افت خرید ایرانخودرو و سایپا از «قطعهسازان» چه پیامی دارد؟ «دنیای اقتصاد» بررسی میکند
آژیر زرد تولید خودرو
برخی از کارشناسان خودرو بر این باورند که کاهش خرید قطعه ، از فشردهترشدن حلقه تامین و محدودیتهای نقدینگی خبر میدهد محدودیتهایی که نهتنها بر سرعت خرید، بلکه بر تنوع و حجم سفارشها نیز اثر میگذارد. از سوی دیگر، افت ثبتشده در خرید داخلی، نشاندهنده کاهش تقاضا برای قطعات و در سطحی وسیعتر افت فعالیت تولیدی این شرکتهاست. همانطور که عنوان شد چنین روندی معمولا به معنای کاهش تولید در ماههای آینده است و میتواند سیگنال اولیهای از ورود صنعت خودرو به دورهای از احتیاط عملیاتی و حتی رکود نسبی باشد.
مطابق دادههای رسمی که انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازی استان تهران آن را منتشر کرده، طی هشتماهه امسال خرید داخلی خودروسازان کاهش یافته این در شرایطی است که در آبان ماه نسبت به مهر نیز افت قابلتوجهی به ثبت رسیده است. براساس این آمار، مجموع خرید داخلی ماهانه ایرانخودرو و سایپا در آبان نسبت به مهر ۱۳.۴۴درصد کاهش یافته؛ افتی که معنای روشن آن کاهش تقاضا برای قطعات و در سطحی بالاتر، کاهش فعالیت تولیدی یا دستکم برنامهریزی تولید برای ماههای آتی است.
نگاهی دقیقتر به دادهها نشان میدهد ایرانخودرو که سهم غالب را در تولید خودرو کشور دارد، همچنان بیشترین سهم از خرید داخلی را نیز به خود اختصاص داده است؛ بهطوریکه ۷۴.۸۱درصد از کل خرید داخلی آبان ماه مربوط به ایرانخودرو بودهاست. این نسبت، همسو با برتری سهم این شرکت در تولید خودرو در کشور است، با این حال افت ماهانه خرید داخلی ایرانخودرو نیز قابلچشمپوشی نیست. این شرکت در آبان با کاهش ۶.۱۱درصدی خرید داخلی مواجه شده؛ کاهش نسبتا محدودتری نسبت به سایپا، اما همچنان معنیدار در روند تامین.
در مقابل، سایپا با افت شدید ۳۵.۲۱درصدی خرید داخلی روبهرو شدهاست؛ رقمی که از دید کارشناسان میتواند نشانهای روشن از تنگنای نقدینگی و دشواری این شرکت در تامین منابع لازم برای خرید قطعه باشد. چنین افتی اگر ادامهدار شود، بهطور مستقیم بر توان تولید سایپا در ماههای آینده اثر خواهد گذاشت و میتواند به کاهش عرضه برخی محصولات این گروه در بازار بینجامد.
آنچه تصویر کلی را تیرهتر میکند، منحنی سهم خرید داخلی از کل خرید قطعه در آبان است، اگرچه ایرانخودرو و سایپا از نظر ساختار تامین داخلی وضعیت نسبتا مشابهی دارند، اما مجموع دادهها نشان میدهد که سهم خرید داخلی در آبان به ۸۵.۴۷درصد رسیده که نسبت به مهر ۵.۱۹درصد کاهش داشتهاست. بر این اساس بهنظر میرسد که کاهش سهم خرید داخلی دو پیام و یا سیگنال مهم ارسال میکنند سیگنال اول افزایش خرید ارزی و در نتیجه بالاتر رفتن سطح وابستگی به واردات است و سیگنال دوم نیز محدودیتهای ایجادشده در زنجیره تامین داخلی و کاهش توان شرکتهای قطعهساز در عرضه قطعه.
بررسیهای تفکیکی نشان میدهد ایرانخودرو سهم خرید داخلی خود را از ۹۰.۹۲درصد در مهر به ۸۴.۷۴درصد در آبان کاهش داده؛ افتی که اگرچه ناگهانی بهنظر میرسد، اما میتواند ناشی از فشارهای متعدد بر زنجیره تامین باشد: از محدودیت منابع مالی گرفته تا نیاز به تامین برخی قطعات خاص از مسیر واردات، یا حتی تلاش برای تکمیل خودروهای ناقص موجود در پارکینگها. گروه سایپا اما روند نسبتا باثباتتری داشته و سهم خرید داخلی خود را از ۸۷.۹۵درصد به ۸۸.۷۷درصد رسانده است؛ افزایشی اندک اما قابلتوجه از حیث تفاوت مسیر با ایرانخودرو.
این ثبات نسبی ممکن است نشاندهنده تمرکز سایپا بر همکاری نزدیکتر با شبکه قطعهسازان داخلی یا تفاوت ترکیب محصول باشد.آنچه مشخص است کاهش محسوس تامین قطعه از سوی قطعهسازان را نمیتوان تنها ناشی از افت برنامه تولید خودروسازان دانست؛ بخش مهمی از این محدودیت به بدهیهای کلان انباشته خودروسازان به شبکه قطعهسازی نیز بازمیگردد. طی ماههای اخیر حجم مطالبات معوق قطعهسازان به سطحی رسیده که بسیاری از واحدها دیگر قادر به تامین سرمایهدرگردش برای ادامه تولید نیستند و ناچار شدهاند عرضه به خودروسازان را کاهش دهند.
