در غزه دیگر نشانی از زندگی وجود ندارد و مرگ از رگ گردن نزدیکتر است؛
ویرانی به سبک پاندای کونگ‌فو‌کار
فایننشال تایمز
«هبا صالح» در گزارشی در فایننشال تایمز نوشت، «زیاد» که به شهر دیر البلح در مرکز نوار غزه نقل مکان کرده است، می‌گوید: «این بار دیگر بازگشتی به شهر غزه وجود نخواهد داشت. اگر دوباره برگردم، دیگر آن شهری که می‌شناختم نخواهد بود. بخش زیادی از آن از بین رفته و محو شده است». پیش‌بینی زیاد نشانه‌ای از آن چیزی است که پیش رو است، اگر این جنگ به پایان برسد. طی دو سال بمباران بی‌وقفه و حملات زمینی مکرر اسرائیل، نوار غزه را با خاک یکسان کرده و بخش‌های بزرگی از آن را به ویرانه تبدیل و زمین‌های کشاورزی و سیستم‌های غذایی آن را ویران کرده است.
هفته گذشته، ایالات متحده یک آتش‌بس و طرح 20 ماده‌ای پسا‌جنگ را ارائه کرد که مورد حمایت اسرائیل و کشورهای عربی قرار گرفت. [موفقیت] این طرح مشروط به خلع سلاح حماس است و پیش‌بینی می‌کند که کنترل این منطقه به یک نهاد نظارتی به نام «هیات صلح» منتقل شود که بر کمیته فلسطینی که امور روزمره را اداره می‌کند، نظارت خواهد داشت. اما حتی اگر این طرح تصویب و آتش‌بس برقرار شود، طبق برآوردهای سازمان ملل، پاکسازی حدود ۵۴میلیون تن آوار بتنی و بازسازی زیرساخت‌های حیاتی غزه و شهرهای آسیب‌دیده می‌تواند‌میلیاردها دلار هزینه داشته باشد و سال‌ها طول بکشد.
یک مقام ارشد امدادرسانی که از نزدیک تخریب‌ها را زیر نظر دارد، می‌گوید که سال گذشته امیدی به استفاده از «یک مدل تدریجی» برای تعمیر و ارتقاء محله‌ها و تاسیسات موجود وجود داشت. اما میزان خسارات در ماه‌های گذشته، اکنون نیازمند رویکردی اساسی است. طرح مورد حمایت ایالات متحده - که شامل عقب‌نشینی مرحله‌ای اسرائیل بدون جدول زمانی مشخص است - همچنین کنترل یک منطقه حائل در داخل محیط محصور را به اسرائیل واگذار می‌کند. «امجد شاوا»، مدیر شبکه سازمان‌های غیردولتی فلسطینی، می‌گوید: «مشکلات جدی در این پیشنهاد وجود دارد. اما ما فلسطینی‌ها به هر روزنه امیدی چنگ می‌زنیم. اولویت، توقف کشتار است». اگرچه طرح ایالات متحده به صراحت بیان می‌کند که هیچ آوارگی اجباری وجود نخواهد داشت، اما بسیاری از ساکنان غزه نگرانند که این ویرانی مقدمه‌ای برای اخراج آنها از این منطقه محصور یا اجبار آنها به چیزی باشد که مقامات اسرائیلی آن را «مهاجرت داوطلبانه» می‌نامند، زیرا سرزمین مادری‌شان غیرقابل سکونت شده است. شوا می‌گوید: «احساس می‌کنم ما در حال ریشه‌کن شدن هستیم، نه فقط آواره [موقت]. این ویرانی کامل سرزمین با هدف قطع ارتباط ما با آن است تا بتوانند این ایده را القا کنند که چیزی برای بازگشت وجود ندارد».
تلفات جنگ بر جامعه غزه را نه تنها می‌توان از نظر تعداد کشته‌شدگان، زخمی‌ها یا آواره‌ها درک کرد، بلکه در نابودی زیرساخت‌ها و منابع حیاتی که زیربنای زندگی در این نوار غزه بودند نیز منعکس می‌شود. آخرین ارزیابی سازمان ملل متحد - بر اساس تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده در ۶ اوت - نشان می‌دهد که ۷۸ درصد از ساختمان‌ها در نوار غزه آسیب دیده و بیش از نیمی از آنها به طور کامل تخریب شده‌اند. تمام زمین‌های کشاورزی تا حدی تخریب شده و برای تولید مجدد به بازسازی نیاز دارند. بخش‌های بزرگی از زمین‌های کشاورزی نیز به دلیل قرار گرفتن در مناطق نظامی ممنوعه تحت کنترل اسرائیل، غیرقابل دسترس شده‌اند.
