آیا غرب می‌تواند در مواجهه با روسیه از تجربه سال ۲۰۱۵ ترکیه عبرت بگیرد؟
درس‌های آنکارا برای ناتو
به گزارش «میلیتاری»، در نوامبر ۲۰۱۵، یک بمب‌افکن سوخو-۲۴ روسی وارد حریم هوایی ترکیه در امتداد مرز سوریه شد. ظرف چند دقیقه یک جنگنده اف-۱۶ نیروی هوایی ترکیه جنگنده روسی را در ارتفاع ۲۰هزارپایی هدف قرار داد.
این حادثه اولین حادثه از نوع خود از زمان جنگ کره بود که ایالات متحده و متحدانش در نبردی مستقیم با نیروهای روسی درگیر می‌شدند. این حادثه صرفا یک نقض مرزی نبود بلکه نقطه جوشی بود که می‌توانست ناتو را به درگیری مستقیم با مسکو بکشاند. برای این ائتلاف، سرنگونی آن جنگنده از سوی نیروهای هوایی ترکیه به یادآوری روشنی از این موضوع تبدیل شد که چگونه یک اشتباه محاسباتی می‌تواند بحرانی با پیامدهای جهانی را رقم بزند. اکنون، نزدیک به یک دهه بعد، درحالی‌که پهپادهای روسی از حریم هوایی لهستان عبور می‌کنند و تنش‌ها در جناح شرقی ناتو افزایش می‌یابد، درس‌های سال ۲۰۱۵ بیش از هر زمان دیگری حیاتی به نظر می‌رسند.
وقتی ناتو نفس را در سینه حبس کرد
در پی سرنگونی بمب‌افکن روسی توسط ترکیه در سال ۲۰۱۵، کرملین با خشمی بی‌سابقه واکنش نشان داد. ولادیمیر پوتین این اقدام را «خنجری از پشت» خواند و مقامات روسی با رد ادعای نقض حریم هوایی، آنکارا را به «کمین» متهم کردند. در اقدامی تلافی‌جویانه، مسکو روابط دیپلماتیک و نظامی را محدود کرد، تحریم‌های اقتصادی وضع نمود و با استقرار سامانه پدافندی پیشرفته اس-۴۰۰ در سوریه، سایه یک درگیری گسترده‌تر را بر منطقه افکند.
در مقابل، ترکیه با ارائه مستنداتی از جمله داده‌های راداری و ضبط هشدارهای مکرر به خلبان روس، از اقدام خود دفاع کرد. ناتو نیز قاطعانه پشت متحد خود ایستاد. ینس استولتنبرگ، دبیرکل وقت ناتو، ضمن اعلام «همبستگی با ترکیه»، بر لزوم دفاع از تمامیت ارضی اعضا تاکید کرد. رهبران غربی، ازجمله باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، ضمن به رسمیت شناختن حق ترکیه برای دفاع از حریم هوایی خود، هر دو طرف را به خویشتن‌داری و جلوگیری از تشدید تنش فراخواندند. خطر بسیار جدی بود؛ هرگونه اقدام نظامی تلافی‌جویانه از سوی روسیه می‌توانست ترکیه را به فعال‌سازی ماده ۵ پیمان ناتو (بند دفاع جمعی) وادارد و تمام اعضای ائتلاف، از جمله آمریکا، را مستقیما وارد رویارویی با مسکو کند. جهان در آستانه بحرانی با پیامدهای غیرقابل پیش‌بینی قرار گرفته بود.
با این حال، پس از هفته‌ها تنش، دیپلماسی بر نظامی‌گری غلبه کرد. هر دو طرف از لبه پرتگاه عقب‌نشینی کردند. نامه ابراز تاسف رجب طیب اردوغان به پوتین و تحولات داخلی ترکیه، مسیر را برای کاهش تنش هموار ساخت و بحران به‌آرامی فروکش کرد. اما درس‌های آن روزها همچنان حیاتی است. امروز، با تداوم جنگ اوکراین و افزایش تنش‌ها در جناح شرقی ناتو، خاطره آن بحران یک هشدار جدی است: توازن امنیت جهانی شکننده‌تر از آن است که به نظر می‌رسد و یک جرقه می‌تواند به شعله‌ای جهانی تبدیل شود. این رویداد یادآوری می‌کند که حتی در اوج تقابل، دیپلماسی و خویشتن‌داری برای جلوگیری از فاجعه‌ای بزرگ، ضروری است.
به گزارش اکسپرس، نقض حریم هوایی استونی توسط جنگنده‌های روسی، آغاز یک استراتژی خطرناک برای بی‌ثبات کردن اروپا از درون است. یوری بویچکو، مدیر اجرایی سازمان «امید برای اوکراین»، معتقد است پوتین با این اقدامات تحریک‌آمیز، به دنبال ایجاد ترس در میان شهروندان اروپایی است تا آنها را به سمت انتخاب سیاستمداران طرفدار روسیه سوق دهد و این‌گونه کنترل قاره را به دست گیرد. او این اقدامات را آغاز «جنگ ترکیبی» علیه ناتو می‌داند و خواستار پاسخی قاطع، مشابه اقدام ترکیه در سال ۲۰۱۵در سرنگونی جت متجاوز روسی، شده است.
آنتون گراشچنکو، مشاور سابق وزارت کشور اوکراین، با انتشار پستی در پلتفرم ایکس، اعلام کرد که اقدام فوری ضروری است. او با یادآوری واقعه ترکیه - روسیه گفت: «خلبانانی که آن هواپیما را ساقط کردند، از دستوری مبنی بر سرنگون کردن تمام هواپیماهایی که حریم هوایی ناتو را نقض می‌کنند، اطاعت کردند.» درحالی‌که اروپا با این تهدید فزاینده دست و پنجه نرم می‌کند، این پرسش همچنان باقی است که آیا ناتو موضعی قاطع، مشابه اقدام قاطعانه ترکیه در سال ۲۰۱۵، اتخاذ خواهد کرد یا به پاسخ‌های حساب‌شده‌ای ادامه خواهد داد که ممکن است این ائتلاف را در برابر تحریکات بیشتر آسیب‌پذیر کند.
