پاکستان به دنبال تغییر رژیم در افغانستان نیست؛
نزاع پدرخوانده با فرزندان ناخلف
تنش‌ها در مرز دو کشور روز یکشنبه (۲۰ مهر) پس از درگیری مرگبار شبانه میان نیروهای دو کشور بالا گرفت؛ درگیری‌ای که دو طرف در آن با سلاح‌های سنگین به تبادل آتش پرداختند و از شدیدترین موارد بروز خشونت میان این دو همسایه در سال‌های اخیر بود. مقام‌های افغان روز یکشنبه اعلام کردند که نیروهای امنیتی‌شان پست‌های مرزی ارتش پاکستان را هدف قرار داده‌اند. آنان این اقدام را «عملیات تلافی‌جویانه» در پاسخ به حملات هوایی هفته گذشته پاکستان در خاک افغانستان توصیف کردند. به گفته ارتش پاکستان، دست‌کم ۲۳ نظامی پاکستانی روز شنبه کشته و ۲۹ تن دیگر زخمی شدند. دولت طالبان نیز اعلام کرد که ۹ نیروی طالب کشته و دست‌کم ۱۶ نفر دیگر زخمی شده‌اند.
این درگیری‌های شبانه، نگرانی‌ها را درباره گسترش احتمالی خشونت و بدل شدن به یک درگیری وسیع‌تر میان دو کشور افزایش داده است؛ کشورهایی که از زمان بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، روابط‌شان به‌طور فزاینده‌ای خصمانه شده است. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی ارشد دولت طالبان، روز یکشنبه گفت درگیری‌ها حوالی نیمه‌شب و پس از درخواست قطر و عربستان سعودی برای خویشتن‌داری متوقف شد. او هشدار داد که هرگونه نقض حاکمیت افغانستان از سوی پاکستان با واکنش تلافی‌جویانه روبه‌رو خواهد شد.
ارتش پاکستان در بیانیه‌ای اعلام کرد، حمله شبانه نیروهای طالب شامل آتش سنگین و یورش‌هایی در داخل خاک پاکستان بود. بر اساس این بیانیه، پاکستان نیز با آتش توپخانه سنگین، حملات هوایی و عملیات زمینی در داخل خاک افغانستان پاسخ داده است. هر دو طرف مدعی کشته و زخمی شدن ده‌ها تن شدند، اما هیچ‌کدام از این ادعاها به‌صورت مستقل قابل تایید نبود، زیرا دسترسی به مناطق مرزی به‌شدت محدود است.
حمله افغانستان در واکنش به انفجارهایی در روز چهارشنبه در کابل و بازاری در نزدیکی مرز انجام شد؛ انفجارهایی که دولت طالبان مسوولیت آنها را متوجه پاکستان دانست. پاکستان روز جمعه اعلام کرد «سلسله‌ای از عملیات‌های تلافی‌جویانه» علیه شبه‌نظامیان پاکستانی انجام داده است، اما نامی از افغانستان نبرد. همچنین پاکستان مسوولیت انفجارهای روز پنج‌شنبه در کابل و بازار مرزی را بر عهده نگرفت. بدون اشاره به جزئیات خشونت اخیر، شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، روز یکشنبه از نیروهای مسلح کشورش به دلیل «پاسخ قوی و موثر» در برابر «اقدامات تحریک‌آمیز اخیر افغانستان» تقدیر کرد و گفت ارتش «چند پست مرزی آنان را نابود کرده و آنان را مجبور به عقب‌نشینی کرده است.»
نیروهای دو کشور بارها در طول مرز مشترک خود – که نزدیک به ۱۶۰۰ مایل طول دارد و از مناطق کوهستانی می‌گذرد – درگیر شده‌اند. پاکستان بارها دولت طالبان را به پناه دادن به گروه ممنوعه «تحریک طالبان پاکستان» (T.T.P) یا طالبان پاکستان متهم کرده است؛ گروهی که حملاتش طی سال‌های اخیر صدها نیروی امنیتی پاکستانی را کشته است. اسلام‌آباد همچنین دشمن دیرینه‌اش، هند، را به حمایت از این گروه متهم می‌کند.
به گفته مقام‌های نظامی پاکستان و کارشناسان مستقل و سازمان ملل، رهبری T.T.P از دولت افغانستان حمایت مالی دریافت کرده و جنگجویانش آزادانه در افغانستان آموزش می‌بینند. اما طالبان افغانستان هرگونه حمایت از این گروه پاکستانی را رد کرده‌اند. دولت‌های افغانستان و پاکستان در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند روابط خود را بهبود بخشند، با وجود درگیری‌های پراکنده و تنش‌های دیپلماتیک مداوم. دیپلمات‌های ارشد دو کشور در ماه اوت با همتای چینی خود دیدار کردند، اما پاکستان هنوز طالبان را به‌عنوان حکومت مشروع افغانستان به رسمیت نشناخته است.
