باران آمد، اما خشکسالی نرفت؛
فرصت طلایی برداشت باران
نیلوفر منصوریان: آسمان این روزها پس از مدتها روی خوش پاییزی خود را به سرزمین ایران نشان داده است. حالا دیگر آرزوی بارش باران و برف برای بخشی از مردم ایران برآورده شده است. دماوند بلندترین قله ایران سفیدپوش شده است، آبانبارهای جنوب فارس پس از مدتها خشکسالی سر ریز شدهاند. باران خاک سرخ جزیره هرمز را به خلیج فارس روان کرده و کویر یزد هم یکپارچه لباس سفید بر تن کرده است. پدیدهای جذاب که فیلمهایش فضای مجازی را تسخیر کرده است.
در کنار این مناظر سحرانگیز بخشهای دیگری از ایران با سیل درگیر شدهاند. در بندرعباس شدت باران و جاری شدن سیلاب خیابانهای شهر را به دریاچه تبدیل کرده است. باران راه ارتباطی ۱۱ روستا در فسا را مسدود کرده و در یکی از روستاهای هرمزگان کودکی مفقود شده است و برخی منازل در دو استان فارس و هرمزگان دچار آبگرفتگی شدهاند. در این بین شدت بارندگی در استان کرمان موجب تماس تلفنی محمدعلی طالبی، استاندار کرمان با وزیر کشور و آمادهباش کامل دستگاههای اجرایی و انجام اقدامات پیشگیرانه شده است.
هرچند در این میان آبگرفتگی برخی از شهرها از جمله جزیره کیش برای مردم چندان غمانگیز نبوده و حتی ویدئوی پدل سواری جوانان در خیابانهای کیش در فضای مجازی پربازدید شده است، با این حال به گفته کارشناسان هیچکدام از این سیلابها و بارانهای سیلآسای پاییزی نمیتواند خشکسالی را که به جان ایران افتاده است، جبران کند.
روز گذشته نیز سحر تاجبخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور با اشاره به پیشبینی بارشهای نرمال در زمستان بر مبنای نقشههای فعلی هواشناسی گفت: با وجود بارشهای نرمال، کمبارشیهای ماههای گذشته جبران نخواهد شد. وی گفت: امروز با مفاهیمی همچون خشکسالی کشاورزی و آبشناسی(هیدرولوژی) مواجهیم که به موضوع آبهای زیرزمینی باز میگردد. به گزارش ایرنا، تاجبخش تاکید کرد: حتی اگر بارشهای خوبی در کشور دریافت کنیم، اما به دلیل مشکلاتی که از گذشته وجود داشته، این تیپ خشکسالیها به راحتی قابل جبران شدن و برطرف شدن نیست.
کدام استانها در صدر کمبارشی هستند؟
همزمان سازمان هواشناسی نیز از کاهش ۵۲ درصدی بارشها در کشور خبر داده است. مطابق دادهها و آمار سازمان هواشناسی از ابتدای سال آبی جاری تا ۲۴ آذرماه ۱۴۰۴ میزان بارشها در کشور نسبت به دوره بلندمدت ۵۲ درصد کاهش یافته است. به گزارش تسنیم، بیشترین کاهش برای استانهای تهران، سیستان و بلوچستان، یزد، قم و قزوین به ترتیب 88.7درصد با 86.4درصد، 81.5 درصد، 80.7درصد و 79.2درصد است. در استان تهران طی بازه زمانی اشاره شده بارشها 7.7میلیمتر بوده، درحالیکه در دوره بلندمدت این میزان 67.9میلیمتر بوده است.
وضعیت در استانهای شمالی کشور هم تعریف چندانی ندارد. براساس این دادهها در استانهای ساحلی دریای خزر رشد منفی بارشها همچنان ادامه دارد؛ در گیلان، مازندران و گلستان به ترتیب بارشها 60.5درصد، 55.4درصد و 34.7درصد نسبت به دوره بلندمدت کاهش یافته است. روز 22 آذر نیز سخنگوی صنعت آب با اشاره به بارندگیهای اخیر اعلام کرد که میزان بارشها تا ۲۱ آذرماه همچنان ۶۱ درصد کمتر از متوسط بلندمدت بوده و بهجز دو استان، سایر مناطق کشور با کمبارشی مواجهاند.
عیسی بزرگزاده، اگرچه بارشهای اخیر را نسبتا مناسب توصیف کرده است، اما همچون سحر تاجبخش معتقد است، این میزان بارندگی نتوانسته عقبماندگیهای موجود را جبران کند. به گفته او تا ۲۱ آذرماه میانگین بارش کشور به حدود ۲۰ میلیمتر رسیده، درحالیکه رقم نرمال در این بازه زمانی ۵۱میلیمتر است و این موضوع نشاندهنده کاهش ۶۱درصدی بارشها نسبت به متوسط بلندمدت است. سخنگوی صنعت آب حتی میزان بارندگی در استانهای هرمزگان، یزد، خراسان رضوی، خراسان شمالی و تهران را بسیار ناچیز اعلام کرده است. به گفته او تهران هم با عقبماندگی ۷۶ درصدی در بارندگیها روبهرو است که خبرخوشی برای اهالی پایتخت نیست.
