تحرکات تازه در روابط سرد تهران و برلین بررسی شد؛
پالسهای مثبت از سفارت آلمان
دیپلمات کارکشته و اقتصادخوانده
طی روزهای اخیر، رسانهها از انتصاب اکسل دیتمان به عنوان سفیر جدید آلمان در ایران خبر دادند. مانفرد شولر، کاردار سفارت آلمان در تهران، نیز طی پیامی گفت که سفیر جدید آلمان، «تا چند روز دیگر» وارد تهران میشود و کار خود را در نمایندگی دیپلماتیک آغاز میکند. در همین رابطه، سفیر ایران در برلین از دیدار و گفتوگو با همتای آلمانی خود درباره آخرین وضعیت روابط دوجانبه خبر داد. به گزارش ایسنا، مجید نیلی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در آلمان، از دیدار و گفتوگوی خود با اکسل دیتمان در تهران خبر داد. وی در این دیدار درباره «وضعیت کنونی روابط دیرینه و ریشهدار ایران و آلمان» با همتای آلمانی خود تبادل نظر کرده و برای او در ماموریت جدیدش آرزوی موفقیت کرد.
دیتمان دیپلماتی کارکشته با سوابق گسترده در حوزههای حساسی چون سیاست خارجی اروپا و امنیت بینالملل است. او تجربه طولانی در سطوح بالای وزارت خارجه آلمان را در کارنامه خود دارد و آخرین سمت او به عنوان معاون رئیس دپارتمان اروپا در وزارت خارجه آلمان بوده است. این دیپلمات باتجربه سابقه همکاری با دفتر سازمان ملل در وین (UNOSEK) در سالهای ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ را نیز در کارنامه دارد و پیش از آن، از ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ در سفارت آلمان در واشنگتن حضور داشته است، دورهای که با برنامه تبادل با وزارت خارجه آمریکا و فعالیت بهعنوان کارشناس سیاسی همراه بود. این سابقه نشان میدهد که دیتمان بهخوبی با سیاستهای اتحادیه اروپا و چالشهای تعامل با قدرتهای غیر اروپایی آشناست. حضور او در تهران، در مقطعی که روابط ایران و اروپا تحتتاثیر تنشهای منطقهای و موضوع برجام قرار دارد، حائز اهمیت فراوانی است.
از سوی دیگر، سابقه همکاری وی با وزارت خارجه آمریکا، تجربه مهمی در بستر روابط دوجانبه برلین-تهران به حساب میآید.سابقه دیپلماتیک دیتمان همچنین شامل ماموریتهای مهمی در خارج از آلمان بوده است. او پیش از این بهعنوان سفیر آلمان در کشورهای مختلفی چون صربستان خدمت کرده است. فعالیت در شرکت مشاورهای «مککنزی» و نمایندگی دائم آلمان در سازمان ملل از دیگر سوابق این دیپلمات تلقی میشود. وی تحصیلات خود را در رشته اقتصاد در سال ۱۹۹۱ به پایان رسانده است.چنین به نظر میرسد که کار در پایتختهایی که با مسائل پیچیده سیاسی و اقتصادی، بهویژه در منطقه بالکان، درگیر بودهاند، تجربه ارزشمندی در زمینه مذاکرات دشوار و مدیریت بحران به دیتمان داده است. این تجربیات نشاندهنده توانایی سفیر جدید دولت فدرال آلمان در برقراری تعادل میان منافع ملی کشورش و انتظارات بینالمللی است، مهارتی که در پایتختی مانند تهران، که روابطش با غرب غالبا پرنوسان است، بسیار حیاتی خواهد بود.
وعده گشایش قفل ویزا
سفیر جدید آلمان در ایران با انتظارات تازهای در تهران همراه شده است. این انتظارات بهویژه پس از اظهارات کاردار موقت سفارت آلمان، مبنی بر افزایش دوبرابری ظرفیت پذیرش درخواستهای ویزا، بهویژه برای دانشجویان ایرانی، از ماه دسامبر تقویت شده است. این وعده در حالی مطرح میشود که پیش از این، سفارت آلمان تحت مدیریت مارکوس پوتسل، سفیر پیشین این کشور، با انتقادات جدی از سوی متقاضیان ویزا مواجه بود. بنا به گزارشها، طی این مدت، حتی متقاضیان دارای پیشتاییدیه مهاجرت به آلمان نیز با مشکل در دریافت ویزا روبهرو بودند و این وضعیت منجر به اعتراضاتی در مقابل ساختمان سفارت شده بود. این در حالی است که پوتسل در اواخر ماموریتش به کاهش تعداد کارکنان سفارت و محدود شدن ظرفیت صدور ویزا اعتراف کرده بود.
نمیتوان منکر این موضوع شد که وضعیت پیچیده صدور ویزا، بهخصوص برای دانشجویان و متخصصانی که آلمان را برای ادامه تحصیل یا کار انتخاب کردهاند، همواره یکی از نقاط اصطکاک و دلسردی در روابط غیررسمی بین مردم دو کشور بوده است. تسهیل این روند، هرچند در گامهای اولیه، میتواند به عنوان نشانهای مهم از تلاش برلین برای بازگشت به تعاملات مدنی و انسانی با تهران تفسیر شود و به ترمیم تصویر آلمان در میان افکار عمومی ایران کمک کند.