اکثر مدارس یا تخریب شده یا به شدت آسیب دیده‌اند و حتی یک دانشگاه هم پابرجا نمانده است. دانش‌آموزان سال دوم تحصیل خود را از دست داده‌اند و هیچ کس نمی‌داند که چگونه یا چه زمانی آموزش می‌تواند از سر گرفته شود. علاوه بر تخریب، بیش از ۸۰ درصد از خاک نوار غزه به مناطق ممنوعه نظامی اسرائیل تبدیل شده یا تحت پوشش دستورات جابه‌جایی اجباری قرار گرفته است. مقامات امدادی می‌گویند تخمین زده می‌شود که نیمی از این منطقه به طور کامل نابود شده باشد. بخش عمده‌ای از جمعیت 2.1میلیونی در چادرهایی در بخش‌هایی از مرکز غزه یا در نوار ساحلی «مَواسی» جنوبی که هیچ خدمات عمومی مانند آب لوله‌کشی یا بهداشت مناسب وجود ندارد، اسکان یافته‌اند. در ماه فوریه، بانک جهانی تخمین زد که حدود ۵۳میلیارد دلار برای بازیابی و بازسازی خسارات وارده در طول سال اول جنگ تا اکتبر ۲۰۲۴ هزینه نیاز خواهد بود. از آن زمان به ندرت گوشه‌ای از این نوار از بمباران وحشیانه نیروهای مسلح اسرائیل در امان مانده است. شاوا می‌گوید: «همه چیز از دست رفته و چیز بسیار کمی باقی مانده است. خسارت این بار برخلاف هر جنگ قبلی در غزه است. این مکان باید از ابتدا بازسازی شود.»
***
آسیب‌های روحی و جان‌باختگان، آوارگی اجباری مکرر مردمان خسته، همراه با محدودیت‌های ورود کمک‌ها، به یک فاجعه انسانی دامن زده است. یک گروه ناظر بر گرسنگی تحت حمایت سازمان ملل در ماه اوت اعلام کرد که قحطی در شهر غزه و مناطق اطراف آن حاکم شده و احتمالا به سایر نقاط این منطقه محصور نیز گسترش خواهد یافت. یک هیات منصوب سازمان ملل و گروه‌های حقوق بشری، اسرائیل را به ارتکاب نسل‌کشی در غزه متهم کرده‌اند. اسرائیل می‌گوید که در حال ریشه‌کن کردن زیرساخت‌هایی است که حماس از آنها برای پنهان کردن تونل‌ها، حمله به نیروهای اسرائیلی و پنهان کردن سلاح استفاده می‌کند. این رژیم بارها این ادعا را که در حال تخریب کامل شهرها و محله‌های فلسطینی است تا از بازگشت غیرنظامیان پس از توقف خصومت‌ها جلوگیری کند، رد کرده است.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، هفته گذشته در سازمان ملل گفت که اسرائیل در حال «از بین بردن حماس» در سراسر غزه و مقابله با «صدها مایل تونل زیرزمینی و برج‌های بی‌شماری در سطح زمین» بوده است. به گفته مقامات بهداشت محلی، حملات اسرائیل جان بیش از ۶۶ هزار فلسطینی را گرفته است. در شهر غزه، مانند سایر نقاط این نوار محصور، کل بلوک‌های مسکونی توسط خودروهای زرهی مملو از مواد منفجره با کنترل از راه دور، با زمین هم سطح، بمباران یا منفجر شده‌اند. تخریب‌های سیستماتیک در ضلع شرقی و جنوبی شهر ماه‌ها قبل از دستور تخلیه کامل ساکنان توسط اسرائیل در 9 سپتامبر آغاز شد و یک هفته بعد، حمله زمینی این رژیم آغاز شد.