در همین راستا، انجمنهای قطعهسازی درخواست تسهیلات ۴۰همتی از بانکمرکزی را مطرح کردهاند تا دستکم بخشی از کمبود نقدینگی جبران شود، اما این درخواست هنوز با پاسخ مثبت مواجه نشدهاست؛ وضعیتی که تداوم آن میتواند زنجیره تامین را با اختلال جدی روبهرو کند. در مجموع، در هشتماهه امسال سهم خرید داخلی در کل خرید قطعه دو خودروساز ۸۳.۷۳درصد ثبت شدهاست؛ رقمی که نشان میدهد همچنان بخش قابلتوجهی از مواد اولیه و قطعات از مسیر داخلی تامین میشود، اما فاصله معنادار آن با ماههای اخیر بهخصوص آبانماه، احتمال افزایش واردات یا تغییر الگوی تامین را تقویت میکند.
سیگنال هشدار برای تولید آذر و دی
کاهش ۱۳.۴۴درصدی مجموع خرید داخلی ایرانخودرو و سایپا در آبان، اولین و مهمترین زنگ خطر برای روند تولید در ماههای پیشرو است. خرید قطعه برای خودروسازان مشابه سفارشگذاری در صنایع دیگر، شاخصی پیشنگر از حجم تولید یک تا دو ماه بعد محسوب میشود، بنابراین کاهش چشمگیر خرید داخلی در آبان میتواند به معنای برنامهریزی محتاطانهتر تولید برای آذر و دی باشد.
در صنعت خودروی ایران، تجربه نشان داده که افت تامین معمولا با فاصله کوتاهی در خطوط تولید منعکس میشود. سالهای گذشته نیز هرگاه خرید قطعات به هر دلیل کاهش یافته، خروجی تولید در دو ماه بعد افت کردهاست، بنابراین دادههای جدید نیز میتواند نشانهای از کاهش احتمالی تولید در ماههای باقیمانده از سال باشد.از سوی دیگر، کاهش سهم خرید داخلی در آبان، معنای مهم دیگری نیز دارد: تغییر ترکیب تامین و متمایلشدن به واردات قطعات.
این تغییر نیز میتواند ناشی از دو عامل اثرگذار باشد: اول اینکه قطعهسازان داخلی به دلیل محدودیت مالی، بدهی انباشته خودروسازان یا افزایش هزینههای تولید، نتوانستهاند نیاز خودروسازان را تامین کنند، اما عامل دومی نیز وجود دارد و اینکه خودروسازان برای تکمیل خودروهای ناقص، نیاز به تامین فوری برخی مجموعهها و قطعات خاص داشتهاند که فقط از مسیر واردات امکانپذیر بودهاست.
در این میان، وضعیت سایپا بهطور ویژه نگرانکننده است؛ زیرا افت ۳۵.۲۱درصدی خرید داخلی در یک ماه عددی کمسابقه محسوب میشود. فعالان صنعت قطعه معتقدند که کمبود نقدینگی در این گروه خودروساز، دلیل اصلی کاهش خرید داخلی است. سایپا در ماههای گذشته با فشار بدهی به قطعهسازان نیز روبهرو بوده و بخشی از تامینکنندگان فروش به این شرکت را کاهش دادهاند. ادامه این روند میتواند زنجیره تامین این گروه را بیش از پیش شکننده کند.
ایرانخودرو نیز هرچند وضعیت باثباتتری دارد، اما کاهش ۶.۱۱درصدی خرید داخلی آن نیز نشانهای است از اینکه این شرکت بهطور کامل از فشارهای مالی و مشکلات تامین مصون نیست. کاهش سهم خرید داخلی ایرانخودرو از ۹۰.۹۲درصد به ۸۴.۷۴درصد در یک ماه نیز نشاندهنده افزایش تکیه این شرکت بر تامین خارجی در آبان است. این روند با توجه به شرایط ارزی کشور و محدودیتهای واردات، در بلندمدت میتواند ریسکهای جدی ایجاد کند.
ضعف قطعهسازان یا بازگشت واردات؟
همانطور که عنوان شد روند کاهشی سهم خرید داخلی در آبان از دو منظر قابلتحلیل است: فشار بر صنعت قطعه و کاهش توان عرضه. آنچه مشخص است صنعت قطعه کشور طی سالجاری با چند چالش عمده مواجه بودهاست: بدهی انباشته خودروسازان، افزایش شدید هزینه مواد اولیه، نوسان ارز و در نهایت افت نقدینگی و مشکل تامین مالی بانکی.
ترکیب این مشکلات موجب شده بسیاری از قطعهسازان نتوانند مطابق گذشته بهموقع عرضه کنند. برخی تولیدکنندگان حتی حجم سفارشهای ایرانخودرو و سایپا را کاهش دادهاند؛ زیرا قادر به تامین سرمایهدرگردش برای تولید نیستند. در این شرایط، کاهش سهم خرید داخلی میتواند انعکاس طبیعی همین وضعیت باشد، اما منظر دوم برمیگردد به افزایش نیاز به واردات در مسیر تکمیل خودروهای ناقص. طی نیمه نخست سال، ایرانخودرو و سایپا برای جبران موجودی خودروهای ناقص اقدام به واردات برخی قطعات خاص کردند.
کاهش فعلی سهم خرید داخلی میتواند به این معنا باشد که خودروسازان همچنان بخشی از نیاز خود را از مسیر واردات تامین میکنند. این احتمال با توجه به کاهش ارزش ریال و رشد هزینههای ارزی قطعات، پیامدهای مهمی برای ساختار هزینه تولید خودرو دارد. در صورت رشد واردات قطعه، حاشیه سود خودروسازان کاهش مییابد و فشار بیشتری بر قیمت تمامشده وارد میشود؛ موضوعی که در نهایت به تورم قیمتی در بازار خودرو منجر خواهد شد.
