهران در این زمینه ضروری است، چراکه دولت الجولانی هنوز در حال تثبیت قدرت خود است. در ادامه این گزارش آمده است: به نظر میرسد طرفین در نهایت به این نتیجه رسیدهاند که تنها با دیپلماسی میتوان به توافقی در قبال این پرونده رسید، خصوصا از آن جهت که امنیت سوریه بیتردید تاثیر قابلتوجهی بر وضعیت این دو کشور خواهد گذاشت.
یافتن نقطه تعادل
پرونده سوریه البته تنها منوط به سفر رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه به تهران نبود و از قرار معلوم، سفر سعود بن محمد الساطی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه عربستان سعودی، به ایران نیز با محوریت مشابهی صورت گرفت. بنا به گزارش الشرق الاوسط، طی دیدار الساطی با وزیر خارجه ایران، راههای تقویت روابط دوجانبه و تبادل دیدگاهها درباره مسائل منطقهای و بینالمللی مورد اهتمام مشترک بررسی شد.
سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان نیز طی نشست خبری خود به این مساله اشاره کرد و در پاسخ به پرسشی درباره این سفر گفت: «سفر معاون وزیر خارجه عربستان در ادامه روندی است که از حدود دو سال قبل شروع شد. روابط ایران و عربستان در این مدت روند رو به رشدی داشته و تماسها و رایزنیها در سطوح مختلف ادامه یافته و این سفر در همین راستاست.» وی افزود: «هم در خصوص روابط ایران و عربستان صحبت شد و هم موضوعات مشترک مورد دغدغه از جمله فلسطین اشغالی، لبنان و سوریه در گفتوگو با همکاران من و وزیر خارجه مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. این روندی است که هر دو کشور مصمم هستند ادامه دهند، در خصوص تقویت اعتماد و تفاهم بین کشورهای منطقه با هدف پیشبرد اهداف مشترک و کمک به تقویت و ثبات منطقه.»
مفهوم نقطه تعادل در فیزیک کلاسیک نمونه جالبتوجهی برای توضیح نقش سوریه در معادلات سهگانه تهران-ریاض-آنکارا به نظر میرسد. در یک سیستم فیزیکی که شاهد اعمال چندین نیروی متفاوت است، همیشه نقطهای وجود دارد که در آن نیروها با یکدیگر به تعادل میرسند و هیچ یک نمیتواند دست بالا را در قبال دیگر نیروها داشته و بر آنها غلبه کند. این نقطه تعادل معمولا بهعنوان گرانیگاه پایداری در تحلیل سیستمهای فیزیکی در نظر گرفته میشود. به نظر میرسد سوریه پس از سقوط بشار اسد نیز جایگاهی مشابه در ژئوپلیتیک خاورمیانه دارد.
ایران، ترکیه و عربستان هر یک منافع خاص خود را در قبال دمشق دارند و موقعیت مهم سوریه نیز باعث میشود هیچ یک از طرفین نتوانند بهراحتی از آن عبور کرده یا نادیدهاش بگیرند. با این همه، هر سه کشور به این نتیجه رسیدهاند که باید مخرج مشترکی میان نیروهای سهجانبه خود پیدا کرده تا همکاریها ادامه پیدا کرده، پایداری محیطی حفظ شده و تعاملات ادامه پیدا کند.
