عراقچی در دیدار با مقامات باکو بر حلوفصل سوءتفاهمات از مسیر گفتوگو تاکید کرد؛
دیپلماسی در دروازه قفقاز
در این چارچوب؛ وزیر امورخارجه ایران روز یکشنبه و در راس هیاتی سیاسی و بهمنظور دیدار و رایزنی با مقامات جمهوریآذربایجان، وارد باکو پایتخت این کشور شد. پیشتر اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امورخارجه جمهوریاسلامی ایران در نشست خبری خود در پاسخ به سوالی در مورد سفر عراقچی به باکو گفت: رابطه ما با جمهوریآذربایجان مهم است. ما دو کشور همسایه و همکیش هستیم که دارای مشارکت تاریخی بسیاری هستیم، لذا تلاش ما این است که از قبال این رفت و آمدها، روابط دو کشور را گسترش دهیم و به تقویت تفاهمها در منطقه قفقاز بپردازیم.
رفع سوءبرداشتها
وزیرخارجه ایران در سفر به باکو با رئیسجمهور آذربایجان دیدار کرد. دیدار و گفتوگوی «سیدعباس عراقچی» وزیر امورخارجه و «الهام علیاف» رئیسجمهوری آذربایجان صبح روز دوشنبه انجام شد. وزیر امورخارجه کشورمان ضمن ابلاغ سلامهایگرم رئیسجمهور ایران به رئیسجمهور آذربایجان، با اشاره به پیوندهای ریشهدار و عمیق بین دو ملت بر عزم و اراده ایران برای تحکیم و گسترش مناسبات با جمهوریآذربایجان در همه عرصههای موردعلاقه طرفین تاکید کرد. در این دیدار، درباره مجموعهای از موضوعات دوجانبه، از جمله روند تعاملات سیاسی، مسائل مرتبط با همسایگی و سازوکارهای مدیریت روابط میان دو کشور تبادلنظر شد. وزیر امورخارجه کشورمان، با اشاره به پیوندهای ریشهدار و عمیق بین دو ملت بر عزم و اراده جمهوریاسلامی ایران بر تحکیم و گسترش مناسبات با جمهوریآذربایجان در همه عرصههای موردعلاقه طرفین تاکید کرد. عراقچی با اشاره به اهمیت نگاه بلندمدت در روابط همسایگی، بر نقش رایزنیهای مستمر دیپلماتیک برای رفع سوءبرداشتها و مدیریت مسائل فیمابین تاکید کرد.
متقابلا رئیسجمهورآذربایجان نیز با ابراز خوشحالی از روند روبهرشد روابط دو کشور، بر آمادگی جمهوریآذربایجان برای استفاده از همه ظرفیتهای موجود جهت گسترش مناسبات تاکید کرد. در این دیدار همچنین وزیر امورخارجه کشورمان دیدگاههای جمهوریاسلامی ایران راجعبه تحولات منطقهای را تشریح کرد. همچنین استقبال «جیحون بایراموف» وزیرخارجه جمهوریآذربایجان از «سیدعباس عراقچی» وزیر امورخارجه کشورمان صبح روز گذشته در ادامه برنامههای عراقچی در باکو انجام شد. پس از این استقبال، جلسه خصوصی وزرای خارجه جمهوریآذربایجان و ایران آغاز شد. وزیر امورخارجه ایران، در نشست خبری مشترک با اشاره به سفر خود به باکو گفت: «به نظرم این سفر در زمان بسیار مناسبی برای مرور روابط دو کشور انجام شد. نباید اجازه دهیم که هیچ طرف دیگری این رابطه را خراب یا آن را به سمت نامطلوبی سوق دهد.» وی افزود: «مهمترین توافق در این سفر این بود که گفتوگوها، مشورتها و رفت و آمدهای دیپلماتیک بین دو کشور را گسترش دهیم تا روابط دو کشور را به سطح بدون مشکل برسانیم.»
