افت مصرف برق خودروسازان نشانگر چیست؟
«برق گرفتگی» خودروسازان
گزارشی که خودروسازان به سازمان بورس ارسال کرده و در سامانه کدال منتشر شده است، نشان می‌دهد که سه خودروساز بزرگ کشور از ابتدای سال جاری تا انتهای مردادماه ۱۱۵ هزار و ۹۸۰ مگاوات-ساعت برق مصرف کرده‌اند، این در شرایطی است که این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۱۴۳ هزار و ۵۸۲ مگاوات-ساعت مصرف کرده بودند. بنابراین در این مدت زمان مصرف برق خودروسازان بزرگ کشور ۲۷ هزار و ۶۰۲ مگاوات-ساعت معادل ۱۹.۲ درصد کمتر شده است. با این حال شاهد هستیم که خودروسازان در این مدت زمان استفاده از دیگر انواع انرژی مانند گاز، بنزین و گازوییل را افزایش داده‌اند که نشان می‌دهد آنها به نوعی به دنبال جبران مشکل برق بوده‌اند.
در حالت کلی، مصرف انرژی در صنایع بزرگی مثل خودروسازی تابع مستقیمی از میزان تولید و ظرفیت عملیاتی خطوط است. برخلاف برخی صنایع سبک یا پراکنده که امکان فعالیت انعطاف‌پذیر را دارند، در خودروسازی خطوط تولید باید به‌صورت پیوسته، کامل و هماهنگ کار کنند. از این منظر، افت حدودا ۲۰ درصدی مصرف برق به‌معنای کاهش ملموس در تعداد شیفت‌های فعال یا زمان مفید بهره‌برداری از خطوط تلقی می‌شود. برای تحلیل علت این کاهش، دو سناریوی اصلی مطرح است. سناریوی نخست به اختلالات گسترده در شبکه برق سراسری طی تابستان سال جاری مربوط می‌شود.
گرچه تقریبا هر سال تابستان با قطعی برق مواجه هستیم اما در تابستان امسال قطعی‌های برق به شکل گسترده‌تری خود را نشان داد؛ صنعت خودرو نیز از این اختلالات بی‌نصیب نبوده است. حالا کاهش میزان مصرف برق نشان می‌دهد که امسال خودروسازان بیشتر تحت‌تاثیر قطعی‌های برق قرار گرفته‌اند. آمارهای دیگر مانند شامخ که توسط اتاق بازرگانی ایران منتشر می‌شود نیز تایید کننده فشار قطعی برق روی این صنعت است.
نکته قابل‌توجه آن است که برخی کارخانه‌های خودروساز از ظرفیت‌های جانبی برای تامین برق در شرایط اضطراری برخوردارند، اما تامین پایدار برق برای خطوط مونتاژ بزرگ، نیازمند زیرساخت‌هایی فراتر از ژنراتورهای پشتیبان محدود است. در نبود دسترسی کامل و مداوم به برق سراسری، بخش‌هایی از خطوط تولید ناگزیر به توقف کامل می‌شوند. این اتفاق در تابستان امسال به‌طور خاص شدت بیشتری داشته و می‌تواند یکی از دلایل اصلی افت مصرف انرژی در بازه مذکور باشد.
سناریوی دوم اما به عوامل درون‌زای صنعت خودرو مربوط است؛ در واقع خودروسازی کشور طی این ۵ ماه با مشکلات بسیار شدیدی دست و پنجه نرم کرده و می‌کند. آخرین آمارها که با تکیه بر سامانه کدال و شامخ به دست آمده نشان می‌دهد که این صنعت به شدت درگیر کمبود قطعه و مواد اولیه بوده و موج‌های تورمی تاثیرات زیادی روی خودروسازی گذاشته و نقدینگی آنها نیز به مرحله بحران رسیده است. در چنین شرایطی، حتی اگر تامین برق پایدار باشد، فقدان قطعه یا مشکل در تامین منابع مالی می‌تواند باعث خاموش ماندن بخشی از خطوط یا کاهش تعداد شیفت‌ها شود. افت تیراژ برخی محصولات نیز در گزارش‌های ماهانه تولید مشهود بوده است به طوری که بر اساس گزارشی که خودروسازان به سازمان بورس ارائه داده‌اند، سه خودروساز بزرگ کشور از ابتدای سال جاری تا انتهای مرداد ۲۹۷ هزار و ۱۵۹ دستگاه خودروی سواری تولید کرده‌اند. این در شرایطی است که این رقم در مدت مشابه سال ۱۴۰۳ به ۳۴۵ هزار و ۵۰۲ دستگاه می‌رسید. بنابراین در مدت زمان یاد شده، خودروسازان ۴۸ هزار و ۳۴۳ دستگاه معادل ۱۴درصد کمتر خودروی سواری تولید کرده‌اند. به طور کلی نمی‌توان با قطعیت یکی از دو سناریو را عامل اصلی دانست.