یک مقام امدادی با اشاره به آنچه در گذشته اتفاق افتاده است، می‌گوید اگر آتش‌بس برقرار نشود و تخلیه کامل انجام شود، احتمالا شهر غزه «کاملا نابود» خواهد شد. روز چهارشنبه (9 مهرماه)، اسرائیل کاتز، وزیر جنگ این رژیم، گفت که اسرائیل در حال تشدید محاصره شهر غزه است و به همه ساکنان باقی‌مانده دستور داد که آنجا را ترک کنند. او هشدار داد با کسانی که امتناع کنند به عنوان «تروریست و حامی تروریسم» رفتار خواهد شد. در بخش‌های مختلف نوار غزه از تخریب‌ها برای ویرانی ساختمان‌ها و پاکسازی زمین از هرگونه ساخت‌وساز استفاده شده است. یک سرباز ذخیره اسرائیلی که در غزه خدمت کرده و در برابر سازمان اسرائیلی «شکستن سکوت» شهادت داده است، به فایننشال تایمز می‌گوید که چگونه از روشی به نام «پاندای کونگ فوکار» برای منفجر کردن ساختمان‌ها استفاده شده است. این سرباز ذخیره می‌گوید: «این نوعی نفربر زرهی است - دیگر کاربرد نظامی ندارد - که با مقدار زیادی مواد منفجره و امولسیون پر شده است. شما آن را در خانه‌ای قرار می‌دهید، آن را منفجر می‌کنید و دیگر هیچ خانه‌ای وجود ندارد. منظره کاملا مسطح شده بود؛ فقط ویرانه‌هایی می‌بینید.»
«گوما سلامه»، معلمی از استان رفح در مرز جنوبی با مصر، در ژانویه پس از اعلام آتش‌بس به خانه‌اش بازگشت. او فضای پرتنشی را به یاد می‌آورد، با پهپادهایی که ساکنان فلسطینی را زیر نظر داشتند و سربازانی که خانه‌ها را به طور هدفمند تخریب می‌کردند. در کمال شگفتی، خانه‌اش هنوز پابرجا بود. در هفت ماه قبل از آن، پس از حمله نیروهای زمینی اسرائیل به رفح و بیرون راندن حدود ۱میلیون نفر، فقط «خسارت سطحی» دیده بود. اما این یک استراحت کوتاه بود. اسرائیل در ۱۸ مارس آتش‌بس را شکست و دستور تخلیه اجباری دیگری را صادر کرد. ارتش به تخریب سازه‌های باقی‌مانده در رفح ادامه داد و بیشتر آن را منطقه ممنوعه اعلام کرد که در شمال با کریدور نظامی جدید موراگ هم‌مرز است؛ محوری تحت کنترل اسرائیل که از شرق به غرب نوار غزه را قطع و رفح را از خان یونس در شمال آن جدا می‌کند. سلامه از طریق تصاویر ماهواره‌ای که یکی از دوستانش به اشتراک گذاشته بود، خانه‌اش را زیر نظر داشت. او می‌گوید: «تا ماه سوم پس از ترک خانه، نیمی از آن ویران شده بود و یک ماه بعد کل منطقه از بین رفت. من ناراحتم چون این خانه حاصل تمام عمرم بود. من آن را طی ۱۲سال ساختم چون نمی‌توانستم هزینه‌اش را یکجا بپردازم.»