نشست ۳+۳ برای مدیریت قفقاز
عراقچی در ادامه با بیان اینکه «در این نشست در ارتباط با تحولات منطقه قفقاز و سازوکار ۳+۳ صحبت کردیم» گفت: «ما بر ضرورت تحقق صلح و ثبات در منطقه و عدمهرگونه دخالت خارجی در منطقه قفقاز تاکید و توافق کردیم که دیدارهای سهجانبه با دیگر کشورهای منطقه نیز داشته باشیم.» وی با بیان اینکه «فکر میکنم این یک سازوکار خوب برای گسترش همکاریها در منطقه است»، خاطرنشان کرد: «ما مصمم هستیم روابط خود را با جمهوریآذربایجان در تمام ابعاد گسترش دهیم و این روابط هرچه بیشتر گسترش پیدا کند.» عراقچی ادامهداد: «ما نباید اجازه دهیم که هیچ طرف دیگری این رابطه را خراب کند یا آن را به سمت نامطلوبی سوق دهد.»
پیشرفت پروژه رشت-آستارا
وزیر امورخارجه همچنین در پاسخ به سوالی در ارتباط با آخرین وضعیت پروژه راهآهن رشت-آستارا گفت: «این پروژه پیشرفت خوبی داشتهاست. بین ایران، جمهوریآذربایجان و فدراسیونروسیه همکاری خوبی در جریان است. سرمایه تامین شدهاست و ما در حال انجام مقدمات لازم برای اجراییشدن این پروژه هستیم، بیش از ۵۰درصد مقدمات لازم برای اجرای این پروژه فراهم شدهاست و انشاءالله در سالآینده عملیات اجرایی آن آغاز میشود.»
سایه تنش بر سر روابط تهران-باکو
روابط ایران و جمهوریآذربایجان طی سالهای اخیر متاثر از برخی موضوعات دچار فراز و فرودهایی بودهاست که از جمله مهمترین آنها اختلافات در منطقه قفقاز و بحثهای کریدوری و نگاه منفی جمهوریاسلامی به روابط نزدیک باکو-تلآویو است. روابط نزدیک میان اسرائیل و جمهوریآذربایجان، همسایه شمالی ایران، موجب نگرانیهای فزایندهای در تهران شدهاست. این روابط که با همکاریهای نظامی، اطلاعاتی و انرژی همراه است، منطقه قفقاز جنوبی را به یکی از حساسترین نقاط ژئوپلیتیک خاورمیانه تبدیل کردهاست.
پیروزی جمهوریآذربایجان در جنگ ۲۰۲۰ با ارمنستان، تعادل قدرت در جنوب قفقاز را تغییر و نفوذ منطقهای این کشور را افزایش داد. به موازات آن جمهوریآذربایجان در سالهای اخیر به یکی از مهمترین متحدان اسرائیل در حوزههای نظامی و امنیتی بدل شدهاست. تهران معتقد است؛ اسرائیل از خاک جمهوریآذربایجان برای انجام عملیات جاسوسی و خرابکاری علیه اهداف ایرانی استفاده میکند. در مقابل، باکو تاکید دارد؛ روابطش با تلآویو صرفا بر پایه منافع اقتصادی و نظامی متقابلاست و علیه هیچ کشور ثالثی نیست. همچنین در سالهای اخیر، کریدورهای ترانزیتی به مهمترین عنصر رقابت قدرتها در قفقاز تبدیل شدهاند. در شرایطی که ایران تحتتحریمهای گسترده بینالمللی قرارگرفته، کریدورها و بهطور کلی نقش کشور در ترانزیت منطقهای میتواند ایران را به بازارهای آسیایمرکزی، روسیه و اروپا متصل کند. اگر این اتفاق رخ دهد نقش ایران در نظم منطقهای نیز تعیینکننده خواهدشد.