با این حال، روابط نزدیک اقتصادی و انسانی میان دو کشور برقرار است. پاکستان بزرگ‌ترین شریک صادراتی افغانستان است و‌میلیون‌ها پناهجوی افغان را در خود جای داده که در دهه‌های گذشته از ناامنی و بیکاری گریخته‌اند. به گفته مقام‌های دو طرف، گذرگاه‌های مرزی اصلی میان دو کشور از زمان درگیری شبانه بسته شده‌اند. در ماه‌های اخیر، ده‌ها هزار افغان ساکن پاکستان در پی موج اخراج‌های اجباری، به کشورشان بازگشته‌اند.
به گفته آدام واینستین، تحلیلگر مسائل افغانستان و پاکستان در موسسه «کوئینسی» در واشنگتن، درگیری روز شنبه تنها چند ساعت طول کشید؛ احتمالا به این دلیل که هر دو کشور نمی‌خواهند تنش‌ها بیشتر شود. او گفت: «پاکستان در حال حاضر نمی‌خواهد درگیر تغییر رژیم شود، اما طالبان می‌دانند که در صورت تشدید جنگ، در برابر ارتش پاکستان از نظر تسلیحاتی شکست خواهند خورد». او افزود پاکستان می‌تواند در سراسر افغانستان حملات هوایی انجام دهد، اما طالبان فقط به توپخانه مرزی و استفاده احتمالی از شبه‌نظامیان T.T.P برای ایجاد فشار در داخل پاکستان محدود هستند.
روز شنبه، T.T.P مسوولیت مجموعه‌ای از حملات در ایالت خیبر پختونخوا – استان مرزی پاکستان با افغانستان – را بر عهده گرفت که چندین نظامی و غیرنظامی از جمله در یک بمب‌گذاری نزدیک مرکز آموزش پلیس را کشت. ساکنان مناطق مرزی در هر دو سوی مرز در مصاحبه‌های تلفنی اظهار کردند که شاهد درگیری‌های شدید شبانه بوده‌اند که ساعت‌ها ادامه داشته است. شبیر احمد خان، ساکن منطقه مرزی کرم در پاکستان، گفت: «درگیری‌ها ساعت‌ها بدون وقفه ادامه داشت. صدای سلاح‌های سنگین از میان کوه‌ها طنین‌انداز بود». عزیز سیار، ساکن ولسوالی سوکی در ولایت کنر افغانستان، نزدیک مرز پاکستان، گفت تیراندازی از حدود ساعت ۹ شب آغاز شد و بیش از سه ساعت ادامه یافت.
پاکستان یکی از بزرگ‌ترین و مجهزترین ارتش‌های جهان را دارد. در مقابل، طالبان افغانستان نیروی نظامی منظم و مدرن ندارد و فاقد نیروی هوایی، نیروی دریایی و توپخانه پیشرفته است. توان نظامی طالبان عمدتا بر نیروهای غیر منظم و تاکتیک‌های نامتقارن استوار است. این تفاوت‌های چشم‌گیر در توان نظامی نشان می‌دهد که طالبان در صورت تشدید درگیری‌ها و ورود به جنگ مستقیم با ارتش پاکستان، با چالش‌های جدی مواجه خواهند شد. با این حال، طالبان ممکن است از تاکتیک‌های نامتقارن و استفاده از گروه‌های نیابتی مانند «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) برای فشار بر پاکستان بهره‌برداری کنند.
به علاوه، به‌رغم برتری نظامی ارتش پاکستان، درگیری تمام‌عیار و تلاش برای تغییر رژیم طالبان می‌تواند هزینه انسانی و مالی بسیار بالا داشته باشد. تحلیلگران می‌گویند طالبان اگر جنگ را تشدید کنند، از نظر تسلیحاتی در برابر ارتش پاکستان شکست خواهند خورد، اما درگیری مستقیم با پاکستان می‌تواند منجر به بی‌ثباتی طولانی‌مدت در مرزها و بحران انسانی شود.
از طرف دیگر، طالبان افغانستان به‌عنوان یک دولت همسایه با مرز طولانی با پاکستان، تا حدی می‌تواند به پاکستان کمک کند تا نفوذ هند در افغانستان محدود شود. از طرفی تغییر رژیم طالبان ممکن است نقش بازیگران خارجی مثل هند یا گروه‌های مسلح در افغانستان را افزایش دهد که برای پاکستان مطلوب نیست. دولت و ارتش پاکستان درگیر مسائل داخلی و مرزهای شمال‌غربی با گروه‌های نیابتی و شورشی هستند. ورود به یک جنگ تمام‌عیار در افغانستان ممکن است فشار داخلی و بین‌المللی شدیدی ایجاد کند. همچنین جامعه جهانی، به ویژه ایالات متحده و سازمان ملل، حتی اگر طالبان مورد تایید رسمی نباشد، به‌شدت با اقدام مستقیم علیه دولت افغانستان مخالف است.
* گزارشگران نیویورک تایمز