***
ارتش اسرائیل در اطراف غزه، سازه‌های غیرنظامی را در یک منطقه حائل گسترش‌یافته، به طور متوسط تا عمق یک کیلومتری در داخل این منطقه محاصره‌شده، تخریب کرده است. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که تمام ساخت‌وسازها نیز در حداقل چهار راهروی نظامی وسیع، از جمله موراگ، تخریب شده و منطقه محاصره‌شده را قطع کرده‌اند. «بیت لاهیه»، یک قطب کشاورزی در شمال هم‌مرز با اسرائیل و مدیترانه، نیز توسط یک منطقه ممنوعه احاطه شده و دیگر فلسطینی‌ها نمی‌توانند به آن دسترسی داشته باشند. این منطقه زمانی به خاطر توت‌فرنگی، مرکبات و درختان چنار قدیمی‌اش شناخته می‌شد، اما اکنون برای کشاورزانی که قبلا در زمین‌های آن کار می‌کردند، خارج از محدوده است. «اشرف شفائی» و چهار برادرش در مزارع و باغ‌های خانوادگی خود در بیت لاهیه کشاورزی می‌کردند تا اینکه بمباران و دستور تخلیه آنها را در ماه اول جنگ از باغ‌هایشان بیرون راند. آنها به مدت یک سال برای اقوام خود که تصمیم گرفته بودند با وجود خطر در آنجا بمانند، پول واریز کردند تا بتوانند سوخت بخرند و مزرعه را سرپا نگه دارند. اما شفائی می‌گوید وقتی برادران در طول آتش‌بس بازگشتند، هر پنج خانه خانوادگی شان در آن زمین تخریب شده بود. باغ‌ها، مزارع و تجهیزات کشاورزی آنها همگی در هم شکسته و ویران شده بود. او می‌گوید: «ارتش در اکتبر 2024 به سرزمین ما حمله کرد و درختان را قطع کرد. آنها درختان سیب محلی لاهونی و مرکبات کاشته شده توسط پدربزرگ‌هایمان را با بولدوزر از بین بردند. هر چیزی که باقی مانده بود به دلیل کمبود آب خشک شد. ما سعی کردیم سیستم آبیاری را تعمیر کنیم، اما چاه‌ها نابود شده بودند.»
همچنین سرمایه‌گذاری 8میلیون دلاری برادرش هانی در یک کسب و کار کشاورزی در یک مزرعه 24 هکتاری در همان نزدیکی که قصد داشت از آنجا توت فرنگی به اسرائیل صادر کند، از بین رفت. هانی شفائی، از آمریکا، جایی که ۴۴ سال در آن زندگی کرده است، می‌گوید رویای او ایجاد شغل برای مردم محلی بوده است. او اضافه می‌کند: «من آخرین مرحله گلخانه‌هایم را حدود یک سال قبل از شروع جنگ به پایان رساندم و تمام پمپ‌ها را به پنل‌های خورشیدی مجهز کرده بودم، اما اکنون همه آنها از بین رفته‌اند. حتی یک درخت هم باقی نمانده است.»
سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) در ماه اوت ارزیابی تصاویر ماهواره‌ای را منتشر کرد که می‌گوید «واقعیت تکان‌دهنده»ای را نشان می‌دهد که با نزدیک شدن قحطی به غزه، 98.5 درصد از زمین‌های کشاورزی یا آسیب دیده، یا غیرقابل دسترس بوده یا ترکیبی از هر دو است. فائو می‌گوید از ۱۵ هزار هکتار زمین کشاورزی در غزه قبل از جنگ، تنها ۲۳۲ هکتار هنوز برای کشت در دسترس است. علاوه بر این، حدود ۸۳ درصد از چاه‌های آبیاری آسیب دیده و دام‌ها از بین رفته است. «نیل مارسلند»، مسوول فنی ارشد فائو، می‌گوید تخریب زمین‌های کشاورزی فقط نتیجه‌ی سوزاندن محصولات کشاورزی و ریشه‌کن کردن درختان نیست، بلکه نتیجه‌ی بمباران و آلودگی ناشی از زیرساخت‌های بهداشتی آسیب‌دیده نیز هست. او می‌افزاید تانک‌ها و جابه‌جایی سلاح‌های سنگین، خاک را در برخی مناطق تخریب کرده و تولید کشاورزی را غیرممکن ساخته است.
سازمان ملل متحد تخمین زده است که به ازای هر مترمربع در غزه، به طور متوسط ۳۸۳ کیلوگرم آوار وجود دارد. مارسلند می‌گوید: «شکی نیست که درگیری، خاک و سفره‌های آب را آلوده کرده است. با این حال، قبل از هرگونه احیای خاک و آب، باید آوارها جمع‌آوری شوند.» مارسلند می‌افزاید اگرچه بسیاری از اهالی غزه حتی قبل از جنگ به کمک‌های غذایی متکی بودند، اما تقریبا ۱۵ درصد از کالری مصرفی از تولیدات داخلی، عمدتا پروتئین حاصل از دام، طیور و لبنیات، تامین می‌شد. اکنون تنها 1.4 درصد از طیور، 3.8درصد از گاو و ۲۶ درصد از گوسفندان زنده مانده‌اند. او توضیح می‌دهد: «کشاورزی نه تنها برای غذا مهم بود، بلکه برای معیشت نیز مهم بود. مردم درآمد کسب می‌کردند.»
