مبارزه زنان کرد سوریه نه تنها معادلات این کشور بلکه صحنه نبرد با داعش را دگرگون کرد
ژنرال‌های کوهستان
حضور و نقش زنان در این نیروها به یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در تعامل میان اداره خودگردان کردها و دولت مرکزی سوریه تبدیل شده است. به گفته روهلات عفرین، فرمانده نیروهای زن در اداره خودگردان شمال شرقی سوریه «برای برخی جریانات بسیار دشوار است که نقش زنان را برابر با مردان بپذیرند»،
عفرین اوایل امسال در نشستی با فرمانداران جدید سوریه شرکت کرد؛ نشستی که طی آن نیروهای دموکراتیک سوریه توافق کردند اداره‌ها و ساختارهای نظامی خود را با دولت جدید ادغام کنند. او بلندپایه‌ترین زن حاضر در جلسه بود، اما احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه، از دست دادن با او خودداری کرد. این رفتار باعث شد عفرین در امکان اتحاد واقعی دو طرف دچار تردید شود و بگوید: «ما ذهنیت کاملا متفاوتی داریم.»
به باور ناظران بین‌المللی، پر کردن شکاف میان اداره کردها و دولت دمشق برای ایجاد ثبات در سوریه پس از سال‌ها درگیری و نیم‌قرن حکومت خانواده اسد، حیاتی است. با این حال، توافقی که شش ماه پیش میان دو قدرت اصلی سیاسی و نظامی سوریه به امضا رسید، به دلیل بی‌اعتمادی و درگیری‌های اخیر در حال تضعیف است. ترکیه نیز هشدار داده است که در صورت عدم ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه در دولت و ارتش جدید، ممکن است مداخله کند. در همین حال، ایالات متحده تلاش می‌کند تا هر دو طرف یعنی نیروهای دموکراتیک و دولت الشرع را به بازسازی روابط و همکاری متقابل تشویق کند.
الشرع ماه گذشته در سخنرانی خود در نیویورک گفت: «ما برای متحدانمان ارزش قائلیم و امیدواریم ایالات متحده به ما کمک کند تا این نیروها برای بازگشت به دولت سوریه ترغیب شوند.» یکی از مهم‌ترین نقاط اختلاف میان نیروهای دموکراتیک سوریه و دولت مرکزی دمشق، نحوه ادغام این نیروها در ارتش ملی است. نیروهای دموکراتیک خواهان آن هستند که نیروهایشان به صورت مجموعه‌ای یکپارچه و منسجم وارد ارتش شوند، نه به عنوان افرادی جداگانه. این رویکرد نه تنها به حفظ ساختارهای فعلی آنها کمک می‌کند، بلکه جایگاه زنان را نیز در فرماندهی حفظ می‌کند.
در سوی دیگر، نیروهای دولت جدید که عمدتا از اهل سنت هستند و در گذشته با گروه‌های مختلف مرتبط بوده‌اند، پیش از رهبری ائتلاف شورشی که در دسامبر سال گذشته به تغییر رژیم انجامید، حقوق و آزادی‌های زنان را محدود کرده بودند. پس از آن، برخی اعضای دولت الشرع اعلام کردند که زنان برای برخی نقش‌ها در ارتش و دستگاه قضایی «شایستگی لازم» را ندارند. در مناطق تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه، زنان نقش برجسته و پررنگی دارند. طبق «قرارداد اجتماعی» سال ۲۰۱۳، زنان باید حداقل ۴۰درصد نمایندگان نهادهای دولتی و سایر موسسات مدیریتی را تشکیل دهند. علاوه بر این، کمیته‌های دولتی و شهرداری‌ها به‌صورت مشترک توسط یک مرد و یک زن اداره می‌شوند تا حضور و مشارکت زنان در مدیریت تضمین شود. سیمن علی، سخنگوی یگان‌های مدافع خلق، که گروه اصلی نیروهای دموکراتیک سوریه را تشکیل می‌دهد، می‌گوید: «این یکی از خطوط قرمزی است که هیچ‌کس اجازه تغییر آن را ندارد.»