تهرانگردی دیپلماتیک آقای کاردار
همزمان با این تحولات اداری و دیپلماتیک، اقدام جالبتوجه مانفرد شولر در برگزاری تور تهرانگردی غیررسمی و انتشار ویدئوی آن در شبکههای اجتماعی سفارت، بعد دیگری از تلاشها برای بهبود فضای تعامل را نشان میدهد. شولر در این ویدئو با قدم زدن در بازار تهران، خوردن تهچین و آب انار و صحبت کردن به زبان فارسی، تصویری صمیمی از دیپلماسی ارائه میدهد. وی ضمن ابراز خوشحالی از تجربههای خود در ایران و «دلنشین» خواندن صمیمیت مردم، ورود قریبالوقوع سفیر جدید را نیز به مخاطبان اعلام میکند. شکی نیست که اینگونه اقدامات فرهنگی در سطح دیپلماسی عمومی تعریف شده و میتواند بهعنوان ابزاری موثر برای شکستن یخهای دیپلماتیک و ایجاد زمینههای مشترک فرهنگی و انسانی میان کشورها در نظر گرفته شود.
در شرایطی که روابط سیاسی دو کشور ایران و آلمان تحتتاثیر تحولات بینالمللی و منطقهای، بهویژه درگیریهای اوکراین و غزه و حمله اسرائیل به ایران سرد و پرتنش بوده است، این تلاشها برای تعامل مستقیم با مردم ایران و نشان دادن علاقه به فرهنگ و زندگی روزمره در پایتخت، یک پیام مثبت و غیررسمی را ارسال میکند که چهبسا بتواند زمینه را برای بهبود روابط در سطوح بالاتر فراهم کند.
سردی روابط در سالهای اخیر
برای درک اهمیت تحرکات اخیر، باید نگاهی به سابقه سردی روابط دیپلماتیک ایران و آلمان در سالهای اخیر داشت. روابط دو کشور، که در طول تاریخ همواره بهعنوان یکی از محوریترین مناسبات ایران با اروپا شناخته شده و دارای پیشینهای قوی در همکاریهای اقتصادی و فرهنگی بوده، پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ وارد دوران پرتنشی شد. ناتوانی سازوکارهایی چون اینستکس برای جبران خلأ ناشی از تحریمهای آمریکا، استقلال دیپلماتیک برلین را در قبال واشنگتن تحتالشعاع قرار داد.
همچنین جنگ اوکراین و ادعای استفاده از پهپادهای ایرانی شکافهای جدی در تعاملات سیاسی دو کشور ایجاد کرد. پروندههایی نظیر جمشید شارمهد و موضعگیریهای آلمان در قبال مسائل داخلی ایران، از دیگر نقاط عطف تنشزا بودهاند. از سوی دیگر، از یاد نباید برد که آلمان به همراه بریتانیا و فرانسه (تروئیکای اروپایی) مکانیسم ماشه را در قبال برنامه هستهای ایران فعال کردند و تحریمهای سازمان ملل را بار دیگر در مدار قرار دادند. از سوی دیگر، موضع آلمان در قبال تجاوز ۱۲روزه آمریکا و رژیم صهیونیستی به ایران فصل جدیدی از سردی روابط دوجانبه برلین-تهران را رقم زد.
آیندهای در جستوجوی تعادل جدید
حال و همزمان با ورود اکسل دیتمان و وعده بهبود وضعیت صدور ویزا، به نظر میرسد آلمان به دنبال تلاش برای بازتعریف و متعادلسازی این رابطه دیرینه است. ورود سفیر جدید آلمان در مقطع کنونی، حامل این پیام است که برلین همچنان به دنبال حفظ کانالهای ارتباطی با تهران است. درحالیکه تنشهای سیاسی عمیق همچنان میتوانند به عنوان موانع جدی بر سر راه توسعه کامل روابط باقی بمانند، گشایشهای اخیر در حوزه کنسولی و نزدیکیهای فرهنگی از سوی دیپلماتهای آلمانی، کورسوی امیدی است که نشان میدهد زیر لایههای سرد دیپلماسی، تلاشهایی برای ایجاد یک تعادل جدید در جریان است. اما اینکه اکسل دیتمان خواهد توانست با تمرکز بر منافع مشترک و دیپلماسی فعال، پلهای تخریبشده را بازسازی کند یا خیر، پرسشی است که چهبسا برای یافتن پاسخ آن باید منتظر وقایع ماههای آتی بود. مردم آلمان عموما زمانی که حس میکنند هیچ دری بنا نیست پیش رویشان باز شود از اصطلاح Die Hoffnung nicht aufgeben استفاده میکنند: امیدت را از دست نده! شاید فصل جدید روابط دیپلماتیک ایران و آلمان نیز نیازمند چنین رویکردی باشد.