با این حال، شدت قطعی‌های برق در ماه‌های گرم امسال نسبت به سال گذشته، همراه با استمرار مشکلات ساختاری در بخش تولید، نشان می‌دهد که افت مصرف برق به احتمال زیاد نتیجه ترکیبی از این دو عامل بوده است. این تحلیل وقتی اهمیت پیدا می‌کند که در نظر بگیریم کاهش مصرف انرژی در صنعت خودرو برخلاف برخی صنایع دیگر به‌راحتی قابل جبران نیست. به‌عبارت دیگر، ساعاتی که در یک خط تولید خودرو از دست می‌روند، لزوما در ادامه سال با افزایش بهره‌وری قابل بازیابی نیستند؛ چرا که فرآیند تولید در این صنعت محدودیت‌های فنی، تامینی و نیروی انسانی خاص خود را دارد.
از طرف دیگر با نزدیک شدن به فصل پاییز و احتمال بروز محدودیت‌های جدید در بخش گاز، پیش‌بینی می‌شود چالش‌های زیرساختی برای صنعت خودرو تداوم داشته باشد. تداومی که در صورت عدم برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی میان بخش‌های مختلف تولید، ممکن است در نیمه دوم سال نیز خود را در قالب کاهش تیراژ، افزایش زمان تحویل و تضعیف زنجیره تامین نشان دهد.
جزئیات مصرف برق خودروسازان
اما برای بررسی میزان مصرف برق خودروسازان که می‌تواند نمایانگر اوج‌گیری مشکلات آنها باشد، مصرف برق هریک از خودروسازان را بررسی می‌کنیم. در ابتدا به سراغ ایرانخودرو می‌رویم بزرگ‌ترین خودروساز کشور، در ۵ماه ابتدایی سال جاری، ۷۱ هزار و ۹۲۹ مگاوات-ساعت برق مصرف کرده است. این در شرایطی است که در مدت مشابه سال ۱۴۰۳ این میزان به ۸۷ هزار و ۹۵۵ مگاوات-ساعت می‌رسید. بنابراین در مدت زمان یاد شده مصرف برق ایرانخودرو ۱۶ هزار و ۲۶مگاوات - ساعت کاهش پیدا کرده که به معنای افت ۱۸.۲ درصدی مصرف برق این خودروساز است.
این موضوع وقتی عجیب می‌شود که توجه کنیم، آبی‌پوشان جاده مخصوص در بازه زمانی تحت بررسی نه تنها افت تولید نداشته‌اند بلکه با کمی رشد نیز در تیراژ خود مواجه بوده‌اند. ایرانخودرو از ابتدای سال تا انتهای مردادماه ۲۰۱هزار و ۲۲۰ دستگاه محصول سواری را به تولید رسانده است. این شرکت در ۵ ماه ابتدایی سال گذشته، ۱۹۷هزار و ۳۹۵ دستگاه تولید داشت. بنابراین تیراژ این شرکت در مدت زمان یاد شده نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۳ هزار و ۸۲۵ دستگاهی معادل ۲ درصد را تجربه کرده است.
بنابراین می‌توان گفت که دلیل افت مصرف برق در ایرانخودرو تنها قطعی‌های مکرر برق بوده و کاهش تولیدی در میان نبوده که منجر به این افت شود. می‌توان گفت که ایرانخودرو سعی کرده از سوخت‌های جایگزین مانند بنزین یا گازوئیل برای فعال نگه داشتن خطوط تولید استفاده کند.