وزارت اطلاع‌رسانی سوریه اعلام کرده است که هر شهروند سوری، بدون توجه به پیشینه‌های نظامی یا شبه‌نظامی، می‌تواند به ارتش جدید بپیوندد؛ اما با یک قید مهم: «زنان می‌توانند برای خدمت در نیروی انتظامی درخواست دهند، اما جذب نیرو در ارتش تنها برای مردان مجاز است.» در گورستان‌های شهر حسکه، شهری کوچک در شمال شرقی سوریه، سنگ‌قبرهای مرتب و آراسته با تصاویر رنگی از زنان رزمنده مزین شده است؛ زنانی که طی یک دهه نبرد با داعش و دیگر گروه‌های مسلح جان خود را از دست داده‌اند. در مرکز شهر، نقاشی دیواری بزرگی از چهره زنی جوان و خندان به نام آرین میرکان به چشم می‌خورد. حدود ۱۰ سال پیش، او در جریان نبرد با داعش در شهر کوبانی در حدود ۳۲۰ کیلومتری غرب حسکه در تپه‌ای راهبردی محاصره شد. به‌جای تسلیم شدن خود را منفجر کرد و تعدادی از مهاجمان را از پای درآورد.
چند ماه پس از مرگ میرکان، زنی دیگر به نام آرین جوندا به یگان‌های مدافع زنان، شاخه زنانه نیروهای دموکراتیک سوریه، پیوست و نام خود را به احترام قهرمانش «آرین» تغییر داد. این رسم تغییر نام، آیینی رایج در میان رزمندگان زن است؛ بسیاری از آنها نام همرزمان کشته شده یا شهرهایی را که در آن نبردهای مهمی رخ داده برمی‌گزینند. جوندا، ۲۸ساله و اهل کوبانی، می‌گوید: «او الهام‌بخش من بود و شجاعتش عمیقا مرا تحت‌تاثیر قرار داد.»
او مانند بسیاری از زنان رزمنده، هرگز ازدواج نکرده است و فرزندی ندارد. زندگی‌اش، به گفته خودش، ارتش است. چند ماه آموزش دید و بیشتر تمرین‌هایش در زمینه تیراندازی با کلاشینکف بود. در سال ۲۰۱۸، هنگامی که ترکیه و نیروهای هم‌پیمانش به شهر کردنشین عفرین در شمال غرب سوریه حمله کردند، او در خط مقدم حضور داشت. سال بعد، در شهر سری‌کانی در شمال شرق کشور با نیروهای مسلح جنگید و باقی نبردهایش علیه گروه داعش بود. یگان‌های مدافع زنان هدف خود را «رهایی زنان از نقش‌های سنتی» اعلام کرده‌اند.
نیروهای دموکراتیک سوریه اطلاعات دقیقی از تعداد زنان رزمنده خود ارائه نمی‌دهند و اعلام کرده‌اند که این موضوع محرمانه است. با این حال، موسسه خاورمیانه در ژوئن گذشته برآورد کرد که این نیروها حدود ۵۰هزار نفر دارند و فرمانده ارشد، روهلات عفرین، گفته است که نزدیک به ۲۰ درصد این نیروها را زنان تشکیل می‌دهند.
کردستان کوبانی، ۲۸ ساله، در سال ۲۰۱۵ به این نیروها پیوست، پس از آنکه گروه داعش بیش از ۱۵۰ نفر از جمله بسیاری از اعضای قبیله‌اش را در کوبانی قتل‌عام کرد. او نام زادگاه و منطقه قومی خود را به عنوان نام جنگی برگزید و در نبردهای شهری مهارت یافت. یگان او در شهر تل‌ابیض خانه به خانه با داعش جنگید. یک بار او و چند همرزم مرد در طبقه اول ساختمانی گرفتار شدند درحالی‌که نیروهای داعش در طبقه بالا مستقر بودند. مهاجمان از بالا شلیک می‌کردند و این گروه را مجبور به عقب‌نشینی کردند، اما آنها از در پشتی بازگشتند و دشمنان خود را از بین بردند. او درباره آن تجربه گفت: «کار بسیار سختی بود. آنها موقعیت بهتری نسبت به ما داشتند.»
