ارتش روسیه به یک سازمان یادگیرنده تبدیل شده است؛
درس‌های مسکو از کی یف
سپس ناظران خارجی دریافتند ارتش روسیه با فساد شدید دست و پنجه نرم می‌کند و دچار ضعف‌های عملیاتی بسیاری است، شاید تنها یک ضدحمله تا فروپاشی فاصله داشته باشد. این تصور نیز نادرست از آب درآمد؛ تهاجمات اوکراین ناکام ماند و مسکو دوباره روند پیشروی آهسته خود را آغاز کرد. اکنون بسیاری برای درک وضعیت میدان نبرد، فراتر از روسیه نگاه می‌کنند و مشکلات کی یف را به کمبود حمایت خارجی نسبت می‌دهند. اما نکته‌ای که بسیاری از سیاستگذاران و استراتژیست‌ها نادیده گرفته‌اند، میزان تاثیر پذیری و آموختن مسکو از شکست‌ها و تطبیق راهبردها و رویکردهای جنگی خود است. از سال ۲۰۲۲، روسیه تلاش نظام‌مندی را برای بررسی تجربه‌های رزمی، استخراج درس‌ها و پیاده‌سازی آن در میدان جنگ آغاز کرد.
تا اوایل ۲۰۲۳، مسکو بی‌صدا یک اکوسیستم یادگیری پیچیده ایجاد کرده بود که شامل پایگاه‌های تولید تجهیزات دفاعی، دانشگاه‌ها و نیروهای نظامی در تمام سطوح فرماندهی می‌شود. امروز ارتش روسیه در حال نهادینه کردن دانش خود، بازتنظیم فعالیت تولیدکنندگان تجهیزات دفاعی و سازمان‌های تحقیقاتی برای پشتیبانی از نیازهای جنگی و هماهنگ کردن استارت‌آپ‌های فناوری با منابع دولتی است.
نتیجه این اقدامات، ظهور تاکتیک‌های جدید در میدان نبرد، ثبت آنها در برنامه‌های آموزشی و کتابچه‌های رزمی و بهبود عملکرد تسلیحات بوده است. مسکو روش‌های تازه‌ای برای استفاده از پهپادها جهت شناسایی و هدف قرار دادن نیروهای اوکراینی و تخریب دارایی‌های آنها توسعه داده و نقاط ضعف گذشته را به نقاط قوت تبدیل کرده است. موشک‌های بهتر و سیستم‌های زرهی مقاوم‌تر و کارآمدتر ساخته شده است. فرماندهان جوان‌تر آزادی بیشتری برای برنامه‌ریزی دارند و ارتش روسیه هم در جریان این جنگ رویکرد خود را بهبود داده برای درگیری‌های آینده با فناوری پیشرفته آماده شده است.
به دلیل این تغییرات، اوکراین احتمالا در ماه‌های پیش رو با تخریب بیشتری روبه‌رو خواهد شد. باید با حملات سریع‌تر و گسترده‌تر پهپادهای روسیه مقابله کند که آسیب بیشتری به شهرها، غیرنظامیان و زیرساخت‌ها وارد خواهد کرد. تعداد بیشتری موشک از خطوط دفاع عبور خواهد کرد و ده مایل منتهی به خطوط مقدم، که قبلا بسیار خطرناک محسوب می‌شد، حتی دشوارتر و پرخطرتر خواهد شد. این تغییرات شاید به دلیل دفاع گسترده اوکراین و حملات پهپادی و توپخانه‌ای، دستاورد چشم‌گیری برای روسیه ایجاد نکند، اما به مسکو اجازه می‌دهد همچنان جان سربازان خود را برای پیشروی‌های آهسته در دونباس به خطر بیندازد، درحالی‌که امیدوار است ناتو از این درگیری خسته شود.
برخی مقامات آمریکایی و اروپایی علاقه خود را نسبت به تحولات اوکراین از دست داده‌اند، اما تطبیق پذیری روسیه در میدان نبرد با اوکراین، باید برای سیاستگذاران سایر کشورها نیز نگران‌کننده باشد. ارتش روسیه با تجربه گسترده و چشم‌انداز مشخصی از آینده نبرد بیرون خواهد آمد و تجربه خود را با چین، کره‌شمالی و متحدان به اشتراک می‌گذارد. مسکو پایه‌گذاری دوره‌ای فشرده از یادگیری و بازسازی پس از پایان جنگ را آغاز کرده است. روسیه همچنان با مشکلات انضباطی مواجه است و تولید پیشرفته‌ترین تجهیزات برایش دشوار خواهد بود، اما به اندازه هر کشور دیگری برای شیوه‌های نوین میدان جنگ آماده است. واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی اگر نمی‌خواهند عقب بمانند، باید از جنگ اوکراین درس بگیرند، نه آن را نادیده بگیرند.