سری هم به سایپا بزنیم. دومین خودروساز بزرگ کشور، از ابتدای سال جاری تا انتهای مردادماه ۲۶ هزار و ۹۷۰ مگاوات-ساعت برق مصرف کرده است، در مدت مشابه سال قبل این رقم به ۳۲ هزار و ۷۷۴ مگاوات-ساعت می‌رسید. بنابراین در این مدت زمان مصرف برق سایپایی‌ها ۵ هزار و ۹۷۰ مگاوات - ساعت کمتر شده تا افت ۱۷.۷ درصدی را در مصرف برق خود ثبت کند. سایپا اما برخلاف ایرانخودرو در۵ ماه ابتدایی سال جاری با افت قابل‌توجهی در تولید خود مواجه بوده است، طبق آمار کدال دومین خودروساز بزرگ کشور، در۵ ماه ابتدایی سال ۶۹ هزار و ۴۲۱ دستگاه خودروی سواری تولید کرده که این رقم در مدت مشابه پارسال به میزان ۱۰۷ هزار و ۷۳۹ دستگاه بوده است.
بنابراین در این مدت زمانی نارنجیپوشان جاده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مخصوص ۳۸هزار و ۳۱۸ دستگاه، معادل ۳۵.۵ درصد کمتر، تولید خودروی سواری داشته‌اند که کاهش بسیار قابل‌توجهی به نظر می‌رسد. اخبار و اطلاعات منتشر شده نیز حاکی از آن است که نارنجیپوشان جاده مخصوص بیشتر از ایرانخودرو با مشکلات مربوط به تامین قطعه دست و پنجه نرم می‌کند. بنابراین احتمال دارد که بخش قابل‌توجهی از افت مصرف برق علاوه بر متاثر شدن از قطعی‌های عمومی مربوط به کاهش تولید نیز هست.
اما پارس‌خودرو به عنوان زیرمجموعه سایپا و سومین خودروساز بزرگ کشور در ۵ ماه ابتدایی سال جاری بیشتری افت را در مصرف برق ثبت کرده است. در ۵ ماه ابتدایی سال گذشته این خودروساز ۲۲ هزار و ۸۵۳ مگاوات-ساعت برق مصرف کرده بود اما در مدت مشابه سال جاری این رقم تنها به ۱۷ هزار و ۸۱مگاوات-ساعت رسیده است که نشان می‌دهد مصرف برق این خودروساز ۵هزار و ۷۷۲ مگاوات کمتر شده و افت ۲۵.۲ درصدی را به نام خود ثبت کرده است.
پارس‌خودرو نیز مانند سایپا در ۵ ماه ابتدایی سال جاری با افت تولید مواجه بوده است، به طوری که این شرکت در۵ ماه امسال، ۲۶ هزار و ۵۱۸دستگاه محصول سواری را به تولید رسانده است. در مقایسه با تیراژ ۴۰ هزار و ۳۶۸ دستگاهی مدت مشابه پارسال، تولید این شرکت ۱۳هزار و ۸۵۰ دستگاه معادل ۳۴.۴درصد کمتر شده است. بنابراین احتمالا در مورد پارس خودرو نیز مجموعه‌ای عوامل متشکل از قطعی‌های گسترده برق، کمبود نقدینگی، مشکل تامین قطعات و غیره دست به‌دست هم داده‌اند که حجم بار دریافتی پارس خودرو نیز رو به کاهش برود.
البته که این کاهش‌ها در مصرف انرژی و تولید، ممکن است اثرات غیرمستقیمی بر سایر بخش‌های صنعت خودرو داشته باشد. اگر روند کاهشی در تولید و مصرف برق ادامه یابد، با نزدیک شدن به فصل پاییز و احتمال بروز محدودیت‌های جدید در بخش گاز، چالش‌های زیرساختی برای این صنعت به‌طور فزاینده‌ای تشدید خواهد شد. این مسأله می‌تواند نه تنها بر هزینه‌های تولید و زمان تحویل محصولات تاثیر منفی بگذارد، بلکه در بلندمدت موجب تضعیف زنجیره تامین و کاهش اعتماد مشتریان به پایداری تولیدات خودروسازان داخلی شود.