بسیاری از زنان رزمنده، شباهت‌هایی میان ایدئولوژی داعش و برخی رهبران جدید سوریه می‌بینند. احمد الشرع، رئیس‌جمهور کنونی، پیش‌تر با داعش همکاری داشت، سپس از آن جدا شد و با گروه القاعده هم‌پیمان شد و در نهایت از افراط‌گرایی فاصله گرفت.
درحالی‌که زنان در شمال شرق سوریه در حال کسب قدرت و نقش‌آفرینی بودند، الشرع در شهر ادلب در شمال غرب کشور حقوق زنان را محدود کرده بود. بر اساس گزارش شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۲، زنان در آن مناطق نقشی در حکومت نداشتند، باید در مکان‌های عمومی با قیم مرد همراه می‌بودند.
زارین آسمین، رزمنده ۳۰ساله که آموزش نیروهای ویژه زن را نظارت می‌کند، می‌گوید: «ما باید راهی پیدا کنیم تا ذهنیت آنها تغییر کند. ما نمی‌خواهیم سوریه‌ای تقسیم‌شده داشته باشیم.»
الشرع وعده داده است که به حقوق اقلیت‌ها و زنان احترام بگذارد. سه روز پس از نشست اتحاد در ماه مارس با نیروهای دموکراتیک سوریه، دولت او پیش‌نویس قانون اساسی موقت را اعلام کرد که در طول یک دوره انتقالی پنج ساله، حقوق زنان و آزادی بیان را تضمین می‌کرد. با این حال، منتقدان این سند را ناکافی دانستند. دو هفته بعد، زمانی که کابینه موقت دولت معرفی شد، از میان ۲۳ وزیر تنها یک زن حضور داشت.
با این حال، دولت الشرع یک زن را به ریاست بانک مرکزی سوریه منصوب کرد و همچنین فرماندار زن جدیدی برای استان سویدا، منطقه‌ای ناآرام در جنوب کشور، برگزید. علاوه بر این، دفتر جدیدی با عنوان «دفتر امور زنان» ایجاد شد، اما مدیر آن، عایشه الدبس، در ماه ژانویه با اظهار اینکه «زنان توانایی رهبری ندارند و نیاز به آموزش دارند»، واکنش‌های گسترده‌ای را برانگیخت.
در ماه مه، دولت الشرع احمد احسان فیاض الحیس، معروف به ابوحاتم شقرا، را به فرماندهی لشکر ۸۶ ارتش سوریه منصوب کرد؛ لشکری که مسوول امنیت حسکه و دیگر مناطق شمال شرقی است، مناطقی که بخش عمده آن تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه قرار دارد. شقرا پیش‌تر توسط ایالات متحده به دلیل دست داشتن در ترور یک سیاستمدار زن کرد و ارتباطش با گروه داعش تحریم شده بود. روهلات عفرین، فرمانده نیروهای زن در نیروهای دموکراتیک سوریه، در واکنش به این انتصاب گفت: «تمام این اقدامات نشانه‌های نگران‌کننده‌ای هستند و قرار دادن چنین فردی در این جایگاه، پیامی روشن می‌دهد مبنی بر اینکه نیروهای دموکراتیک سوریه و نقش زنان رزمنده نادیده گرفته شده‌اند.»
در همین حال، نیروهای دموکراتیک سوریه همچنان به آموزش زنان خود برای مقابله با دشمنان، از جمله بازماندگان فعال‌شده گروه داعش، ادامه می‌دهند.
* گزارشگر وال‌استریت ژورنال