فائو تخمین می‌زند که قبل از جنگ، یک‌چهارم از اهالی غزه معیشت کامل یا جزئی خود را از کشاورزی و ماهیگیری تامین می‌کردند. در ماه فوریه، این آژانس هزینه بازیابی این بخش را 7.4میلیارد دلار تخمین زد که احتمالا اکنون بیشتر شده است. مارسلند می‌گوید: «پس از درگیری، ممکن است در طول دهه آینده، کشاورزی به تدریج احیا شود، اما کشت ایمن و در مقیاس بزرگ و بازیابی کامل می‌تواند چندین دهه طول بکشد.»
«حاج ابوهانی»، کشاورزی از قراره، شهری کوچک در شمال خان یونس، نیز زمین خود را به دلیل قرار گرفتن در منطقه ممنوعه از دست داده است. او که در طول جنگ پنج بار آواره شده، اکنون در چادری در دیر البلح زندگی می‌کند. زمین او که قبلا از یک خانواده بزرگ ۴۸ نفره حمایت می‌کرد، از زمان پایان آتش‌بس در ماه مارس، دسترسی به آن غیرممکن شده است. ابوهانی می‌گوید: «من درختان زیتون، ۱۷ گوسفند و دو گاو داشتم، اما اکنون هیچ چیز وجود ندارد. برخی از حیوانات در بمباران تلف شدند و برخی دیگر پس از ترک ما از گرسنگی و تشنگی مردند. خانه تخریب و زمین با بولدوزر صاف شده است.»
فلسطینی‌های غزه نه تنها در ترومای دائمی، گرسنگی و نابودی جامعه خود زندگی می‌کنند، بلکه آینده آنها در سرزمین ویران شده‌شان نیز نامشخص است. کابینه راست افراطی اسرائیل، طرحی جنجالی را که اولین بار توسط ترامپ در ماه فوریه اعلام شد، پذیرفت. این طرح خواستار اخراج گسترده جمعیت به مصر و اردن و توسعه مجدد نوار غزه به عنوان ریویرای خاورمیانه بود. با این حال، ترامپ از آن زمان از پیشنهاد عجیب خود عقب‌نشینی کرده است. جدیدترین پیشنهاد آتش‌بس او به صراحت اشغال یا الحاق به اسرائیل را رد می‌کند. این طرح همچنین شامل مفادی برای توسعه اقتصادی و بازسازی است. اما همه جدول‌های زمانی مبهم هستند، از جمله اینکه «آیا» و «چه زمانی» نیروهای اسرائیلی از این منطقه محصور خارج خواهند شد. اسرائیل همچنان منطقه حائل پیرامون نوار غزه را حفظ خواهد کرد.
پیش از اعلام طرح ترامپ، نتانیاهو مرتبا از «مهاجرت داوطلبانه» فلسطینیان صحبت می‌کرد و در هفته‌های اخیر مصر را به دلیل محروم کردن غزه‌ای‌ها از «حق بشری» فرار از منطقه جنگی مورد انتقاد قرار داده است. دو هفته پیش، بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی راست افراطی که به خاطر موافقت با توافق آتش‌بس به نتانیاهو حمله کرده است، غزه را به عنوان یک «ثروت املاک و مستغلات» بالقوه که می‌تواند با ایالات متحده به اشتراک گذاشته شود، تبلیغ کرد. با این همه ویرانی و عدم قطعیت، فکر کردن به آینده برای جوانان فلسطینی دلسردکننده است. «شهد غسان»، دانشجوی سال پنجم دندان‌پزشکی، می‌گوید: «ما فقط باید فعلا آینده را فراموش کنیم زیرا به نظر می‌رسد همه راه‌ها مسدود شده است.» او دو سال است که با اتصال ضعیف اینترنت برای شرکت در سخنرانی‌های آنلاین ارائه شده توسط دانشگاهش تلاش می‌کند، اما این سخنرانی‌ها فقط موضوعات نظری را پوشش می‌دهند، نه دوره‌های عملی که برای دندان‌پزشک شدن به آنها نیاز دارد. او می‌گوید: «در شرایط عادی، امسال فارغ‌التحصیل می‌شدم. چیزی که اکنون خیلی می‌خواهم، فرصتی برای ترک غزه به همراه خانواده‌ام و فرار از این نسل‌کشی است.»