در این مدت هرچند بیشترین میزان بارش متعلق به استانهای فارس و هرمزگان بوده است، اما به نظر میرسد این بارانها و سیلابها هم نمیتواند واقعیت خشکسالی که بر پیکر این استانها نشسته است را پاک کند. همین چند روز پیش بود که مقامات شرکت آب منطقهای فارس نسبت به بحران کمآبی و خشکسالی هشدار دادند و خواستار مدیریت و صرفهجویی در مصرف آب شدند.
آبان ماه امسال هم سیاوش بدری، مدیرعامل شرکت آب منطقهای فارس ضمن تشریح بحران آب در این استان بر حادبودن شرایط تاکید کرد و از کاهش 43.5درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت ۵۶ ساله سخن گفت. اما حالا که آسمان درهای رحمت خود را به سوی ایران بازکرده است آیا مقامات استفاده از آبهای روان را برای تغذیه مصنوعی سفرههای زیرزمینی در دستور کار خود قرار دادهاند؟ این سوال از آن جهت حائز اهمیت است که کارشناسان منابع آب تنها راه درمان مقطعی خشکسالی که به جان کشور افتاده است را برنامهریزی برای استفاده از این روانآبها میدانند، هر چند معتقدند این بارشها نمیتواند کسری مخازن آب زیرزمینی را برای کشوری که وارد ششمین سال خشکسالی شده است به صورت جدی جبران کند. با این حال آنها به تجربه کشورهای مختلف برای ذخیرهسازی آب باران اشاره میکنند و بر این نظرند که با سرمایهگذاری بلندمدت میتوان بحران کمآبی را تا حد زیادی پشت سر گذاشت.
تجربه استفاده از آب باران
تغییرات آب و هوایی و اقلیمی، امروز آب را به یکی از مهمترین مقولههای امنیتی تبدیل کرده است و از همینرو جمعآوری و برداشت آب باران اهمیت زیادی برای کشورها دارد. ژاپن هر چند یکی از کشورهای پربارش دنیا است، اما با ساخت مخازن بزرگ در زیر شهر توکیو، اقدام به جمعآوری آب باران میکند. 26 آبان ماه سال جاری تسنیم در گزارشی تجربه کشورها در مدیریت پایدار آب را منتشر کرد. براساس این گزارش دانمارک، هلند و پرتغال کشورهایی هستند که با اجرای اصلاحات ساختاری هدررفت آب را کنترل کردهاند. این گزارش از سنگاپور به عنوان کشوری که یکی از پیشرفتهترین سیستمهای تامین آب جهان را دارد، یاد کرده است. کشوری که آب خود را از چهار منبع اصلی جمعآوری باران، بازچرخانی پساب، واردات و آبشیرینکنها تامین میکند.
گزارش فوق همچنین با بیان اینکه اردن یکی از فقیرترین کشورهای جهان در منابع آبی است به اقدامات کلیدی این کشور برای غلبه بر بحران بیآبی از جمله نوسازی شبکه با کمک سازمانهای بینالمللی، نصب کنتورهای هوشمند، استفاده گسترده از آب بازچرخانی در کشاورزی و صنعت، اجرای پروژه عظیم انتقال آب از عقبه به اَمان مبتنی بر آبشیرینکنها پرداخته است. راهکارهایی که در این سالها که ایران با ابربحران خشکسالی دستوپنجه نرم میکند عملا مغفول مانده است. این غفلت حالا کشور را به جایی رسانده که در برخی استانها «زنگ روز صفر آبی» به صدا درآمده است. با این حال مردم همچنان امیدوارند و چشم به آسمان این سرزمین دوختهاند. چرا که نقشههای هواشناسی از ورود سامانه جدید بارشی خبر میدهد که تمام استانهای کشور را بارانی و برفی خواهد کرد.
سامانه جدید بارندگی در راه ایران
بر اساس پیشبینیها طی روزهای آینده استانهای گیلان، مازندران، گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، فارس، بوشهر، هرمزگان، جزایر واقع در خلیج فارس و تنگه هرمز، اصفهان، ارتفاعات مرکزی البرز و در استانهای واقع در دامنههای مرکزی زاگرس با بارش شدید باران روبهرو خواهند بود. امروز نیز برای اکثر مناطق کشور به جز استانهای آذربایجان غربی و شرقی، کردستان، کرمانشاه و شرق سیستان و بلوچستان، بارش پیشبینی شده است.
استانهای فارس، کرمان، هرمزگان، بوشهر و جزایر واقع در خلیج فارس و تنگه هرمز هم مطابق این نقشهها بیشترین بارندگی را خواهند داشت. اداره کل هواشناسی استان تهران هم نسبت به کاهش محسوس دما و یخبندان از روز شنبه (۲۹ آذرماه) در استان خبر داده است. صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیشبینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا نیز اعلام کرده است سرمای واقعی از امروز آغاز میشود و تا روز یکشنبه (۳۰ آذر) ادامه خواهد داشت. بنابر این گزارش، کشور با کاهش محسوس دما بهطور میانگین بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتیگراد روبهرو خواهد شد که بهصورت نقطهای در مناطق سردسیر و کوهستانی تا ۱۵ درجه هم میرسد. اما واقعیت این است که هیچکدام از این هشدارهای هواشناسی برای مردمی که چشم به آسمان دوخته بودند تا باران پاییزی خیابانهای شهرهایشان را خیس کند و آلودگی هوا را پاک کند ترسناک نیست. آنها این روزها دلشان را به باران و برف خوش کردهاند حتی اگر خشکسالی 6ساله این مرزوبوم جبران نشود.