اکوسیستم یادگیری
ارتش روسیه از روزهای ابتدایی تهاجم مجبور شد خود را با شرایط وفق دهد. برای مقابله با ضدحملات شدید اوکراین، واحدهای روسیه زره حفاظتی به خودروها اضافه کردند، سبک‌های جدید استتار آموختند و تاکتیک‌های حمله واحدهای کوچک را به کار گرفتند. سربازان روسیه نیز به‌طور غیررسمی از طریق شبکه‌های اجتماعی و دفترچه‌های ثبت وقایع تجربیات خود را به اشتراک گذاشتند. این نوع یادگیری غیررسمی، مرحله نخست سازگاری در زمان جنگ است، اما مگر اینکه سازمان بزرگ‌تر نظامی این درس‌ها را ثبت کند، اغلب با گذشت زمان از دست می‌روند و به نیروهایی که به آن نیاز دارند منتقل نمی‌شوند.
مرحله دوم یادگیری شامل نهادینه‌سازی تغییرات است، مانند بازنگری در برنامه‌های آموزشی، طرح‌های خرید و مفاهیم عملیاتی. سپس ارتش باید پیش‌بینی درباره آینده نبردها را فرا گیرد و نیاز به اصلاحات بنیادین را درک کند. بهترین ارتش‌ها پنج مرحله را دنبال می‌کنند: کسب تجربه رزمی، تحلیل آن، ارائه توصیه‌ها، انتشار درس‌ها و در نهایت اجرای آنها.
با طولانی شدن جنگ، روسیه بیشتر این معیارها را اجرا کرد. آنچه با سازگاری پراکنده در میدان آغاز شده بود، به تلاش نظام مند برای بررسی تجربه‌ها و بهبود عملکرد ارتش تبدیل شد. در سال ۲۰۲۲، افسران و پژوهشگران ویژه به خطوط مقدم اعزام شدند تا عملکرد نیروها را تحلیل کنند. کارشناسان نظامی با مرور نتایج نبردها و تهیه گزارش‌های تحلیلی یافته‌های خود را در اختیار مقامات ستاد جنگ در روستوف، ستاد کل در مسکو، ستاد شاخه‌های نظامی، آکادمی‌ها، شرکت‌های دفاعی و جامعه پژوهشی نظامی قرار دادند.
در نخستین سال تهاجم، اوکراین از تجهیزات روسیه آسیب دید؛ اما بعد سیستم‌های روسی بارها به دلیل نگهداری ضعیف، نقص تولید و ایرادات طراحی دچار مشکل شدند. مشکلات مربوط به تجهیزات جنگ الکترونیک روسیه یک نمونه بارز است: بررسی صدها سیستم نشان داد ۳۰ درصد آنها دارای نقص بودند و بیشترین مشکل مربوط به کیفیت پایین مدارهای الکترونیکی بود. بین ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴، ۶۰ تا ۷۰ درصد شکست‌های جنگ الکترونیک ناشی از نقص تجهیزات بود و تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد مربوط به شلیک اوکراین بود.
روسیه در نهایت شرکت‌های تولیدی این اقدام را وادار کرد کیفیت محصولات خود را بهبود بخشند و ضمن افزایش میزان تولید در محصولات خود نوآوری ایجاد کنند. در این میان دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی غیرنظامی نیز به تلاش‌های دفاعی پیوستند. استارت‌آپ‌های دفاعی با حمایت دولت جای خود را کنار شرکت‌های بزرگ یافتند. این اقدامات موجب شد روسیه تا حدی بر برتری فناوری اوکراین غلبه کند. یادگیری روسیه شامل برنامه‌های آموزشی و تمرینات میدانی نیز می‌شود. نیروها بین خطوط مقدم و مراکز آموزشی جابه‌جا می‌شوند و از ویدئوکنفرانس‌های امن بهره می‌برند. شبیه‌سازها واقعی‌تر شدند، آموزش کمک‌های اولیه تاکتیکی و هدایت پهپادها بهبود یافت و به افسران جوان آموزش فرماندهی واحدهای کوچک داده شد. با این حال، برنامه‌های آموزشی هنوز نابرابر است.
آموزش تازه‌واردان و داوطلبان برای مقابله با میدان پهپادی کوتاه است و برخی مراکز هنوز اطلاعات قدیمی ارائه می‌دهند. فرآیند یادگیری نیروهای روسی هنوز کامل نشده است و مقاومت شدید اوکراین مانع از تحقق اهداف اصلی کرملین شده است. ارتش روسیه در جمع‌آوری، تحلیل و انتشار تجربیات رزمی موفق بوده، اما اجرای توصیه‌ها و اطمینان از رعایت آنها توسط نیروها ضعیف است. مشکلاتی مانند انضباط ضعیف، ناهماهنگی واحدها و خشونت علیه پرسنل همچنان باقی است. پس از پایان جنگ، روسیه وارد دوره‌ای فشرده از یادگیری و بازسازی خواهد شد و قصد دارد تاکتیک‌ها، تسلیحات و سازمان خود را برای دهه آینده بازطراحی کند. پهپادها، ربات‌ها و سیستم‌های خودران نقش کلیدی در آینده نبرد خواهند داشت. ارتش روسیه همچنین هوش مصنوعی را به‌عنوان ابزار کلیدی در تصمیم‌گیری و سیستم‌های تسلیحاتی در نظر گرفته است.
* تحلیلگر فارن افرز
