چگونه طالبان افغانستان را از جهان جدا کرد؟
۴۸ ساعت تاریکی
بانک‌ها تعطیل شدند، کسب‌وکارها متوقف گشتند، پروازها لغو شد، بازارهای مالی فروپاشیدند و شرکت‌ها و سازمان‌های امدادی ارتباط خود با مشتریان و کارکنان را از دست دادند. بزرگ‌ترین ترس مردم این بود که مبادا کشور دوباره به ورطه جنگ و بحران کشیده شده باشد. این قطع دسترسی، که کاملا بی‌سابقه بود، بدون هیچ هشدار و توضیحی رخ داد و بلافاصله به دستور طالبان نسبت داده شد؛ همان رژیمی که از سال ۲۰۲۱ آزادی‌های شخصی ـ به‌ویژه آزادی زنان و دختران ـ را سرکوب کرده است.
دو هفته پیش‌تر، طالبان در شمال کشور اینترنت را در چند ولایت به بهانه جلوگیری از دسترسی کاربران به سایت‌های «غیراخلاقی» قطع کرده بودند. سخنگوی والی بلخ، حاجی زید، گفته بود که برای نیازهای ضروری، یک سیستم جایگزین در دست ایجاد است و تاکید داشت دستور از سوی رهبر طالبان، مولوی هبت‌الله آخندزاده، صادر شده است.
اما این بار، هیچ دلیل روشنی برای قطع سراسری اینترنت ــ که از بعدازظهر دوشنبه آغاز شد ــ ارائه نشد. بازگشت ناگهانی و بی‌توضیح اتصال نیز تنها بر شایعات در شبکه‌های اجتماعی افزود. به گزارش نهاد ناظر «نت‌بلاکس»، این قطع کامل بیش از ۴۳میلیون نفر را تحت‌تاثیر قرار داد. شبکه‌های اجتماعی خاموش شدند؛ پیام‌های واتس‌اپ بدون خواننده ماند؛ تماس‌ها قطع شد. طالبان اما سکوت اختیار کردند. افغان‌های مهاجر ساعت‌ها و شب‌های بی‌خوابی را صرف تلاش برای برقراری ارتباط با خانواده‌هایشان کردند. برای بسیاری، اکنون آشکار شده که حاکمان جدید در تلاش‌اند مردم افغانستان، به‌ویژه زنان، را هرچه بیشتر از حقوق و آزادی‌های مدنی محروم کنند.
فاطمه یوسفی، بازیکن سابق تیم ملی فوتبال زنان که به استرالیا گریخته، گفت: «نمی‌دانیم خاله‌ام، که یک مادر تنهاست و چهار بچه دارد، در چه شرایطی قرار دارد. اینترنت تنها راه ارتباطی ما با آنهاست».
برای زنان و دختران، اینترنت روزنه‌ای برای آموزش و مقاومت در برابر ممنوعیت‌های طالبان است. متی امین، هم‌بنیان‌گذار کارزار آموزشی SOLAx، می‌گوید: «درخواست‌ها برای شرکت در کلاس‌های آنلاین به‌شدت کاهش یافته. در همه ۳۴ ولایت کشور دسترسی کاربران ما قطع شد». حمیده امان، بنیان‌گذار رادیو «بگم»، افزود که ایستگاه او و همه رادیوهای محلی خاموش شدند و تنها پخش برنامه‌های تلویزیون بگم از پاریس ادامه یافت.
اتصال اینترنت یکی از شاخص‌های مهم پیشرفت یک کشور است. در آغاز قرن حاضر، افغانستان در این زمینه چشم‌انداز مثبتی داشت. اما با بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، این پرسش پررنگ شد که اینترنت ــ و آنچه طالبان «فسادانگیز» می‌خوانند ــ تا چه زمانی دوام خواهد آورد. خاموشی اخیر نشان داد افغانستان به اینترنت نیاز حیاتی دارد. صف‌های طولانی در برابر بانک‌ها شکل گرفت؛ پرداخت‌های آنلاین متوقف شد؛ و کسب‌وکارها ارتباط با تامین‌کنندگان و کارکنان خود را از دست دادند.
عبدالحمید، یک صراف در کابل، گفت: «نتوانستم معامله کنم چون نرخ را نمی‌دانستم. ساعت‌ها وقت صرف کردم تا حضوری مطلع شوم. روز بعد اصلا مغازه را باز نکردم». برخی افغان‌ها برای گرفتن سیگنال خود را به مرز پاکستان رساندند، جایی که در گذرگاه تورخم هنوز امکان اتصال وجود داشت. در همین زمان، صادرات انگور، انار و سیب به پاکستان نیز به دلیل اختلال در سیستم‌های پرداخت و ارتباطی متوقف شد.
سازمان ملل، دیده‌بان حقوق بشر و عفو بین‌الملل خواستار بازگشت فوری اینترنت شدند. ریچارد بنت، گزارشگر ویژه سازمان ملل، هشدار داد این اقدام می‌تواند «اقتصاد شکننده افغانستان را غرق کند و پیامدهای عظیم حقوق بشری داشته باشد». در شرایطی که تحریم‌ها، خشکسالی و بازگشت اجباری مهاجران بحران غذا را تشدید کرده‌اند، این خاموشی تنها فضای ناامیدی را عمیق‌تر کرد.
یک معلم ۳۳ ساله در کابل گفت:«قطع هم‌زمان تلفن و اینترنت ترسناک بود. حتی امکان یک تماس ساده برای خبر گرفتن از حال خانواده وجود نداشت». وقتی اینترنت پس از ۴۸ ساعت بازگشت، شادی با اشک همراه بود. یک دانشجوی ۱۹ ساله گفت: «دخترها گوشی‌هایشان را روشن کردند و فریاد شادی سر دادند». فوزیه رحیمی، مادری ۵۲ ساله در کابل، پس از تماس دوباره با دخترانش در آمریکا گفت: «شنیدن صدایشان تنها چیزی است که روزهای مرا قابل تحمل می‌کند». اما در کنار این شادی، خشم عمیقی وجود دارد که چگونه ابتدایی‌ترین حقوق افغان‌ها به این سادگی از آنها سلب می‌شود.
نگین، هنرمند و فعال افغان، در مقاله‌ای نوشت: «ما در آستانه زنده‌به‌گور شدن هستیم». او با پای پیاده به خانه شاگردانش رفت تا پیغام دهد: «ما ادامه می‌دهیم». به گفته او: «چهره‌های رنگ‌پریده و ترس‌خورده دوستان و شاگردانم مرا پر از خشم کرد. به خود قول دادم: یا مرگ یا امید». برخی توانستند با استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک پیام‌هایی ارسال کنند، اما کارشناسان هشدار دادند که گسترش عمومی این راهکار می‌تواند با محدودیت و سرکوب شدید مواجه شود.
* گزارشگر سی ان ان