اهمیت همسایگان در شرایط تحریمها
سفر عراقچی در ادامه توسعه روابط با ۱۵ همسایه و آزمون عملی تنظیم سیاست همسایگی و تعیین جایگاه ایران در معماری جدید کریدورهای منطقهای است. مناسبات با این کشورها در دوران تحریم و ذیل سیاست همسایگی که از ابتدای روی کارآمدن دولت سیزدهم بهدستورکار وزارتخارجه تبدیلشده، از اهمیت قابلتوجهی برخوردار است تا جاییکه امروز سیاست همسایگی به مفهوم غالب در سیاست خارجی جمهوریاسلامی ایران تبدیل شدهاست. در این چارچوب روابط اقتصادی ایران و جمهوریآذربایجان در دوران تحریمها در حوزههای ترانزیت، انرژی و تجارت مرزی با شدت کمتری ادامهیافته، اما در حوزههای مالی و سرمایهگذاری مشترک با محدودیتهای جدی مواجه شدهاست. این روابط بهشدت تحتتاثیر ملاحظات ژئوپلیتیک و رقابتهای منطقهای قرار دارد، با اینحال منافع مشترک دو کشور در توسعه کریدورهای حملونقل و ثبات مرزی، انگیزههایی برای حفظ گفتوگو و همکاری حتی در شرایط تحریم ایجاد میکند. آینده این روابط به توانایی دو طرف در مدیریت اختلافات، طراحی مکانیسمهای مالی مقاوم دربرابر تحریم و تحولات کلی منطقه قفقاز بستگی خواهدداشت. البته با توجه به تعدد سفرها بین مقامات ایران و جمهوریآذربایجان دور از تصور نیست که همکاریهای اقتصادی طرفین، ابعادی وسیعتر بهخود بگیرد.
پیام سفر عراقچی به باکو
درخصوص اهمیت این سفر حامد خسروشاهی، پژوهشگر مسائل قفقاز در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» با اشاره ورود ایران و جمهوریآذربایجان به «فاز همسایگی پرریسک اما ناگزیر» گفت: درحالیکه تحریمهای ثانویه آمریکا هزینه مبادلات اقتصادی با ایران را بالا برده است و بخش مهمی از تعاملات رسمی بانکی و سرمایهگذاری را کند کرده، اما نتوانسته است پیوندهای ژئواقتصادی دو همسایه را قطع کند. در عمل، رابطه دو کشور به سمت همکاریهای کماصطکاکتر مثل ترانزیت، سوآپ انرژی و تجارت مرزی متمایل شد؛ حوزههایی که پاسخگوی نیازهای فوری هستند و همچنین قابلمدیریتتر از پروژههای مالی کلان هستند. نمونه شاخص آن، توافق سوآپ گاز ترکمنستان-ایران- جمهوریآذربایجان در ۲۰۲۱ بود که بر پایه دریافت گاز در ایران و تحویل معادل آن به جمهوریآذربایجان در مرز شکلگرفت.
خسروشاهی با تاکید بر اینکه مسیر سیاسی بین دو کشور مسیری صاف و خطی نبودهاست، افزود: تنشهای امنیتی و رقابتهای ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی، بهویژه پس از جنگ ۲۰۲۰ بر روابط اقتصادی دو کشور در سالهای اخیر، سایه انداخت و حادثه حمله به سفارت جمهوریآذربایجان در تهران به نقطه اوج بحران تبدیل شد؛ اما از مسیر «مدیریت بحران» به بازشدن مجدد کانالهای دیپلماتیک تبدیل شد. در این بستر، سفر روز دوشنبه سیدعباس عراقچی به باکو اهمیت مضاعف دارد: او هم در دیدار با الهام علیاف و هم در نشست خبری مشترک با جیحون بایراموف، بر «رفع سوءتفاهمها از مسیر گفتوگو»، افزایش مشورتهای منظم، حمایت ایران از روند صلح باکو–ایروان و پشتیبانی از قالب «۳+۳» تاکید کرد و صراحتا گفت نباید اجازه داد طرفهای ثالث به روابط ضربه بزنند.»
